TəBİƏTDƏN İSTİfadəNİN İQTİsadi VƏ ekoloji problemləRİ



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə11/34
tarix26.01.2018
ölçüsü5,01 Kb.
#22529
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   34

 
- 31 - 
texniki  istifadəsinə  görə  yanacaq,  metal,  texniki  və  tikinti  materialları  kimi  təsnif 
etmişdir (15. səh.34). 
Bu  gün  dünya  iqtisadiyyatını  daha  çox  düşündürən  və  narahat  edən,  elmə, 
texniki  tərəqqiyə,  onun  nailiyyətlərindən  istifadəyə  əsaslanan  sahə  yanacaq 
resurslarından istifadədir. Bu resursların coğrafi yayılması və ehtiyatının toplanması 
olduqca  müxtəlifdir.  Hələlik  elmə  məlum  olan  və  ya  istifadə  edilmə  imkanlarının 
mövcudluğuna  görə  Müstəqil  Dövlətlər  Birliyi  ilə  Asiya  –  avstraliya  regionu  daha 
çox diqqəti cəlb edir. Həmçinin son illər Şm.Amerika, Yaxın və Orta Şərq, Avropa, 
Afrika  və  Cənubi  Amerika  regionlarında  tədqiqat  işləri  genişləndirilmiş,  istifadə 
olunma imkanları artmışdır. Yanacaq resurslarının coğrafi yayılmasında olduğu kimi, 
strukturunda  da  fərqli  cəhətlər  vardır.  Bu  gün  şərti  yanacaq  kimi  kömürün  regional 
yayılması  və  ehtiyatı  digər  yanacaq  növlərinə  nisbətən  daha  genişdir.  Burada  da 
regional fərqləri bəzən qabarıq şəkildədir. Məsələn, Avropada kömürün xüsusi çəkisi, 
Yaxın  və  Orta  Şərqdə,  Xəzər  hövzəsində  neft-qaz  ehtiyatları  daha  çoxdur.  Bu  gün 
kömürün  dünyada  öyrənilmiş  ehtiyatı  14.8  trln.  tondur.  Bunun  9.4  trln.  tonu  daş 
kömürün,  5.4  trln.  tonu  qonur  kömürün  payına  düşür.  Lakin  elmi,  tədris  və  kütləvi 
informasiya  mərkəzlərində  bu  rəqəm  5.5  trln.  ton  kimi  yayılmışdır  ki,  burada  da 
nisbət daş kömürün xeyrinə, 4.3-ün 1.2 trln. tonadır. 
  Aparılan  araşdırmalar  göstərir  ki,  kömür  ehtiyatlarının  öyrənilmiş  miqdarına 
görə ABŞ (250 mlrd. t), Rusiya (195 mlrd. t), Çin (115 mlrd. t), Hindistan (85 trln.t), 
Avstraliya  (82  trln.  t),  AFR  (56  trln.  t),  CAR  (50  trln.t)  daha  çox  fərqlənir.  MDB 
ölkələri  içərisində  Rusiya,  Ukrayna,  Qazaxıstan  fərqlənir.  Bu  ölkələrin  Kansk-
Açinsk, Lena, Tunqus, Peçora, Karaqanda, Minusinsk, Ekibastuz, Donbas və s. kimi 
iri hövzələrində zəngin kömür ehtiyatları toplanmışdır.  
Neftin  coğrafi  yayılması  kömürə  nisbətən  geniş  əraziləri  əhatə  etsə  də  miqdarı 
nisbətən azdır. Təxmini ehtiyatı 800 mlrd. tondur. Lakin bunun heç də hamısı sənaye 
əhəmiyyətli  deyildir,  müxtəlif  qarışıqlıqların  tərkibindədir.  Tədqiq  olunan  ehtiyatı 
təxminən  165  mlrd.  ton  kimi  qeyd  olunur.  Ehtiyatına  görə  ölkələr  arasında  fərqlər 
müxtəlifdir, belə ki, Səudiyyə Ərəbistanı (36.1 mlrd. t), İran (18.0 mlrd. t), İrak (15.5 


 
- 32 - 
mlrd.  t),  Rusiya  (15.1  mlrd.  t),  Küveyt  (13.3  mlrd.  t),  B.Ə.Ə.  (13.0  mlrd.  t), 
Venesuela (11.2 mlrd. t), Liviya (4.7 mlrd. t.), Nigeriya (4.6 mlrd. t), ABŞ (4.2 mlrd. 
t)  ehtiyata  malikdir.  Regionlar  üzrə  tədqiq  olunmuş  neft  ehtiyatları  aşağıdakı 
cədvəldəki kimidir: 
Cədvəl – 1.3   
 
REGİONLAR 
Tədqiq olunmuş ehtiyat 
Mlrd. t. 

