- 146 -
çıxışın əldə edilməsi ilə bağlı çətinliklərin olmasından
asılıdır. Cərrahi müalicənin əsas məqsədi qaraciyərdən
qanaxmanın dayandırılması hesab edilir. Buna nail olmaq
üçün qaraciyərin zədələnməsi dərəcəsindən asılı olaraq sadə
və ya daha mürəkkəb cərrahi texnika istifadə edilə bilər.
Qaraciyərin iki əl arasında sıxılması ilə qaraciyərin səthi
yaralarında qanaxmanın dayandırılmasına nail olmaq olar
(şəkil-1). Əgər manual kompressiya ilə qanaxmanın
dayandırılması mümkün olmursa, xüsusi damar sıxıcı ilə
porta hepatis
(Prinql manevri) sıxılır və bununla da qaraciyər arteriyası
və portal vena ilə qaraciyərə gedən qan axını dayandırılır
(şəkil-2).
Qaraciyər travması səbəbindən yüngül və orta dərəcəli
qanaxmanın kontrolu üçün perihepatik tamponada hazırda
ən
geniş
tətbiq
edilən
metoddur (şəkil-3). Bəzi
mütəxəssislər onun effektivliyini şübhə altına alsa da,
perihepatik tamponada təkrar qanaxma hallarını azaltmış
olur. Perihepatik tamponada qaraciyərdə baş verən qanaxmanı müvəqqəti olaraq kontrol etmək və
bu zaman qanaxmanın yekun kontrolu üçün müvafiq tədbirlər görməyə və yanaşı abdominal
travmalarda qarın boşluğuna baş vermiş kontaminasiyanın aradan qaldırılmasına imkan verir.
1şəkil-3
Yekun hemostaza və xolestaza nail olmaq üçün hepatizasiyadan istifadə olunur. Hemostatik
tikişlərin qoyulması, yaxud qanayan damara liqaturanın qoyulması yekun hemostazın əsas
komponentidir.
Qaraciyər zədələnmələrində cərrahi müdaxilə, əsasən, aşağıdakı iki halda baş verir. Əksər hallarda
qaraciyərin zədələnməsi diaqnozu ya laparotomiyadan öncə qoyulur, yaxud şok, peritonit və ya
nüfuz edən travmalarda aparılan təxirəsalınmaz laparotomiya zamanı cərrah tərəfindən müəyyən
edilir. İlk növbədə zədələnmənin həcminin təyin edilməsi üçün qaraciyər ətrafı sahə tamponada
olunaraq müvəqqəti hemostaza nail olmaq lazımdır. Sonrakı etapda boşluqlu orqanların
zədələnməsi olduqda kontaminasiya aradan qaldırılır. Yaralının vəziyyəti imkan vermirsə, operativ
müdaxilə müvəqqəti dayandırılır və zərərçəkmişdə reanimasion tədbirlər aparılır: hemodinamika
bərpa edilir, maye-duz balansı korreksiya olunur. Əməliyyatın ikinci etapı 24-48 saatdan sonra
davam etdirilir. Bu cərrahi taktika “Demage control” adlanır. Hemodinamikası stabil olan
yaralılarda qaraciyər zədələnməsinin yekun cərrahi müalicəsi dərhal aparıla bilər. Bəzi hallarda
preoperativ və ya postoperativ dövrdə qanaxmanın dayandırılması üçün embolizasiya məqsədi ilə
arterioqrafiya həyata keçirilir. Qaraciyərin səthi yaralanmaları (parenximanın səthi cırılması)
səbəbindən baş verən qanaxma çox vaxt kompressiya, lokal hemostatik preparatların tətbiqi,
şəkil-2
şəkil-1
- 147 -
elektrokoaqulyasiya və ya tamponlarla tamponadası ilə dayandırıla bilər. Daha dərin yaralarda,
qaraciyər parenximasının böyük hissəsinin qopması hallarında isə, adətən, qanayan damarlara
klipslərin qoyulması və ya onların bağlanması tələb oluna bilər. Buna əlavə olaraq isə qaraciyərin
tamponadası (tamponlarla) və qoyulmuş tikişlərin qaraciyər parenximasını cırmaması üçün xüsusi
plikasiyalardan istifadə edilir. Əgər qanaxma qaraciyərin dərin qatından baş verirsə (bıçaq və ya
odlu silah yaralanmalarında qaraciyər parenximasının
dərin qatlarına nüfuz edən yaralar) və yanaşı qaraciyər
toxuması sağlamdırsa, qanaxmanın dayandırılması üçün
“balon tamponadası” texnikasının tətbiq edilməsi nəzərdən
keçirilə bilər (şəkil-4).
Ağır
dərəcəli
zədələnmələrdə
qanaxmanın
kontrol
edilməsi üçün daha aqressiv tədbirlərin görülməsi, o
cümlədən
qaraciyər
arteriyasının
bağlanması
və
zədələnmiş
qaraciyər
toxumasının
rezeksiyası,
rezeksiyadan sonra yara kənarlarının yaxınlaşdırılması və
tikişlərin qoyulması və ya qaraciyərin tamponlarla
tamponadası aparıla bilər. Qaraciyərin zədələnməsi və
digər qarındaxili zədələnmələr kontrol edildikdən sonra
qarın boşluğuna drenajlar qoyulur və qarın boşluğu ya bağlanır, ya da abdominal komportment
sindromunun inkişafı riski yüksək olan və ya yaxın zamanda qarında əlavə cərrahi müdaxilələrin
aparılması tələb olunan xəstələrdə açıq saxlana bilər.
Klinik müşahidə
N-saylı hərbi hissənin əsgəri Qurbanov Rəcəb Abbasqulu oğlu 11.10.2005-ci il tarixində, saat
18
00
radələrində şəxsi ehtiyatsızlıq nəticəsində yaralanmışdır (DŞK patronu ilə ehtiyatsız
davrandıqda partlayış baş vermiş və nəticədə zədə almışdır). 11.10.2005-ci il, saat 21
05
-də yaralı
hərbi hospitala çatdırılmışdır. Təcili qaydada cərrahiyyə əməliyyatı aparılmışdır. Orta laparotom
kəsiklə qarın boşluğu açılmış, təftiş zamanı qaraciyərin sol payının, mədənin kiçik əyriliyinin,
köndələn çənbər bağırsağın müsariqəsinin zədələnməsi aşkar edilmişdir.Qaraciyərin, mədənin,
köndələn çənbər bağırsağın müsariqəsinin yaraları tikilmiş, qəlpə (ölçüləri 1,0x 1,5 sm) xaric
edilmişdir. Qarın boşluğu sanasiya olunmuş və drenajlanmışdır İkinci cərrah briqadası tərəfindən
sol əlin mil-bilək oynağı nahiyəsindən amputasiyası aparılmışdır. Səthi qəlpə yaraları birincili
cərrahi işlənmişdir. Yekun diaqnoz: Kombinəolunmuş OSY-sı. DŞK mərmisinin partlayışı
nəticəsində sol əlin mil-bilək oynağı səviyyəsindən travmatik amputasiyası.. Qarının kor,
boşluğa işləyən, qaraciyərin sol payının , mədənin kiçik əyriliyinin, köndələn çənbər
bağırsağın müsariqəsinin zədələnməsi ilə fəsadlaşan qəlpə yarası. Sağ əlin II barmağının
distal falanqasının yerdəyişməyən qapalı sınığı. Döş qəfəsinin ön divarının, üzün, alt və üst
dodağın çox saylı səthi qəlpə yaraları. Döş qəfəsinin ön divarının II-III dərəcəli termiki yanığı.
Travmatik şok III dərəcəli. Aparılan medikamentoz və yerli müalicə nəticəsində yaralının
vəziyyəti sabitləşmiş və o, hərbi xidmətə yararsız bilinərək tərxis olunmuşdur.
Qaraciyərin müştərək yaralanmaları ilə əlaqədar tətbiq olunan cərrahiyyə taktikası son illər bir
qədər də təkmilləşib. Tətbiq olunan yeniliklər müasir texnologiyalara əsaslanır. Bunlar
aşağıdakılardır: 1). qaraciyərin zədələnən seqmentlərinin qan dövranından müvəqqəti çıxarılması;
2). pnevmotermokoaqulyator vasitəsilə zədə nahiyəsinə yönəldilən isti hava axını ilə parenximatoz
hemostazın aparılması; 3). qaraciyər parenximasının qansız işlənməsi üçün xüsusi alətin – aspirator-
dissektorun tətbiq edilməsi; 4). qaraciyərin ağır yaralanmalarında hemostaz və xolestaza nail olmaq
üçün “dura mater”-in liofilizə olunmuş kütləsindən istifadə edilməsi. 5). qarının təftişi prosesinin
asanlaşdırılması, cərrahın yorulması dərəcəsinin azaldılması və cərrahın assistentlərinin sayının
minimuma endirilməsi üçün Tomson və Omni retraktorların istifadə edilməsi.
Yekun.
Daxili üzvlər sırasında qaraciyər ən çox zədəyə məruz qalan hesab edilir. Əksər hallarda qaraciyərin
zədələnmələri yüngül olur və konservativ müalicə ilə sağalır. Yalnız 14% halda cərrahiyyə
müdaxiləsinə zərurət yaranır. Müasir dövrdə qaraciyərin təcrid olunmuş zədələnmələrinə təsadüf
şəkil-4
Dostları ilə paylaş: |