TəBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE

- 93 - 
           Alternativ 
enerji  mənbələrinin  tətbiqində  ən  böyük  problem  enerjinin  akumliyasiya 
məsələsidir  ki,  bu  da    elektrik  enerjisinə  olan  tələbatın  az  olduğu  vaxtlarda  suyun  yığılıb  saxlanması 
və pik  saatlarında  turbinlərə  buraxılması  ilə  asanlıqla  həll  oluna  bilər. 
           Günəş  enerjisini  istiliyə  çevirmək  üçün  heliosistemlərdən  istifadə  olunur.  Bu  sistemlər  isti  su 
təminatında,  qış aylarında  isə  binaların  qızdırılmasında   tətbiq  oluna  bilirlər[2]. 
 
Günəş  qızdırıcısı  (günəş  kollektoru)  günəş  enerjisini  udan  qurğudan  ibarətdir  ki,  bu  şüalar 
da görünən  və yaxın  infraqırmızı  oblastda  mövcud  olur  və  istifadə  üçün  əlverişli  istiliyə  çevrilir. 
Heliosistemlərdə  yüksək  effektivli  boriumlu,  boruşəkilli  günəş  kollektorlarında  istifadə  olunur. 
 
Vakuumlu  istilik  borusu  ayrıca  hazırlanır  və  ifrat  bərkliyə  malik  olan    bor  silikatlı  şüşədən 
ibarətdir.  Borunun  kənar  hissələri  şəffafdır  və  daxildən  xüsusi  ayırıcı  örtüklə  təmin  olunur  ki,  bu  da 
azacıq  şüalanmada  istiliyin  maksimum  udulmasını  təmin  edir.  İstilik  itkisini  aradan  qaldırmaq  üçün 
günəş  kollektorunun  boruları  arasında  vakuum  yaradılır(Şəkil  2.). 
     
 
                                 Şəkil  2.Vakuumlu  günəş  kollektorunun  sxemi.   
Düzünə  günəş  şüalarının  udulması  mis  boruda  baş  verir  və  bu  da  vakkuum  borusunun  içərisində 
yerləşir.  Mis  borunun  içərisində  müəyyən  miqdar  xüsusi  maye  var  ki,  bu  da  vakuumda    mənfi  25-
30
0
c-də  buxarlanır  və  borunu  doldurur.  Buxar  istilik  borusunun  yuxarı  ucluğuna  (kondensatoruna) 
qədər  qalxır  və  öz  istiliyini  heliosistemin  istilik  borusunda  axan  istilik  daşıyıcısına  (antifrizə)  verir. 
Sonradan  həmin  buxar  kondensasiya  edir  və aşağı  axır.  Beləliklə  proses yenidən  təkrarlanır. 
     Vakuum  borulu  günəş  qızdırıcıları  hətta  hava  buludlu  olduqda  da  əla  nəticələr  verir,  çünki  bu 
borular  infraqırmızı  şüalar  udur  ki,  bunlarda  günəşli  hava  olmadıqda  da  mövcuddur.  Vakuumun 
istilik  mühafizə  xüsusiyyəti  aşağı  temperaturlarda  və  küləkli  havalarda  da  enerji  itkisinin  qarşısını 
alır.  B  növ  kollektorlar  mənfi  35
0
c-də  müvəfəqiyyətlə  işləyirlər.  Vakuum  boruları  dairəvi  formada 
olduğu  üçün  günəş  şüaları  səhərdən  axşama  qədər heliokollektora  sabit  düşür[3].       
İstər  adi  günəş  kollektorlarının,  istərsə  də  vakuum  borulu  kollektorların  tətbiqi  regionda 
hasil  olunanelektrik  enerjisinin  güc  itkisinin  qarşısının  alınmasında  mühüm  rol  oynaya  bilər.  Ona 
görə  də  Naxçıvan  Muxtar  Respublikasında  bu  cür  günəş  kollektorlarının  istehsalı  və  tətbiqi  günün 
aktual  məsələsidir. 
ƏDƏBİYYAT 
 
1.
 
Девочкин М.А. и др. Технико-экономические расчеты в энергетике на современном 
этапе. Известия вузов. Энергетика. Минск, 1987. № 5. С. 3-7.  
2.
 
Плешка  М.С., Вырлан П.М., Стратан Ф.И. и др. Теплонасосные 
гелиосистемы отопления и горячего  водоснабжения зданий. – Кишинев: 
Штиинца,1990. – 122 с. 

---

- 94 - 
3.
 
Шершнев  В.,  Дударев Н. Солнечные системы теплоснабже ния // 
Строительная инженерия. – 2006. – №1. – 
http://ww w.stro i ng. r u/
. 
 
ABSTRACT 
  
Perspective of the sun water   heaters’ studybeen   low   temperature  in Nakhchivan 
Autonomous  Republic 
 
    
Detailed  information  is  given  about   types,  structure  and  working  principle  of  low-
temperature  solar  collectors.  In  order  to  reduce  electric  energy  consumption  produced  in  the  region, 
have  been noted  the  importance  of these  collectors’  production  and use.  
 
РЕЗЮМЕ 
 
Перспектива внедрения  низкотемпературных солнечных  водонагревателей в 
Нахчыванской Автономной Республике 
 
        Подробная информация дается о типах, структуре  и принципе работы 
низкотемпературных  солнечных коллекторов. Для того, чтобы уменьшить  потребление 
электроэнергии, производимых в регионе, были отмеченыважность производства и 
использования этих коллекторов. 
 
NDU-nun  Elmi  Şurasının  28  aprel  2015-ci  il  tarixli  qərarı  ilə  çapa  tövsiyə 
olunmuşdur  (protokol  № 09) 
           Məqaləni  çapa təqdim  etdi:  Coğrafiya üzrə fəlsəfə doktoru, dosent 
N.Bababəyli 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

- 95 - 
НАХЧЫВАН  ДЮВЛЯТ   УНИВЕРСИТ ЕТ И.  ЕЛМИ  ЯСЯРЛЯР,  2015,  № 3 (68) 
 
NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y
.
  С ЖЫЕНТЫФЫЖ  WО РКС ,  2015,  № 3 (68) 
 
НАХЧЫВАНСКИЙ  ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ  УНИВЕРСИТ ЕТ .  НАУЧНЫЕ  ТРУДЫ,  2015,  № 3 (68) 
 
ƏLİ HƏSƏNOV 
ÜLVİYYƏ  İSGƏNDƏROVA 
Naxçıvan Dövlət Universiteti     
UOT:  911.2 
 
NAXÇIVAN  MUXTAR RESPUBLİKASININ  DAĞARASI ÇÖKƏKLİKLƏRİNDƏN  KƏND 
TƏSƏRRÜFATINDA  İSTİFADƏNİN İQTİSADİ-COĞRAFİ  QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ 
 
Giriş 
Torpaq  üzərində  aparılan  tədqiqatlardan  məlum  olur  ki,  uzun  müddət  mütəxəssislər 
torpaqları  ekomeliorativ  (6  səh.203-205    )  ,  ekocoğrafi,  torpaqların  fiziki-coğrafi  xüsusiyyətləri, 
torpağın    bonitet  balının  təyin  olunması,  torpaq  kadastr  sənədlərinin  hazırlanması  istiqamətində 
tədqiqat  işləri  aparmışlar.  Onların  tədqiqat  obyektlərinə  daxil  olan  sahələr  üzrə  qiymətli  tədqiqat 
işləri  aparılmışdır.  İqtisadi-coğrafi  qiymətləndirmə  məsələləri  tədqiqat  obyektlərindən  kənarda 
qaldığından  bu  sahədə  tədqiqat  işləri  lazımi  səviyyədə  aparılmamışdır.  İqtisadi-coğrafi 
qiymətləndirmə  dedikdə  həmin  torpaq  sahəsindən  istifadə  prosesinə  şərait  yaradan  müsbət, 
maneçilik  törədən  mənfi  amillər  nəzərdə  tutulmalıdır.  Eyni  zamanda  bu  mənfi  amillərin  aradan 
qaldırılması  yollarının  tədqiq  olunması  nəzərdə  tutulur. 
           Ərazıdə  aparilan  torpaq  tədqiqat  işlərinin  tarixi  və öyrənilən məsələlər 
Naxçıvan  MR  ərazisində  ilk  əsaslı  torpaq  tədqiqat  işləri  1925  -  1937-ci  illərdə  S.A.  Zaxarov 
tərəfindən  aparılmışdır.  O,  40-dan  artıq  marşrut  üzrə  tədqiqat  işi  aparmış  və  ərazidə  15  torpaq  tipi 
ayırmışdır.  1957-63-cü  illərdə  R.H.Məmmədov  ərazinin  torpaqlarının  aqrofiziki  xüsusiyyətlərini 
tədqiq  etmişdir.  Sonrakı  illərdə  H.Əliyev  və  Ə.  Zeynalov  torpaqları  tədqiq  etmişlər  və  münbitliyinə 
görə  torpaqları  qruplaşdırmışlar.  1976-83  –cü  illərdə  torpaqların  təkrar  şorlaşması  və  onlara  qarşı 
mübarizə  yolları,  torpaqların  ekomeliorativ  qiymətləndirilməsi  sahəsində  Ə.Quliyev  və    S.Hacıyev 
tədqiqat  işləri  aparmışlar    (4  səh.  16).  Kənd  təsərrüfatına  yararsız  torpaqlardan  istifadə  problemi  
tədqiqat  işlərinin  obyektlərindən  kənar  olduğundan  bu  sahədə  tədqiqat  işləri  aparılmamışdır.  Kənd 
təsərrüfatına  yararsız  torpaqlardan  istifadə  yolları  haqqında  məsələlərə  ilk  dəfə  Ə.M.Həsənovun 
tədqiqat  işlərində  (2001)  rast gəlinir. 
Tədqiqatın  metodikası:Dağarası  çökəkliklərdə  olan  torpaqlardan  səmərəli  istifadə  yollarına  fiziki-
coğrafi  və iqtisadi-coğrafi  istiqamətdə    baxılmışdır. 
                     Tədqiqat  işinin  aparılması,  təhlili  və müzakirəsi 
Rayonlar 
Sahə 
5
0
-dək 
5
0
-10
0 
10
0
-15
0 
15
0
-20
0 
20
0
-dən çox 
Şərur-
Sədə-
 
rək 
 
130000 
66640 
--------- 
51,2 
 
24735 
----------- 
19,6 
14860 
-------------- 
11,5 
12285 
-------------- 
9,4 
11480 
----------------- 
8,3 
Babək 
110000 
66361 
------------ 
59,8 
20001 
--------------- 
20,2 
10821 
--------------- 
9,7 
7737 
------------ 
6,0 
5080 
---------------- 
4,3 
Şahbuz 
92377 
14253 
----------------- 
16,5 
20139 
---------------
--21,5 
18905 
----------- 
20,4 
21739 
 
23,5 
17341 
---------- 
18,1 
Culfa 
91279 
23547 
--------- 
25,8 
23187 
---------- 
25,3 
23818 
---------- 
26,2 
13767 
------------- 
15,1 
6960 
--------- 
7,6 

---