MDB 
17.3 
10.7 
Xarici Avropa 
2.5 
1.5 
Xarici Asiya 
105.0 
64.8 
Afrika 
13.4 
8.3 
Şm.Amerika 
8.7 
5.4 
Latın Amerikası 
14.5 
8.9 
Avstraliyavə Okeaniya 
0.6 
0.4 
Dünya üzrə 
162.0 
100.0 
 
 
Neft  -  qaz  yataqları  içərisində  dünyada  daha  məşhur  olanı  İran  körfəzi 
regionudur.  Təxmini  hesablamalara  görə  burada  dünya  neft  ehtiyatının  3/5  hissəsi 
cəmləşmişdir. Bundan başqa Mərkəzi Amerika, Şimal dənizi, Xəzər hövzəsi, Q.Sibir, 
Volqaboyu  və  s.  kimi  zəngin  ehtiyata  malik  regionlar  da  vardır.  MDB  ölkələri 
arasında  Rusiya,  Qazaxıstan,  Türkmənistan,  Azərbaycan  neft-qaz  ehtiyatlarına  görə 
fərqlənirlər.  Respublikamızda  Xəzərin  şelf  hissəsi  neft-qaz  ehtiyatlarına  görə 
fərqlənir  və  bir  çox  xarici  neft  şirkətlərinin  diqqətini  cəlb  etmişdir.  Düzdür,  neft 
ehtiyatları 102 ölkədə tədqiq olunsa da, 10 ölkədə olan ehtiyat daha çox diqqəti cəlb 
edir. 
 
Təbii  qazın  coğrafi  yayılması  neftə  oxşardır.  Bu  resurslar  ayrı-ayrılıqda  və 
birgə halda rast gəlinir. Adətən, neftli bölgələrdə təbii qaz örtüyü mövcud olur. Neft 
yataqları  ilə  yanaşı  kömür  yataqlarında  da  təbii  qaz  ehtiyatlarına  rast  gəlinir  və 
istifadə olunur.  


 
- 33 - 
 
Təbii  qaz  ehtiyatlarının  regionlar  üzrə  ehtiyatlarının  cəmləşməsi  aşağıdakı 
kimidir: 
Cədvəl 1.4 
REGİONLAR 
Kəşf olunmuş ehtiyat 
Trln. m
3
 

MDB 
56.0 
32.0 
Avropa 
6.0 
3.4 
Asiya 
82.5 
47.2 
Afrika 
13.0 
7.4 
Şm.Amerika 
7.0 
4.0 
Latın Amerikası 
7.5 
4.3 
Avstraliya və Okeaniya 
3.0 
1.7 
Dünya üzrə 
175.0 
100.0 
 
 
Kəşf olunmuş təbii qazın ölkələr üzrə təminatı da müxtəlifdir. Ehtiyatına görə 
10  qabaqcıl  ölkədən  Rusiya  (48.1),  İran  (26.7),  Qətər  (25.8),  Səudiyyə  Ərəbistanı 
(6.7),  BƏƏ.  (6.1),  ABŞ  (5.2),  Nigeriya  (5.0),  Əlcəzair  (4.5),  Venesuela  (4.2),  İraq 
(3.1)  trln.  m
3
  daha  çox  fərqlənir.  Təbii  qazın  ən  iri  yataqları  ölkələr  üzrə  aşağıdakı 
kimidir:  Rusiyada  Qərbi  Sibir  regionu  üzrə,  Urenqoy,  Yamburq,  Bovanen, 
Zapolyarnı,  Medvejye,  Xarasov,  Volqa-Ural  regionunda  Orenburq  yatağı,  Qətərdə 
Mesopotamiya  regionunda  Qətər-Nord,  İranın  Mesopotamiya  regionunda  Kanqan, 
Pars,  Pazenun,  Murqab  regionunda  Xangirən  yataqları,  Qazaxıstanın  Xəzərsahili 
regionunda Qaraçağanaq, Türkmənistanın Amudərya  regionunda Damudabad  yatağı 
və s. 
 
Getdikcə  istifadəsi  artan  enerjidaşıyıcısı  uranın  coğrafi  yayılması  daha 
müxtəlifdir.  Yer  qabığında  uranın  yayılması  çox  genişdir.  Dünyanın  45-dən  çox 
ölkəsində  uranın  kəşf  olunmuş  ehtiyatları  vardır.  Avstraliya  İttifaqı  kəşf  olunmuş 
uran  ehtiyatına  görə  fərqlənir.  Qazaxıstan  və  Kanada  ərazisində  də  uranın  böyük 
ehtiyatı  aşkar  edilmişdir.  Bu  hər  üç  ölkədə  olan  uranın  ümumi  ehtiyatı  ümumdünya 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   34




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə