- 97 -
şorlaşmış torpaqlardır. Ağsu rayonunda suvarılan torpaqların 54%-nin
drenləşdirilməsinə baxmayaraq, orta və yüksək şorlaşmış torpaqların çəkisi çox
böyükdür, onların bir qisminin əsaslı yuyulması, digər hissəsində təsirli suvarmanın
aparılması drenkollektor şəbəkələrinin texniki vəziyyətinin yaxşılaşdırılması tələb
olunur. Kənd təsərrüfatında istifadə olunan torpaqlarda təbii münbitliyin pisləşməsinə
təsir göstərən və böyük dağıdıcı gücə malik olan eroziya prosesidir. Regionda torpaq
fondunun 63%-i müxtəlif dərəcədə eroziyaya uğramış sahələrdir və ən çox da
Qobustan rayonundadır.
Kəlbcər – Laçın iqtisadi rayonunda torpaq örtüyü əsasən vulkan mənşəli
süxurların aşınmış allüvial-dellüvial çöküntüləri üzərində əmələ gəlmişdir. Rayonun
torpaq fondu 530787 ha-dır. Bütün torpaq ehtiyatları dağlıq ərazidə yerləşir. Yüksək
dağlıq hissədə yayılmış ibtidai, torflu və çimli dağ-çəmən torpaqları torpaq
ehtiyatının 24.6%-ni təşkil edir. Orta dağlıq ərazidə qaramtıl və bozqır dağ-çəmən
torpaqlar 10.4%-ni, meşə altı torpaqlar 42.2%, alçaq dağlıq və dağətəyi düzənlik
zonada boz-qəhvəyi, şabalıdı və allüvial-çəmən torpaqlar 15.8%-ni əhatə edir. Torpaq
fondunun 45.0%-i kənd təsərrüfatına cəlb olunmuşdur. Bunun 18.5%-i əkin və dincə
qoyulmuş, 1.6%-i çox illik əkin sahələridir. Örüş və otlaqlar ümumi torpaq fondunun
73.4%-ni, həyətyanı torpaqlar 1%-ni, 5.5%-i biçənək sahələri kimi istifadə olunur.
Ərazidə suvarılan torpaqların sahəsi 13.5 min ha-dır, bunun 75.6%-i əkin sahələrinin
payına düşür.
Naxçıvan iqtisadi–coğrafi rayonunun torpaq fondu 536300 hektardır. Bunun
23.4%-i əkin və dincə qoyulmuş, 0.4%-i çoxillik əkmələr, 1.9%-i biçənək, 67.0%-i
örüş və otlaqlar, 7.3%-i həyətyanı torpaqların, 66.5%-i meşə və kənd təsərrüfatında
istifadə olunmayan torpaqların payına düşür.
Əsasən vulkanogen və antropogen mənşəli müasir dördüncü dövrün elüvial,
elüvial-delüvial və allüvial çöküntüləri üzərində formalaşıb inkişaf edən Arazboyu
düzənliklərdə və alçaq dağlıq sahələrdə boz, boz-çəmən, çəmən-boz, allüvial-çəmən,
şoranlı, şorakətli, şabalıdı və s. torpaq tipləri və yarımtipləri yayılmışdır. Orta dağlıq
sahələrdə dağ-şabalıdı, qəhvəyi dağ-meşə torpaqları, yüksək dağlıq ərazilərdə isə
- 98 -
bozqır dağ-çəmən, çimli dağ-çəmən, ibtidai və torflu dağ-çəmən torpaqları
formalaşmışdır. Əsasən düzənlik və dağətəyi ərazilərin torpaqları kənd təsərrüfatında
geniş istifadə edilir. Bu becərilən torpaqlarda taxılçılıq, tərəvəzçilik, üzümçülük,
bağçılıq, kartofçuluq və s. kimi təsərrüfat sahələri inkişaf etmişdir.
Rayonda torpaq sahələrinin antropogen və təbii dağıdıcı fəaliyyətin təsirinə
məruz qalmış hissələrinin bərpa edilməsi olduqca vacibdir. Belə ki, düzənlik
ərazilərdə şoranlaşma, dağlıq və dağətəyi ərazilərdə isə külək və iqlim eroziyaları
üstünlük təşkil edir ki, buna qarşı aqlomerativ tədbirlərin həyata keçirilməsi, suvarma
sisteminin təkmilləşdirilməsi vacibdir.
