TəBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- 106 - Akademiyası redaksiya nəşriyyat şurasının qərarı ilə Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyası Nəşriyyatı tərəfindən çap olunmuşdur. Əsərdə irimiqyaslı landşaft xəritəsində Naxçıvan MSSR -in ərazisi üçün xarakterik olan altı landşaft tipi və onların xüsusiyyətləri tədqiqata cəlb olunur. Kənd təsərrüfatı S.Y.Babayevin elmi yaradıcılığında aparıcı mövzulardan biridir. Bu baxımdan “Naxçıvan MSSR-in kənd təsərrüfatı ehtiyatları və onlardan istifadə edilməsi perspektivlərinə dair” adlı məqaləsi diqqəti cəlb edir. Əsərdə başlıca olaraq, su və energetika, mineral xammal və kənd təsərrüfatı ehtiyatlarından ibarət olan zəngin təbii ehtiyatlar və mürəkkəb coğrafi şərait məsələləri və onların izahı ön plana çəkilmişdir. “Naxçıvan MSSR kənd təsərrüfatı ehtiyatları və onlardan istifadə edilməsi perspektivlərinə dair” adlı məqalədə respublikanın digər təbii sərvətlərindən -faydalı bitkilərdən, arıçılıq təsərrüfatından, kənd təsərrüfatına ciddi zərər vuran hadisələrdən də danışılır. S.Y. Babayev coğrafiya elmi ilə bağlı bütün sahələrdə qələmini sınamış, müxtəlif mövzularda elmi əsərlər yazmış, məsələlərə elmi münasibət göstərmiş və öz təklif və mülahizələrini qətiyyətlə irəli sürmüşdür. 1970-ci ildə S.Y. Babayevin “Qədim diyarın təbiəti” adlı kitabı çap olunur. Kitabın əvvəlində “Tarixi vərəqlərkən” başlığı altında yazılan hissədə nəinki Azərbaycan və Qafqazın, həmçinin dünyanın ən qədim şəhərlərindən biri olan Naxçıvanın tarixi, coğrafiyası, iqtisadiyyatı, mədəni-maarif istiqamətində vəziyyəti və s. haqda məlumat verilir. Kitabda “Naxçıvan MSSR-in coğrafi mövqeyi, sərhədləri və ərazisi” başlığı altında maraqlı məlumatlar verilmişdir. Həmin hissədə Muxtar Respublikanın sərhəd xəttinin ümumi uzunluğu, sərhədlərin harada başlayıb harada qurtarması, ölkənin ərazisi və s. haqqında danışılır. S.Y. Babayev qeyd edir ki, Naxçıvan ərazisindəki fiziki-coğrafi amillər uzun müddət öyrənilməmişdir. Belə ki, Muxtar Respublikanın ərazisindən keçən bəzi tədqiqatçı və səyyahlar orada tədqiqat işi aparmağı qarşılarına məqsəd kimi qoymamışdır” Hazırda dünyanın ən qlobal problemlərindən biri olan ekologiya məsələləri S.Y. Babayevin elmi yaradıcılığında müəyyən yer tutmuşdur. Bu mövzu onun “Naxçıvan MSSR-in su təsərrüfatı və ekoloji problemlər” adlı əsərinin ana xəttidir. S.Y. Babayev bütün elmi yazılarında qarşıya qoyduğu problemə və onun həlli istiqamətində görüləcək işlərə münasibət bildirir. Bu məqalədə də S. Babayev qeyd edir ki, nəinki Muxtar Respublikamızın, həmçinin Azərbaycanın incilərindən sayılan Batabat göllərini qorumaq, bizcə, hamının və hər kəsin vətəndaşlıq borcudur. Bunun üçün vaxtında düşünmək və əməli tədbirlər görmək lazımdır. 1999-cu ildə “Elm” nəşriyyatı tərəfindən S. Babayevin “Naxçıvan Muxtar Respublikasının coğrafiyası” kitabı nəşr edilmişdir. Həmin kitabda müxtəlif başlıqlar altında Naxçıvanın coğrafiyası təhlil olunmuşdur. Bundan başqa, kitabda Səfərəli Babayevin əvvəlki kitabında toxunmadığı maraqlı bir başlıq-“Naxçıvan MR-də təbiəti mühafizənin vəziyyəti” adı altında beş maraqlı məqalə verilmişdir. Bunlardan “Suların mühafizəsi vəziyyəti” və “Bitki örtüyünün mühafizəsi vəziyyəti” məqalələri diqqəti cəlb edir. S.Y. Babayevin Naxçıvan MR təbiətinin qorunmasına dair araşdırmaları hazırda dünyanın ən qlobal məsələlərindən olan ekoloji problemlərin həll edilməsi üçün atılan mühüm addımlardan biri və həmin elmin inkişafına kömək edən amillərdəndir. S.Y. Babayev xalqımızın folklor yaradıcılığına bələd olan alim idi. Onun elmi yaradıcılığında çox saylı əfsanə və rəvayətlərinin adı çəkilir, onlar haqqında maraqlı fikirlər irəli sürülür. lakin alimin bu nümunələrində əsas məqsəd və marağı toponimlər, onların ərazisi, elmi izahı və s. məsələlərdir. S.Y. Babayevin “Ağ qaya əfsanəsi” məqaləsi də bu qəbildəndir. Əsər 1984-cü ildə “Elm və həyat” jurnalının 11-ci sayında çap edilmişdir. Əsərdə Naxçıvan şəhərindən 20-22 km şimal-qərbdə yerləşən Çalxanqala kəndi və bu kənd ərazisindəki toponimlər elmi təhlilə cəlb edilir. Oradakı e. ə II minilliyin sonu, I minilliyin əvvəllərində müdafiə məqsədilə tikilmiş Oğlanqala, Çalxanqala, Ağ qaya, Bəzəkli, Qırmızı daş, Dar, Günortadaşı, Əjdaha yolu, Əjdaha cəmdəyi kimi çoxsaylı toponimlər aydınlaşdırılır, onların yaranma izləri xalq əfsanələrində axtarılır. S.Y. Babayevim toponim araşdırmaları bir daha sübut edir ki, Naxçıvan bölgəsindəki toponimlərin hamısı türk mənşəlidir. Bu, təbiidir, çünki çox qədim dövrlərdən Naxçıvan MR - 107 - ərazisində türk mənşəli etnoslar yaşamışlar. Erməni tarixçiləri Naxçıvan bölgəsi haqqında cəfəng fikirlər, uydurma və yalanlar söyləyərək bu qədim və ulu torpağın ermənilərə məxsus olduğunu yazsalar da, çox qiymətli və qədim məxəzlər bu bədnam mülahizələri rədd edir, ermənilərin heç vaxt bu ərazidə aparıcı rol oynamadıqlarını bildirir. Bu baxımdan, S.Y. Babayevin “Naxçıvanın bəzi etnotoponimləri” adlı məqaləsi diqqətəlayiqdir. Əsərdə Kəngərli, Qaraxanbəyli, Əlixanlı, Muğan, Xələc və s. etnotoponimləri elmi tədqiqata cəlb edilir. Coğrafi adlar S.Y. Babayevin ömrü boyu müraciət etdiyi mövzulardandır. Onun “Türk dünyası” dərgisində çap edilən “Naxçıvanda bəzi yer adları” məqaləsi də həmi mövzudadır. Əsərdə qədim və müxtəlif yer adları ilə zəngin olan Naxçıvan bölgəsindəki Biçənək, Vənənd, Qazançı, Qaraçuq, Dəmirçi, Əlincəqala, Keçili, Qaraxanbəyli, Əlixanlı, Püsyan, Alışar, Kərki, Günnüt, Muğan, Tırkeş, Tumbul, Xalxal və Xələc kimi yer adları haqqında mülahizələri irəli sürmüşdür. Oğuz türklərinin tarixini əks etdirən, dünyanın bir çox dillərinə tərcümə olunan və 200 ildən artıq bir dövrdən başlayaraq tədqiqat mövzusuna çevrilən “Kitabi Dədə Qorqud” dastanları ilə bağlı məlumatları dəqiqləşdirmək üçün Qorqudşünaslar böyük əmək sərf etmiş, lakin coğrafi baxımdan onun tədqiqi son dövrlərə qədər qənaətbəxş hesab edilməmişdir. Əsərdə S.Y. Babayev diqqətdən kənarda qalmış 30-dan artıq toponim olduğunu qeyd edir. S.Y. Babayev “Dədə Qorqud-da Naxçıvan toponimləri” adlı məqaləsində Şərur, Əlincə qalası, Göy göl, Ağqaya, Salaxan, Qara çoban düzü kimi elmi aləmdə müxtəlif mübahisəli fikirlərə səbəb olan toponimlərə aydınlıq gətirir və bəzi adlar haqqında maraqlı mülahizələr irəli sürür. “Kitabi-Dədə Qorqud”: Əkrək və Səkrəkin səfər marşrutu barədə qeydlər" əsərində alimin əldə etdiyi nəticələrdən biri Şərukun Şərur düzü olduğudur. S.Babayevin “Kitabi Dədə Qorqud” un Naxçıvanda izləri” məqaləsi də araşdırmalara, tarixi və coğrafi dəlillərə əsaslanır. Əsərdə Naxçıvanın “Dədə Qorqud” un əsas yaşayış məskənlərindən biri olması təsdiq edilir. S. Babayev “Kitabi Dədə Qoqud” boyları və onlardakı personajlarla əlaqədar 50 -dən artıq toponim müəyyənləşdirmişdir. S. Babayevin toponim tədqiqatlarının sistem halında təhlili göstərir ki, o, coğrafi adlara obyektiv yanaşmanın məsuliyyətini hiss və dərk etdirməklə yanaşı mühüm rol oynamış və bu məsələnin həlli yollarını göstərmişdir. Alim “Kitabi- Dədə Qorqud” dastanları ilə bağlı yüzdən çox toponimi hadisələrin ardıcıllığı baxımından sistemləşdirmişdir. Həmçinin dastanla əlaqədar əlliyə yaxın toponimin Naxçıvan ərazisində olduğunu elmi dəlillərlə sübut etmişdir. S.Babayevin “Naxçıvanın itirilmiş torpaqları” məqaləsi də maraqlı aktual bir mövzuda yazılmışdır. Əsər həm tarixi, həm coğrafi, həm də milli-mənəvi dəyərlər baxımından əhəmiyyətlidir. Əsərdə Naxçıvanın tarixi torpaqları, ərazisi haqqında keçmiş və indiki məlumatlar müqayisə edilir, bu mövzu ilə əlaqədar tarixi sənədlərdən bəhs edilir. Səfərəli Babayevin “Əlincə qalası qəhrəmanlıq rəmzidir” məqaləsi tarixi coğrafi etimoloji baxımdan diqqəti cəlb edir. Əlincə qalası müdafiə qalası olub Culfa rayonunda Əlincə çayın sağ sahilində Xanağa kəndi yanında monolit bir qaya parçasını xatırladan, hündürlüyü 1700 m olan, hər tərəfdən sıldırım yamaclı Əlincə dağının üstündə yerləşir. Bu qala Azərbaycan xalqının yadelli işğalçılara qarşı apardığı mübarizə tarixi ilə sıx əlaqədar olub, onun yenilməzlik, cəsurluq və qəhrəmanlıq rəmzidir. S. Babayevin “Naxçıvan diyarının təbiət abidələri” məqaləsi daha maraqlı bir mövzuda yazımışdır. Əsər insanların maddi və mənəvi tələblərini ödəyən canlı və cansız varlıqlar, tükənməz sərvətlərə, mürəkkəb relyefə, müxtəlif landşafta, bitki örtüyünün təzadlı çalarlarına, talalar şəklində sədalı dağ meşələrinə, 200-dən artıq mineral su mənbələrinə, 400- ə qədər çay və çay qollarına, özünəməxsus faunaya malik olan Naxçıvan MR-in təbii abidələrinə həsr olunub. Yuxarida qeyd olunanlardan görünür ki, prof.S. Babayev Azərbaycan coğrafiyasının inkişafında onun Naxçıvan MR ilə bağlı coğrafi məlumatlarla zənginləşməsində xüsusi rol oynamış, Naxçıvan ərazisindəki fiziki-coğrafi amilləri ayrıca öyrənən elm xadimi olmuşdur. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|