TəBİƏt elmləRİ VƏ Tİbb seriyasi series of natural sciences and mediCİNE
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ЕЛМИ ЯСЯРЛЯР, 2015, № 3 (68) NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y . С ЖЫЕНТЫФЫЖ WО РКС , 2015, № 3 (68)
- НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2015, № 3 (68) FEZİ İBADOV
- MİRMAHMUD SEYİDLİ seyidli-69@mail.ru Naxçıvan Dövlət Universiteti UOT: 619
- Key words
- Həzmi tənzimləyən bitkilər.
- Boymadərən ( qanotu )
- İşlədici təsirə malik bitkilər.
- Büzüşdürücü təsirə malik bitkilər.
- 162 - НАХЧЫВАН ДЮВЛЯТ УНИВЕРСИТ ЕТ И. ЕЛМИ ЯСЯРЛЯР, 2015, № 3 (68) NAKHCHIVAN ST AT E UNIVERSIT Y . С ЖЫЕНТЫФЫЖ WО РКС , 2015, № 3 (68) НАХЧЫВАНСКИЙ ГОСУДАРСТ ВЕННЫЙ УНИВЕРСИТ ЕТ . НАУЧНЫЕ ТРУДЫ, 2015, № 3 (68) FEZİ İBADOV feziibadov@mail.ru MİRMAHMUD SEYİDLİ seyidli-69@mail.ru Naxçıvan Dövlət Universiteti UOT: 619 BAYTARLIQ TƏBABƏTİNDƏ HƏZM SİSTEMİ XƏSTƏLİKLƏRİNDƏ İŞLƏDİLƏN DƏRMAN BİTKİLƏRİ Açar sözlər: dərman bitkiləri, qlikozidlər,tanidlər, efir yağları, karotin. Key words: medicinal herbs,glucosides,tanidy,essential volatile oil, carotene. Kлючевые слова: лекарственные растения, глюкозиды, таниды, эфирные масла, каротин Əhalinin davamlı artması və qidalanma tələbatı, heyvandarlıq məhsullarının istehsalının daimi artmasını tələb edir. Bu inkişafın əsas şərtlərindən biri baytarlıq elminin nailiyyətlərinin istehsalata yeridilməsidir. Heyvandarlığın və baytarlığın əsas məsələlərindən biri – sağlam nəslin böyüdülməsi, onun xəstəlik və tələfatdan qorunmasıdır. Kənd təsərrüfatı heyvanlarının daxili yoluxmayan xəstəliklərindən tələfatı iqtisadi ziyan vurur. Cavan heyvanların ölüm nisbəti 75 – 80 % yaşlı heyvanlardan çox olur, bu isə diaqnostikanın, müalicənin və bu xəstəliklərin profilaktikasının böyük əhəmiyyətindən xəbər verir. Hələ qədim zamanlardan bitkiləri heyvanların əksər xəstəliklərin müalicəsində istifadə edirdilər. Dərman bitkiləri digər maddələrdən sərfəli dərəcədə fərqlənirlər və həmçinin əks təsir göstərmirlər. Belə təsirə malik olan dərman bitkilərindən xalq təbabətində və baytarlıqda həzm sisteminin orqanlarının müalicəsində istifadə edilir. Zədələnmiş orqan və toxumalarda özünübər- pa proseslərində farmakoloji tənzimləmə zamanı təbii preparatlara olan maraq, onların lazımi də- rəcədə effektivliyi və orqanizmə kompleks təsir ilə izah olunur. Bitki vasitələri orqanizmin özünü bərpa proseslərinə stimuledici təsir göstərərək xəstə heyvanların orqanlarındakı pozğunluqları normaya gətirir [3, s. 168 – 169]. Dərman bitkilərinin müalicəvi təsiri haqqında qədim yunan filosoflarının, ərəb mənbələri - nin, eləcə də Çin və Misirdə tapılmış əlyazmaların nüsxələrində rast gəlinir. Qalen 400 - ə yaxın bitkinin xüsusiyyətlərini öyrənərək onun tərkibindəki bioaktiv maddələri almışdır. Bitki mənşəli bioaktiv maddələrin orqanizmə təsir xüsusiyyəti kimyəvi mənşəlilərdən fərqli olur. Ona görə də bitki hüceyrələri insan və heyvan hüceyrələrinə daha uyğun olduğundan orqanizm tərəfindən asan mənimsənilir, tez təsir göstərir və az kumulyativ təsirə malik olur. Bitkiləri müxtəlif xəstə- liklərin müalicəsində xüsusi dərman formaları şəklində istifadə edirlər. Bitkinin tərkibindəki alka loidlər hüceyrə daxilinə nüfuz etməklə hüceyrə qılafını asanlıqla keçməklə tez müalicəvi təsir göstərir. Qədim Azərbaycanda ev heyvanlarının otlarla müalicəsi özünəməxsusluğu ilə fərqlənir- di. Azərbaycan otlaqları müəyyən xüsusiyyətlərə malik dərman bitkiləri ilə fərqlənir. Qeyd edək ölkəmizin florasında 300 – dən çox dərman bitkisi məlumdur. Ərazidə bitən bir sıra bitkilər mədə - bağırsaq sisteminin xəstəliklərinin əksəriyyətinə müalicəvi təsir göstərir. Bu bitkilərin yığımları və spirtdə olan cövhərləri, həmçinin dəmləmələri büzüşdürücü, ishal əleyhinə təsirə malikdirlər, yeni doğulmuş və yaşlı iri və xırda buynuzlu kənd təsərrüfatı heyvanlarının müalicəsində istifadə olunurlar. Dərman bitkiləri bağırsağın təbii mikroflorasına təsir göstərmirlər, əksinə fay - - 163 - dalı süd – turşusu bakteriyalarının artmasına səbəb olurlar. Bu zaman bağırsaqda həzm prosesi və qida maddələrinin mənimsənilməsi artır [3, s 172 – 173]. Həzmi tənzimləyən bitkilər. Həzmi yaxşılaşdırmaq üçün ilk növbədə acı dada malik dərman bitkilərindən istifadə edilir. Bu bitkilərin tərkibində acı dada malik azotsuz zəhərli ol- mayan qlikozidlər vardır. Acı maddələr dad sinirlərinin uclarını qıcıqlandırır, mədə şirəsinin ifra- zının və iştahanın artmasına səbəb olur. Qidanın mədədə həzmini yaxşılaşdırır, bağırsaqda baş verən çürümə proseslərini zəiflədirlər. Gicitkan yarpağı – Herba Urtica. Tərkibində Rutisin qlikozidi, K vitamini, karotin və riboflavin, askorbin, pentoten, foli turşusu, tanidlər, nişasta, xlorofil vardır. Gicitkan polivitamin maddəsi kimi donuz və quşların yemləndirilməsi üçün qiymətli qidadır. Mədə - bağırsaqların motor və sekresiyasını oyadır, iştaha və həzmi yaxşılaşdırır, donuz və quşların boy inkişafını və diri çəkisini artırır. Bu heyvanlarda avitaminozlar zamanı həzmi yaxşılaşdırmaq, boy inkişafını və çəkini artırmaq üçün verilir. Eləcə də başqa heyvanlarda həzmi və iştahanı artırmaq üçün işlədilə bilər. Gicitkən bitkisi yaşıl halda doğranılaraq yemə qarışdırılır, cücə və donuzlara yedirdilir. Qurudulmuş gicitkan yemlə qarışdırılaraq istifadə edilə bilər. Boymadərən ( qanotu ) – Herba Millefoli. Boymadərən ( min yarpaqlı ) otunun tərkibin də axillein qlikoalkoloidi, efir yağları, aşılayıcı maddələri, C və K vitaminləri, karotin, fitonsidlər vardır.Bitkidə olan efir yağları mürəkkəb tərkiblidir.Mədə motorikasını və sekresiyasını güclən dirir, mədə - bağırsaq əzələlərinin tonusunu qaldırır, qanı bərpa edir, iltihablar və sıxılmalar əleyhinə işlədilir. Həzmi yaxşılaşdırır, mədə - bağırsaq əzələlərinin tonusunu artırır, mədə - bağırsaq xəstəliklərində işlədilir. Bağırsaq və balalıqda qanaxmalar olduqda tətbiq edilir. Bitki quru halda və ya dəmləmələr şəklində yemə qatılaraq verilir [2, s. 286 – 287]. İşlədici təsirə malik bitkilər. Bu bitkilərdən hazırlanmış dəmləmələr, cövhərlər və ekstraktlar bağırsaq əzələlərinin tonusunu artırır, onun hərəki qüvvəsini qaldırır ki, bu da eyni zamanda işlədici təsir göstərir. Əzvay – Aloe. Əzvay bitkisinin şirəsini qurudaraq əldə edilir. Tərkibində antraqlikozidlər vardır ki, bağırsaqlarda parçalanaraq emodin və aloinə çevrilir ki, bunlar da reseptorları qıcıqlandıraraq işlədici təsir göstərir. İşlədici təsiri 12 -16 saatdan sonra başlayır, preparatın təsiri yoğun bağırsaqlara daha güclü olur. Az dozalarda iştahanı artırır, həzmi yaxşılaşdırır. Ən çox at lara qəbizlikdə, bağırsaqların tutulmalarında, qaz toplanması zamanı işlədilir. Qaramalın timpani- yalı atoniyasında ruminator maddə kimi təyin edilir. Əzvayın spirtdə məhlulu antiseptik mad- də kimi yaraları qurudaraq sağalmanı tezləşdirir. Eləcə də yanmalarda, yataq yaralarında, sulu ekzemalarda müalicə məqsədilə təyin edilir [3]. Rəvənd kökü – Radix Rhei. Bitkinin kökü və gövdəsində antraqlikozidlər, tanoqlikozid- lər və s maddələr vardır. Az dozalarda ağız və mədənin selikli qişalarının reseptorlarını qıcıq- landıraraq iştaha əmələ gətirir və həzmi yaxşılaşdırır. Bitkidə olan tanoqlikozidlər parçalanaraq rəvənd aşlayıcı maddələr və turşular əmələ gəlir ki, bunlar da öz növbəsində, büzüşdürücü tə - sir göstərir. Yoluxucu xəstəliklərdə, ishallar zamanı şirə ifrazını və peristaltikanı azaltmaq məq- sədilə işlədilir. Rəvəndin yüksək dozalarından antraqlikozidlər pa rçalanaraq emodin və xrizofon turşularını əmələ gətirir ki,bunlar da bağırsaqları qıcıqlandıraraq işlədici təsir göstərir. Təsiri 7-10 saatdan sonra başlayır və uzun müddət davam edir. Bundan başqa, rəvənd yoluxucu olmayan ishallar zamanı, qəbizlikdə dəmləmələr şəklində işlədici kimi tətbiq edilir [4]. Səna yarpağı – Folium Sennae. Tərkibində rein antraqlikozidləri,aloye – emodin və üzvi turşular vardır.Bitkinin yarpaqları bağırsaqlarda aqlikonlara parçalanaraq selikli qişaları qıcıqlan- dırır ki,bu da zəif işlədici təsir göstərir.Dəmləmələri və hazırlanmış aşları zəif işlədici kimi qəbizlikdə və bağırsaqların tutulması zamanı istifadə olunur [2, s 290 – 292]. Büzüşdürücü təsirə malik bitkilər. Büzüşdürücülərin tərkibində olan tanidlər zülal hüceyrəsilə birləşərək albuminatlar əmələ gətirir, selik qişaları və yaralar üzərində nazik pərdə- nin əmələ gəlməsinə səbəb olur ki, bunun nəticəsində reseptorların qıcıqlanmasını azaldır. Bitki tərkibli büzüşdürücü vasitələr açıq yaraların sağalma prosesini sürətləndirir, iltihabi proses- lərin qarşısını alır, yaralardan mayenin sızmasını tezləşdirir. Palıd qabığı – Cortex Quercus. Palıd ağacının cavan zoğlarının və budaqlarının qabığın- dan hazırlanır. Tərkibində 15 – 20 % tanin,hallov turşusu və nişasta vardır. Palıd qabığı büzüşdü- rücü, qan dayandırıcı və iltihablar əleyhinə təsirə malikdir. Antibiotik və sulfanilamid preparat- Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|