Respublika ərazisinin əlverişli coğrafi mövqeyi, təbiəti, təbii şəraiti, əhalinin
çoxillik təsərrüfat fəaliyyəti, dünya təsərrüfatında iştirak səviyyəsi, tarixi-etnoqrafik
strukturu, ümumi sosial-iqtisadi inkişafı dünya ölkələrinin getdikcə marağını
artırmaqdadır. Belə ki, iki iqlim qurşağının qovşağı, özünəməxsus və təkrarolunmaz
landşaft quruluşu müxtəlif növ rekreasiya resurslarını formalaşdırmışdır. Əsrarəngiz
təbii rekreasiya resurslarının böyük potensialı vardır. Mənzərəli landşaft, dağların
ekspozisiyası, göllər, alp-subalp çəmənliklər, dağ və düzən meşəliklər, sıldırım
qayalıqlar, şəlalə və sututarlar, mineral va balneoloji sular turistlərin diqqətindən
kənarda qala bilməzdi. Xəzər dənizinin, sahil qumlarının, bol günış enerjisinin
müalicəvi əhəmiyyəti, Abşeron, Quba-Xaçmaz, Lənkəran–Astara sahillərinin mineral
və termal suları olduqca məşhurdur. Göygöl, Maralgöl və ora dxil olan göllər sistemi,
Batabat, Hacıqabul, Böyükşor, Masazır göllərinin ətrafı, suları və onların mikroiqlim
şəraiti böyük rekreasiya potensialına malikdir. Böyük Qafqaz, Kiçik Qafqaz, Talış
dağları, Naxçıvan ərazisi zəngin və çoxşaxəli mineral və termal sulara malikdir. Belə
ki, Naxçıvanda Badamlı, Sirab, Vayxır, Darıdağ, Kəlbəcərdə İstisu, Bağırsaq,
Xaçında Qoturlu, Minkənd, Şuşada Turşsu, Şırlan, Gədəbəydə Slavyanka, Şəki-
Zaqatalada İlisu, Xalxal, Bum, Şamaxıda Çuxuryurd, Quba-Xaçmazda Cimi, Xaltan,
Qalaaltı, Abşeronda Qala, Bilgəh, Şıx, Lənkəranda Ərkivan, Orva, Meşəsu, Biləsər,
Aşağı Ağkörpü, Qızılca, Taxtakaran, Qoturlusu, İstisu, Astara kimi mineral və termal
sular vardır. Abşeronda Böyükşor, Masazır, Binəqədi və digər göllərin minerallaşmış
- 99 -
suları və palçıqları müalicəvi əhəmiyyətlidir. Uzun tarixi inkişaf yolu keçən ölkəmiz
çox zəngin antropogen resurslara – möhtəşəm qalalara, arxeoloji abidələrə, qayaüstü
rəsmlərə, mağaralara, qədim insan məskənlərinə malikdir. Qobustan və Gəmiqayanın
qayaüstü rəsm və təsvirləri, Azıx, Tağlar, Damcılı mağaraları, Əlincə, Çıraq,
Cavanşir, Ərkivan, Ramana qalaları, Bakıda Şirvanşahlar sarayı, Qız qalası, Qala
divarları, İçərişəhər, Mərdəkan qalası, Atəşgah, Şəkidə Xan sarayı, Gəncədə,
Naxçıvanda, Ordubadda, Şamaxıda, Qubada, Lənkəranda və s. regionlarda müxtəlif
tarixi abidələr mühüm rekreasiya resurslarıdır.
Təbii və antropogen resurslardan fəal istifadə etməklə əhalinin sağlamlığını
qorumaq, bu potensialdan səmərəli istifadə etmək, turizmin yüksək inkişaf
səviyyəsinə nail olmaq məqsədilə 2010-cu ildə “Azərbaycan Respublikasında 2010-
2014-cü illərdə turizmin inkişafına dair Dövlət Proqramı” qəbul etmişdir. Eyni
zamanda ölkəmizdə davamlı inkişafı təmin etmək üçün ətraf mühitin mühafizəsi və
təbii resurslardan səmərəli istifadə etmək üçün bir sıra tədbirlərin həyata keçirilməsi
olduqca vacibdir. Bura su ehtiyatlarının səmərəli istifadəsinin stimullaşdırılması,
içməli suyun keyfiyyətinin yaxşılaşdırılması, müvafiq standartlara uyğunlaşdırılması,
transərhəd çayların çirklənmədən mühafizəsi, səhralaşma prosesinin qarşısının
alınması üçün torpaqların inventarlaşdırılması, məhsuldar və rekreasiya əhəmiyyətli
torpaqların inşaat üçün istifadəsinin qadağan edilməsi, milli turizm proqramının
hazırlanmasında davamlı inkişaf prinsiplərinin nəzərə alınması, hər cür zona üçün
ətraf mühitə maksimum yol veriləsi turist təzyiqinin müəyyənləşdirilməsi, ekoloji
turizm və turizmin digər yeni formalarının inkişaf etdirilməsi aiddir.
3.
Bioresurslardan istifadənin sosial-coğrafi və ekoloji problemləri
Respublikanın ərazisi zəngin bioresurslara malikdir. Burada 4100-dən çox
bitki, 20 mindən çox fauna növləri cəmləşmişdir ki, bunun da 9%-i qonşu ölkələrdə
rast gəlinmir. Xəzər dənizinin dibindən Bazardüzü zirvəsinədək bir ərazidə yayılan
fauna və flora nümunələri olduqca rəngarəngliyi ilə fərqlənir. Talış dağlarının
yamaclarında relikt Hirkan meşələrində nadir dəmirağacı, şabalıdyarpaq palıd,
Dostları ilə paylaş: |