- 94 -
i, həyətyanı torpaqların 10.1%-i, meşə fondu torpaqlarının 0.9%-i suvarılır. Kənd
təsərrüfatında istifadə olunmayan torpaqlar ümumi torpaq fondunun 31.3%-ni təşkil
edir. Bunun əsas hissəsi kənd təsərrüfatına az yararlı və ya şərti yararsız torpaqlardan
ibarətdir. Rayonun kənd təsərrüfatına yararlı torpaq ehtiyatları tükəndiyindən
gələcəkdə bu torpaqların əsaslı şəkildə yaxşılaşdırılması yolu ilə əkin dövriyyəsinə
cəlb edilməsi gündəmdə duran məsələlərdəndir. Iqtsadi rayonda İmişli, Ağcabədi,
Hacıqabul, Kürdəmir, Salyan, Yevlax, Neftçala, Saatlı və Biləsuvarın kənd
təsərrüfatına yararlı torpaq sahələri daha çoxdur və əsasən də örüş və otlaqlardan
ibarətdir. Qış otlaq torpaqları kimi istifadə olunan bu saəhələr həm iqtisadi rayonun,
həm də respublikanın digər rayonlarının köçəri qoyunçuluğunda geniş istifadə olunur.
Kənd təsərrüfatı sahələri içərisində istifadəyə görə əkin və dincə qoyulmuş torpaqlar
üstünlük təşkil edir və suvarılan torpaqların əsasını təşkil edir. Örüş və otlaq
torpaqların az bir hissəsi suvarılır.
Rayonun torpaq ehtiyatlarının çoxəsirlik istismarı nəticəsində onun təbii
münbitlik xassələrinin əsaslı şəkildə dəyişməsi baş vermişdir. Belə ki, kənd
təsərrüfatı dövriyyəsində olan torpaq ehtiyatının yalnız 6.3%-i yüksək keyfiyyətli
torpaqlardır ki, bu da əsasən əhalinin həyətyanı torpaqlarıdır. Əkin sahələrinin
düzgün becərmə və uzunmüddətli aqromeliorativ tədbirləri tətbiq etməklə
keyfiyyətlərini yüksəltmək mümkündür. Rayonlarda suvarılan torpaqların meliorativ
durumunun qiymətlndirilməsi və suvarma sistemlərinin texniki vəziyyətinə dair
kodastr məlumatlarına əsasən ərazidə suvarılan torpaqların qrunt sularının dərinliyinə
və minerallaşma dərəcəsinə görə paylanması müxtəlifdir. Belə ki, ümumi suvarılan
torpaqların 29.3%-i qeyri-kafi, 60.5%-i kafi, 10.2%-i isə yaxşı vəziyyətdədir.
Yuxarı Qarabağ iqtisadi rayonunda torpaq əmələgətirən süxurlar dağlıq və
dağətəyi ərazilərdə əsasən vulkanogen mənşəli andizit, andizit-bazalt və digərləri əsas
süxurların aşınmış allüvial, delüvial, düzənliklərdə isə lossobənzər allüvial, qumsal
gillicəli və qismən isə gilli çöküntülərdən ibarətdir. Burada təbii komplekslərin
qarşılıqlı əlaqəsi nəticəsində özünəməxsus torpaq örtüyünün tərkibi formalaşmışdır.
Formalaşan və inkişaf edən bölgənin mövcud torpaq örtüyündə əsasən çimli dağ-
- 95 -
çəmən, bozqır dağ-çəmən, qonur dağ-meşə, qəhvəyi dağ-meşə, dağ-qara, boz-
qəhvəyi, dağ-şabalıdı, boz, çəmən-meşə və subasar allüvial-çəmən torpaq tipləri
yayılmışdır. Torpaq ehtiyatının (834166 ha) 29.6%-ni təşkil edən dağ-şabalıdı
torpaqlar bağçılıq, taxılçılıq və heyvandarlıqda geniş istifadə olunur. Torpaq
ehtiyatının 25.1%-ni təşkil edən dağ-meşə torpaqları heyvandarlıqda geniş istifadə
olunmaqla qiymətli biçənək sahəsi də sayılır. Torpaqların 14.7%-ni təşkil edən
dağətəyi düzənlikdə formalaşmış şabalıdı torpqlar əkib-becərilən sahələrin əsasını
təşkil edir.
Rayoun ümumi torpaq fondunun 60.1%-ni kənd təsərrüfatına cəlb edilmiş
torpaq tipləri təşkil edir. Bu torpaqların da 48.9%-ni otlaq və örüş sahələri, 38.3%-ni
əkin və dincə qoyulmuş, 9.1%-ni çoxillik əkmələr təşkil edir. Xocalı, Şuşa və Ağdərə
rayonları ərazisində yerləşən biçənək torpaqları 4.2 min ha, kənd təsərrüfatına yararlı
həyətyanı torpaqlar isə 2.8%-ə bərabərdir. Kənd təsərrüfatında istifadə olunmayan və
ətraf mühitdə qoruyucu əhəmiyyət kəsb edən meşə torpaqları ümumi torpaq
fondunun 18.5%-ni əhatə edir. Əsasən dağ yamaclarında canlı örtük yaratmış meşə
sahələri bir çox yerlərdə qismən də olsa meşəsizləşdirilərək bozqır çəmənliklərinə
çevrilmişdir. Ərazinin erməni işğalından sonra vəziyyəti bir qədər də ağırlaşmışdır.
Kənd təsərrüfatına yararlı torpaq sahələrinin 34.8%-i suvarılan sahələrdir.
Bunun da 67.8%-i əkin və dincə qoyulmuş torpaqların payına düşür. Suvarlan
torpaqların 81.7%-i çoxillik əkmələrin altındadır. Həyətyanı torpaqların 71.8%-nə
suvarma tətbiq olunur. Düzənlik ərazilərdə yarımsəhra və quru çöl-bozqır şəraitdə
yerləşən örüş və otlaqlar 2.4% təşkil edir. Ən çox suvarılan torpaqlar Ağdam və
Füzuli rayonlarındadır. Rayonda kənd təsərrüfatı bitkiləri əsasən dəmyə şəraitində
yetişdirildiyindən suvarma əkinçiliyi zəif inkişaf etmişdir.
Kənd təsərrüfatı dövriyyəsində olan torpaqların 11%-i yüksək münbitlik
keyfiyyətinə, 53%-i yaxşı keyfiyyət, 31.4%-i orta keyfiyyət, 4.3%-i aşağı keyfiyyət
göstəricisinə uyğundur.
Torpaq münbitliyinin pisləşməsinə təsir göstərən səbəblərdən biri suvarılan
torpaqların meliorativ durumunun pisləşməsidir. Belə ki, suvarılan torpaqların cəmi
- 96 -
2%-nin qrunt sularının səthə yaxın, yəni 1 metrdən az dərinlikdə yerləşməsi, 31.1%-
nin isə 3 metrədək dərinlikdə yerləşməsi qeydə alınmışdır. Suvarılan torpaqların
66.9%-i şorlaşma təhlükəsi olmayan ərazilərdədir. Rayon torpaq fondunun 45.9%-i
müxtəlif dərəcədə eroziyaya uğramışdır. Ərazinin çox hissəsinin dağlıq və dağətəyi
sahələrdən ibarət olması eroziya prosesinin geniş yayılmasına səbəb olmuşdur.
Burada səthi, xətti, külək və suvarm eroziya növləri geniş yayılmışdır, qobu və
yarğan formaları da vardır. Ərazinin dağ-çəmən və bozqır dağ-çəmən torpaqlarında
səthi eroziya üstünlük tşkil edir. Bu otlaq sahələrindən düzgün istifadə edilməməsinin
hesabına yaranmışdır. Dağ-çəmən zonasının otlaq torpaqlarında otarma yükünün
ildən-ilə artması eroziya prosesini sürətləndirməklə yanaşı yem bitkilərin bioloji
məhsuldarlığının da kəskin şəkildə azalmasına və tədricən az məhsuldar və
keyfiyyətsiz bitki qrupları ilə əvəz olunmasına səbəb olmuşdur. Dağ-meşə zonasında
yayılmış torpaqlarda eroziya prosesinin baş verməsi və onun arealının
genişlənməsinin əsas səbəbi təbii proseslərlə yanaşı, insanların təbiətə qarşı fəal təsiri
ilə əlaqəlidir. Dağ-bozqır zonasında yayılmış qaratorpaq, boz-qəhvəyi və şabalıdı
torpaqlar kənd təsərrüfatında taxıl, üzüm və meyvə bağları altında və heyvandarlıqda
intensiv istifadə edilir.
Dağlıq Şirvan iqtisadi rayonunun torpaq fondu 613026 ha-dır, onun 69.8%-i
dağlıq, 30.2%-i dağətəyi düzənliklərdə yayılmışdır. Bu torpaqların 28.4%-i dağ
şabalıdı, 20.6%-i meşə torpaqları, 5.7%-i dağ-çəmən, 4.7%-i dağ-qara, 8.1%-i boz,
8.0%-i allüvial-çəmən torpaqların payına düşür. Rayonda ümumi torpaq fondunun
61.5%-i kənd təsərrüfatına yararlıdır. Bunun 37.5%-i əkin və dincə qoyulmuş, 2.5%-i
çoxillik əkinlər becərilən torpaqlardır. Yararlı torpaqların 57.1%-i örüş və otlaqlardan
ibarətdir. Həyətyanı təsərrüfatlarda 2.5% - torpaq ehtiyatı vardır. Suvarılan torpaqlar
isə istifadə olunan torpaqların 14.2%-i təşkil edir. Suvarılan torpaqların 15.3%-i qrunt
sularının dərinliyinə və minerallaşma dərəcəsinə görə yaxşı, 60.1%-i kafi, 24.6%-i
qeyri-kafi vəziyyətdədir. Ərazidə suvarılan torpaqların 52.4%-i şorlaşmaya məruz
qalmışdır. Bu torpaqların da çox hissəsi Ağsu rayonu ərazisindədir. Burada suvarılan
sahələrin 67.0%-i şorlaşmışdır. Bunun 16.1%-i yüksək, 34.7%-i orta, 49.2%-i zəif
Dostları ilə paylaş: |