TəBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 1
- 69 - düzənlik, dağlıq, qayalıq və qumlu sahələrində yayılmışlar. Muxtar respublikada bu fəsilənin 2 cinsinə daxil olan 4 növü yayılmışdır [1,s.213; 2, s. 401]. Bu fəsiləyə daxil olan Capparis herbacea L. növü xalq arasında çöl kəvəri, çöl qarpızı bəzən də yalama adı ilə adlandırılır. Bitkinin gövdəsi 2 m-ə qədər uzanmaqla, sürünəndir.Yalançı zoğu və yarpaqaltlığı sarımtıl tikanlıdır. Yarpaqları yumurtaşəkilli-dairəvi və ya ellipsvaridir. Qısa saplaqlı və seyrək tükcüklü olub, sivri ucludur. Kasa yarpaqları iri, 18-30 mm uzunluğunda olmaqla, yumurtavarıdır. Çiçəkləri iri, tək-tək yerləşmişdir. Ləçəkləri 3-6 sm, ağ və ya solğun-çəhrayı rəngdədir. Meyvəsi yumurtaşəkilli, uzunsov olub, uzunluğu 20-45 mm-dir. Giləmeyvəli yarımkol bitkidir. Yetişmiş meyvələri qırmızı lətli, toxumları yumru, qəhvəyi rəngli olub, acı dadlıdır. Bitki mart-iyul aylarında çiçəkləyir, iyun-avqust aylarında isə meyvələri yetişir. Əkin üçün yararsız torpaqların yararlı torpaqlara çevrilməsində bu bitki mühüm əhəmiyyətə malikdir. Tez adaptasiya xassəsi olduğundan erroziya və yanğın təhlükəsi olan ərazilərdə əkilməsi məqsədəuyğundur [3, s.120-125]. Araşdırmalar nəticəsində aydın olmuşdur ki, bu növ zəngin fitokimyəvi tərkibə malikdir. Ədəbiyyat məlumatlarına əsasən demək olar ki, bitki fenollu birləşmələr və flavonoidlərlə olduqca zəngindir [5, s.40-45]. Fenollu birləşmələr hidrogen və elektron vermələrinə görə antioksidant molekullar olaraq fəaliyyət göstərirlər. Bu maddələr təbii antioksidantların əsas qruplarını təşkil edirlər. Antioksidantlar bitkilərin bütün hissələrində rast gəlinən polifenollu birləşmələrdir. Fenollu birləşmələr bitkilər aləmində ən geniş yayılan maddələr qrupunu təşkil edirlər. Hazırda 8000-dən çox fenollu birləşmələr məlumdur. Bu birləşmələr güclü antioksidant xassələrə malik olduğundan orqanizmdə yaranan sərbəst radikalları neytrallaşdıraraq bir çox xəstəlikləri və tez yaşlanmanın qarşısını alır. Ən geniş yayılmış fenollu antioksidantlar flavonoidlər, kumarinlər, tokoferollar və fenol turşularıdır. Kosmetik vasitələrin alınmasında, boyaq və kağız istehsalında xüsusən, qida sənayesində bu birləşmələr mühüm əhəmiyyətə malikdirlər [4, s. 3-5]. Flavonoidlər bitkilər tərəfindən sintez edilən fenollu birləşmələrin bir sinfini təşkil edirlər. Onlar meyvə və tərəvəzlərin özünə xas dad və rəngini verən maddələrdir. Təbii olaraq bitkilərin gövdə, yarpaq, kök və xüsusilə də çiçəklərində olurlar. Flavonoidlər yaşıl bitkilərin çoxunda olduğundan bitki ekstraktları alınan zaman tez-tez onlara rast gəlinir. Capparis herbacea L. növü bir sıra müalicəvi xüsusiyytlərə malikdir. Belə ki, bitkinin çiçək, tumurcuq və meyvələri müxtəlif məqsədlərlə - saçlara qulluq edilməsində, yaraların sağaldılmasında, dalaq və qaraciyər xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunurlar. Xalq təbabətində kəvərin təzə dərilmiş meyvələrindən endemik ur xəstəliyində, dizenteriyada və qaraciyər iltihabı (hepatit) zamanı, yarpaqlarından yanıqların, şişlərin müalicəsində istifadə edilir [6, s. 197]. İştahartırıcı, sidikqovucu və qəbizliyin aradan qaldırılması kimi xassələrə malikdir. Buna görə də bu bitkidən tibbdə və sənayenin müxtəlif sahələrində geniş şəkildə istifadə olunur. Otvari kəvərin çiçək tumurcuqları vitamin və minerallarla zəngin olduğundan boyaq maddəsi alınmasında, dərman, kosmetika və qida sənayesində tətbiq edilir. Revmatizm ağrılarının qarşısının alınmasına kömək edir, dalağın müalicəsi və qaraciyərin mübadilə funksiyasının tənzimlənməsində, xərçəng xəstəliyinin inkişafının qarşısını alan ekstraktların hazırlanmasında istifadə olunan bitkilər sırasındadır. Belə ki, kəvərin duza və ya sirkəyə qoyulmuş qönçələri qida kimi yeyilir, kök və budaqlarından isə dərman və kosmetik vasitələr alınmasında istifadə olunur [7, s.74-75]. Təcrübi hissə 17 sentyabr 2014-cü il tarixdə Şahbuz rayonuna gedilən ekspedisiya zamanı “Rüstəm meşəsi” ətrafı ərazilərindən Capparis herbacea L. bitkisinin tam yetişmiş meyvələri toplanılaraq laboratoriyaya gətirildi. Meyvələrin lətli hissəsi toxumlardan ayrılaraq, otaq temperaturunda, kölgədə quruduldu və istifadə edilənə qədər kağız kisələrdə saxlanıldı. Meyvələr üyüdüldü və bitki nümunəsindən 5 q götürülərək lipofil xassəli maddələri və xlorofilləri ayırmaq məqsədilə əvvəlcə 50 ml heksanla 2 dəfə, 25˚C-də, 2 saat müddətində ekstraksiya edildi. Sonra nümunələrin qalığı qurudularaq, etanolla və distillə suyu ilə ekstraksiya edildi. Ekstraktın tərkibindəki maddələrin müəyyən olunması kimyəvi və fiziki-kimyəvi metodlar vasitəsilə yerinə yetirildi. Ekstraktlardan fərdi maddələrin ayrılması və onların saflaşdırılması incə təbəqə xromotoqrafiya və UB- spektrofotometrik metodlar vasitəsilə yerinə yetirildi. İncə təbəqə xromotoqrafiya Silufol UV 254 - 70 - lövhələrdə, UB-spektroskopiyası isə 200-700 nm dalğa uzunluğunda Hitachi UV-2900 UV-VIS spektrofotometr cihazında aparıldı. Şəkil 1. Capparis herbacea L. bitkisinin meyvələrindən alınan heksan ekstraktının spektri Nəticələr və müzakirə Capparis herbacea L. növünün meyvələrinin etanol ekstraktının UB spektrlərinin analizi nəticəsində 656-664 nm dalğa uzunluğunda piklərin alınması ekstraktın tərkibində xlorofillərin olmasını, 432-466 nm dalğa uzunluğu isə karotinoidlərin varlığını göstərir. Etanol ekstraktında flavonoidlərin vəsfi təyini bu birləşmələr üçün xarakterik olan 2 reaksiya: dəmir (III) xlorid və sianidin testi vasitəsilə aparılmışdır. Flavonoidlərin dəmir (III) xloridlə qarşılıqlı təsirindən flovonollar yaşıl rəngli, flovononlar isə qəhvəyi rəngli komplekslər əmələ gətirirlər. Müvafiq rənglərin alınması ekstraktın tərkibindəki flavonoidlərin olduğunu təsdiq edir. Cədvəl Təzə yığılmış Capparis herbacea L. meyvələri Qurudulmuş Capparis herbacea L. meyvələri Nəm təyini 1 ədəd meyvənin lətli hissəsinin çəkisi Toxumların çəkisi Meyvənin lətli hissəsinin çəkisi Toxumlarınçəkisi 3.99 q 7.14 q 0.75q 3.04q 66 % Şəkil 2. Capparis herbacea L. növünün meyvələrindən alınan etanol ekstraktının spektri Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|