TəBİƏTDƏN İSTİfadəNİN İQTİsadi VƏ ekoloji problemləRİ



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/34
tarix26.01.2018
ölçüsü5,01 Kb.
#22529
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   34

 
- 17 - 
 
Insan həyata qədəm qoyduğu vaxtdan daima həyat uğrunda, təbiətin əlverişsiz 
şəraiti ilə, təbii fəlakətli faktorlara qarşı mübarizə aparmaq ehtiyacı ilə qarşılaşmışdır. 
Əmək  alətlərinin  hazırlanması  mədəniyyətinə  yiyələnməklə,  qida  ərzaq  istehsal 
etməklə insan özünü mühitin əlverişsiz faktorlarından xeyli dərəcədə təcrid edə bildi. 
Bu zaman insanın tələbatı  getdikcə artır, istehsal  genişlənir  və  intensivləşirdi.  İnsan 
özünün əzələ enerjisindən getdikcə az istifadə etməklə təbii materiallardan və enerji 
mənbələrindən  daha  çox  istifadə  etməyə  başladı.  Belə  vəziyyət  bir  tərəfdən  insanı 
xeyli  dərəcədə  bir  çox  risk  faktorlarından  uzaqlaşdırsa  da,  digər  tərəfdən  yenilərini 
törədirdi.  Insan  təbiətə  uyğunlaşmaqdan  daha  çox  özü  onu  dəyişdirməyə  başladı. 
Bununla  belə,  bu  cür  dəyişdirilmənin  sürəti  ilbəil  artmaqda  davam  edir.  İnsan 
fəaliyyətinin  ona  müsbət  effektləri  olsa  da,  mənfi  nəticələri  daha  çox  aydın 
görünməyə  başlayır.  Bu  neqativ  nəticələr  təbii  resursların  tükənməsi,  təbii 
komponentlərin  çirklənməsi  (su,  hava,  torpaq,  biotanın)  ozon  təbəqəsinin  dağılması, 
iqlimin  qlobal  istiləşməsi  və  s.  kimi  təzahür  olunur.  Təbiəti  dəyişdirmək 
istiqamətində  insan  fəaliyyəti  onun  üçün  nisbətən  yeni  həyat  şəraitinin  yaranmasına 
səbəb oldu: yeni “ikinci təbiət” – insan tərəfindən süni yaradılan və onun köməyi ilə 
saxlanılan  süni  su  hövzələri,  əkin  sahələri,  meşə  əkinləri  və  s.  və  insan  tərəfindən 
yaradılan təbii həyatla analoqu olmayan süni dünya – şəhərlər, binalar, asfalt, beton, 
sintetika və s. meydana gəldi. Bunun nəticəsində insanı əhatə edən təbii və süni mühit 
çirklənməyə və o qədər tez dəyişməyə başlayıb ki, insan orqanizmi bu dəyişilməyə və 
çirklənməyə  adaptasiya  olunmağa  belə  macal  tapa  bilmir.  Bu  isə  xəstələnmənin 
strukturunda  dəyişmənin  yaranmasına  və  kütləvi  şəkildə  yeni  xəstəliklərin  əmələ 
gəlməsinə  səbəb  oldu.  Məsələn,  Yapon  alimləri  balıqla  qidalanan  insanlarda 
minimata  xəstəliyi  müəyyən  etmişlər.  Bu  isə  Minimata  körfəzinə  atılan  zəhərli 
texnogen civə məhsulları ilə bağlı olan hadisədir [ 8, 159]. 
 
Ş.Göyçaylının fikrinə görə ətraf mühiti mühafizə dedikdə aşağıdakılar nəzərdə 
tutulur: 1) təbii və sosial şəraitin mühafizəsi və optimallaşdırılması;  
2)  mühəndis    texniki  və  texnoloji  proseslərin  təkmilləşdirilməsi  [24,238].  Yəni, 
burada  canlı  və  cansız  təbiətdən  səmərəli  istifadə  edilməsi,  onun  təbii  –  təkrar 


 
- 18 - 
istehsalı  üçün  təminat  yaratmaq,  insanın  əli  və  zəkası  ilə  yaradılmış  vasitə  və 
vasitələrin  adamların  səhhətinə,  normal  həyat  və  fəaliyyətinə  qarşı  qoymamaq, 
texnoloji prosesləri təkmilləşdirmək, tullantısız texnologiya yaratmaq, uzun illər üçün 
ekoloji nəticələri proqnozlaşdıran layihələr yaratmaq tələb olunur.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                
Təbiətdən istifadənin əsas iki yolu vardır: intensiv (dərininə) və ekstensiv (eninə) 
yol.  Ekstensiv  yol  ilə  təbii  resurslardan  səmərəli  və  kompleks  istifadə  edilmir.  Bu 
artıq  bizə  məlum  faktdır  ki,  tarix  boyu  insanlar  yerin  təkindən  çıxarılan  xammalın 
cüzi  hissəsini  faydalı  məhsul  kimi  istifadə  etmişlər.  Ekstensiv  üsulla  yerin  təki 
dağıdılaraq  təbiətin  min  illərlə  yaratdığı  təbii  vasitələr  qısa  müddət  ərzində  məhv 
edilir.  Bu üsulla təbii resursların istismarı 3 istiqamətdə həyata keçirilir.  
1)  Bərpa  oluna  bilən  resurslar:  verilən  ərazidə  resursun  özünübərpa  sürətindən 
əhəmiyyətli dərəcədə az sürətlə istismarı; 
2)  Bərpa  oluna  bilməyən  resurslar:  onların  ümumi  ehtiyatının  çox  az hissəsinin 
istismarı (bir qayda olaraq 1/30, 1/100 hissəsinin istismarı); 
3) istismara daxil edilən ərazinin genişləndirilməsi ilə. 
Azərbaycanda  demək  olar  ki,  istismar  edilən  bütün  yataqlarda  itgilər  çoxdur. 
Məsələn illərdir Naxçıvanda duz mədənlərində duz itkisinə yol verilir. Demək olar ki, 
hasil edilən duzun 55%-i tullantıya çevrilir [33, 195].  
Hazırda  dünyada  yerin  təkindən  çıxarılan  xammal  sərvətlərinin  ehtiyatı  ilə 
hasilatı,  onun  tərkibindən  çıxarılan  faydalı  elementlər  arasında  uyğunsuzluq  vardır. 
N.Ə.Nəbiyev bunun iki əsas səbəblərini aşağıdakı kimi izah etmişdir: 
a)  yerin  üst  qatının  aşındırılması,  qazılması,  meşələrin  qırılması,  torpaqların 
məhsuldar  qatının  pozulması  şəraitində  ehtiyatı  müəyyən  edilmiş  xammalın  xeyli 
hissəsi yerin təkində qalır;  
b)  emal  və  istifadə  vaxtı  faydalı  qazıntı  xammalının  80-90%-i  tullantılara 
çevrilib maye, qaz, tüstü və sülb halında təbiətə qaytarılır [21, 297]. 
İndi dünyada bir sıra qiymətli və əlvan metalların ehtiyatı xeyli azalmış, bəziləri 
isə  tükənmək  ərəfəsindədir.  Bunlar  platin,  qızıl,  gümüş,  sink,  qurğuşun,  mis,  kobalt 
daxildir. Əlvan metallardan  gümüş, sink, uran ehtiyatlarının  əsrimizin  sonuna  qədər 


Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   34




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə