TəBİƏTDƏN İSTİfadəNİN İQTİsadi VƏ ekoloji problemləRİ



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə14/34
tarix26.01.2018
ölçüsü5,01 Kb.
#22529
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   34

 
- 40 - 
1) qısa vegetasiya dövrü ilə xarakterizə olunan soyuq qurşaq, burada fəal temperatur 
cəmi 1000
0
S-dən az, açıq qruntda əkinçilik mümkün deyildir; 
2)  fəal  temperatur  cəmi  şimalda  1000
0
S-dən  çox,  cənubda  2000
0
S-dək  olan  sərin 
qurşaq, istilik sevməyən bəzi bitkilərin əkilməsi mümkündür.  
3)  fəal  temperatur  cəmi  2000-4000
0
S  arasında  olan  mülayim  qurşaq,  bitkilərin 
vegetasiya dövrü 60 gündən 200 günədəkdir və bu enlikdə kütləvi əkinçiliyin həyata 
keçirilməsi mümkündür.  
4) fəal temperatur cəmi 4000-8000
0
S arasında olan isti qurşaq, istilik sevər subtropik 
bitkiçiliyin həyata keçirilməsi mümkündür. 
5)  fəal  temperatur  cəmi  8000-10000
0
S arasında olan isti qurşaq, il ərzində tropik və 
ekvatorial bitkiçiliyin inkişafı mümkündür.  
 
İnsanların fiziki və əqli yorğunluğunu aradan qaldırmaq, onun sağlamlığını və 
işgörmə  qabiliyyətini  bərpa  etmək  üçün  istifadə  olunan  resurslara  rekreasiya 
resursları  deyilir.  Latınca  recreation  –  bərpa  mənasını  verir.  Rekreasiya  resurslarına 
bol günəş şüası, günəşli günlərin çoxluğu, qumlu sahil, müalicəvi termal sular, gözəl 
landşaft,  xizəksürmə  üçün  qar  örtüyünə  malik  əlverişli  relyef  və  sairə  aiddir. 
Antropogen  obyektlər,  yəni  muzeylər,  tarixi  abidələr,  parklar,  sanatoriyalar,  idman 
meydançaları,  estetik  cəhətdən  insanları  cəlb  edən  bütün  vasitələr  rekreasiya 
resurslarıdır. Bu gün dünya əhalisinin böyük bir hissəsi bu resurslardan istifadə edir. 
Təbii  ki,  dünyanın  aparıcı  ölkələri  bu  resurslardan  istifadə  etməklə  daha  çox  gəlir 
əldə etməyə çalışır. Belə ölkələrdən ABŞ, Kanada, Fransa, AFR, İtaliya, Yunanıstan, 
Türkiyə,  İsrail,  İspaniya,  Portuqaliya,  İngiltərə  və  başqalarını  qeyd  etmək  olar. 
Insanların orqanizminə təsirinə görə təbii rekreasiya resurslarını şərti olaraq üç növə 
bölmək  olar.  1-iqlim  şəraitinin  üstünlüyü  ilə  bağlı  tibbi-bioloji  resurslar;  2-  təbii 
landşaftların,  onun  ayrı-ayrı  komponentlərinin  insanın  psixo-estetik  resurslar;  3  – 
insan fəaliyyətinin nəticəsi kimi antropogen resurslar. 
 
Istər  iqlim,  istərsə  də  rekreasiya  resursları  istifadə  olunursa,  qorunur  və  təbliğ 
edilirsə,  o  insan  cəmiyyətinə  daha  yararlıdır  və  daha  cəlbedicidir.  Ona  görə  də  bu 


 
- 41 - 
resurslardan  maksimum  və  qənaətlə  istifadə  etmək,  onu  gələcək  nəslə  ötürmək 
olduqca vacibdir. 
 
3.
 
Su resursları, onun iqtisadi – coğrafi  
qiymətləndirilməsi və mühafizəsi 
 
 
Planetimizin su təbəqəsində suyun ümumi həcmi 1390 mln. km
3
-dır,  yəni orta 
hesabla adambaşına 210 mln. m
3
 su düşür. Bu suların 361 mln. km
2
 dünya okeanında, 
20  mln.  km
2
  buzlaq,  bataqlıq,  çay,  su  anbarlarındadır.  Əgər  onların  coğrafi 
yayılmasına  diqqət  yetirsək  –  hidrosferdə  olan  suyun  96.4%  dünya  okeanında, 
3.54%-i  quru  sularında,  qalanı  isə  havada  buxar  şəklindədir.  Təbii  ki,  insanlar  üçün 
ən  əhəmiyyət  kəsb  edəni  sudan  istifadə  problemidir.  Dünya  okeanı,  onun  tərkib 
hissələri  olan  dənizlər  tarixən  insanlar  üçün  həyat  əhəmiyyətli  olmuş,  böyük  coğrafi 
kəşflərin həyata keçirilməsində, ölkələrarası iqtisadi – siyasi əlaqələrin yaranmasında, 
dənizin  ərzaq  məhsullarından  istifadə  edilməsində,  son  illərdə  qabarma-çəkilmə 
dalğalarından  enerji  istehsalında,  suyunun  rekreasiya  resursu  kimi  istifadəsində 
mühüm rol oynamışdır. Bir sıra arid iqlimli ölkələrdə dəniz suyunu şirinləşdirməklə 
istifadə olunması həyata keçirilir. 
 
Dünya okeanı zəngin mineral resurslara malikdir. Bu resurslar əsasən suda həll 
olunmuş  və  okean  altında  yerləşən  litosfer  qatındadır.  Bir  çox  alimlər  bu  mineral 
resursları  üç  qrupa  ayırırlar:  a)  maye,  qaz  və  həll  olunmuş  tərkibdə;  b)  bərk,  lakin 
səpinti  halında;  c)  bərk,  litosfer  qatının  tərkibində  olanlar.  Birinci  qrupa  daxil  olan 
minerallara  neft,  təbii  qaz,  müxtəlif  növ  duz,  kükürd  və  digərləri,  ikinci  qrupa 
metallogen  qırıntılar,  lil  və  digər  birləşmələr  formasında,  üçüncü  qrupa  isə  mədən 
üsulu ilə çıxarılan metallar, kömür və s. metal birləşmələri daxildir.  
 
L.A.Zenkeviçin hesablamalarına görə 1 km
3
  dəniz  suyunda  37.5  mln.  t.  və  ya 
1.2  mlrd.  dollar  qiyməti  olan  xörək  duzu,  maqnezium,  kalium,  kalsium,  brom,  yod, 
ftor, manqan, kükürd və s. vardır.  


 
- 42 - 
 
Dünya  okeanının  ümumi  sahəsinin  8.6%-ni  təşkil  edən  onun  şelf  hissəsi 
mineral  resurslarla,  xüsusilə  də  karbohidrogenlərlə  zəngindir.  Hələ  XX  əsrin  80-ci 
illərində  dünya  okeanının  şelfində  330  hövzədə  perspektivli  neft  və  qaz  ehtiyatları 
aşkar edilmişdir. Müxtəlif mənbələrdə onun ehtiyatı müxtəlif rəqəmlərlə təsbit edilir. 
Məsələn, neftin ümumi ehtiyatı 80-150 mlrd. t, təbii qazın ehtiyatı isə 40-150 trln. m
3
 
həcmində olduğu bildirilir və bunun da təxminən üçdə iki hissəsi Atlantik Okeanının 
akvatoriyasına  aid  edilir.  Burada  Şimal  dənizi,  Qvineya,  Karib  körfəzləri,  Kanada, 
ABŞ, Braziliya sahilləri, Aralıq dənizi, Sakit okeanın hövzəsində, xüsusilə də Şimali 
və  Cənubi  Amerika,  Asiya  və  Avstraliya  sahilləri,  Hind  okeanında  İran  körfəzi, 
Hindistan, İndoneziya, Avstraliya sahilləri, Şimal Buzlu okeanında Alyaska, Kanada, 
Rusiya sahilləri, Xəzər dənizi ehtiyatlarına görə xüsusi fərqlənən ərazilərdir. Aparılan 
tədqiqat  işləri  göstərir  ki,  neft  və  təbii  qazın  çox  hissəsi  okeanın  materik  yamacında 
və okean çökəkliklərindədir.  
 
Dünya okeanı resurslarından neft və təbii qazla yanaşı səpinti halında və qazma 
üsulu ilə çıxarıla bilən bərk halda olan mineral resursların da ehtiyatı çoxdur.  
 
Səpinti halında minerallardan ən geniş yayılmışı qurğuşundur. Onun ehtiyatları 
daha  çox  Malayziya,  İndoneziya,  Tailand  sahillərində  təxminən  sahildən  10-15  km 
məsafədə  35  m  dərinliyədək,  dəmir  tərkibli  minerallara  Yaponiya,  Kanada,  Yeni 
Zellandiya,  qızıl  tərkibli  qumlar  ABŞ,  Kanada,  boksit  isə  Avstraliya  sahillərində 
nisbətən  üstünlük  təşkil  edir.  Ağır  minerallardan  ilmenit,  sirkon,  rutil,  monasit 
Avstraliya,  ilmenit,  monasit,  sirkan  Hindistan,  Şri-Lanka,  ilmenit,  monasit  ABŞ, 
monasit  Braziliya,  almaz  Namibiya  və  Anqola  sahillərində  daha  çox  rast  gəlinir. 
Fosforitlərin  böyük  ehtiyatları  ABŞ-ın  qərb  və  şərq  sahillərində,  Afrikanın  Atlantik 
okeanı  sahillərində,  Cənubi  Amerikanın  Sakit  okean  sahillərində,  son  illər  isə 
okeanların materik yamaclarında vulkanik qalxma ərazilərində aşkar edilmişdir. 
 
Okean və dənizlərin qabarma enerjisindən istifadə etmək olduqca sərfəlidir. Bu 
sahədə Rusiya, Fransa, Kanada enerji istehsalında xeyli təcrübə əldə etmişlər. Dünya 
okeanı  qədimdən  insanların  həyatında  mühüm  rol  oynamışdır.  Onun  dənizləri, 
körfəzləri, boğrazları, kanalları qədim dövrdən gəmiçilik sahəsi olmuşdur. Bu gün də 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   34




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə