Təhsil xərcləri:
şəffaflıq və səmərəliliyin gücləndirilməsi
istiqamətləri
Rəşad Həsənov, Nərmin İbrahimova
Səhifə 10 / 23
İSİM
İqtisadivə Sosial İnkişaf Mərkəzi
Yaxşı Tədqiqat, Yaxşı Siyasət, Yaxşı İslahat
mexanizminin tətbiq edilməsi barədə” Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2010-cu il 10
fevral tarixli Fərmanınıntələblərinin 2014-cü ildə yerinə yetirilməsi məqsədi ilə 130.4 milyon
manat vəsait ayrılıb. Bunlarla yanaşı, 2014-cü ilin dövlət büdcəsinin təhsil xərcləri bölümünə ilk
dəfə olaraq xarici ölkələrin təhsil və elmi tədqiqat müəssisələrində Azərbaycanşünaslıq və Xəzər
regionu ilə bağlı elmi araşdırmaların stimullaşdırılması məqsədi ilə 2.5 milyon manatlıq xərc
maddəsi əlavə edilib. Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, ötən 10 il ərzində təhsil sahəsində
orta aylıq əməkhaqqı təxminən 6 dəfə artıb. Xatırladaq ki, bu müddət ərzində ölkə üzrə orta aylıq
əməkhaqqı 3 dəfə artıb yəni, təhsil sahəsində olduğundan 2 dəfə az. Məhz bu fakt onu deməyə
əsas verir ki, təhsil sektorunda keyfiyyətin artırılması və bu sahədə çalışanların həyat şəraitinin
yaxşılaşdırılması istiqamətində ciddi addımlar atılıb.Lakin, bu sahədə daha ciddi islahatlara
ehtiyac var. Faktiki olaraq təhsil sektorunda çalışanların böyük bir qisminin digər iqtisadi
fəaliyyət sahələrində aktiv fəaliyyət imkanlarının olmaması onların əlavə gəlirlər əldə etmək
imkanlarını azaldır və nəticədə bu sahədə çalışan insanların maliyyə təminatı zəif hesab edilir.
Çünki, müəllimlərin təxminən 300 manat məvaciblə ailə büdcələrini formalaşdırdığı halda
onların fəaliyyətindən keyfiyyət tələb etmək mümkün deyil. Hazırda bu istiqamətdə müəyyən
addımların atılacağı gözlənilir. Belə ki, təhsil strategiyasında yaxın illərdə bu sektorda əmək
haqqlarının təxminən iki dəfə artırılması nəzərdə tutulub. Digər tərəfdən ədalətlilik prinsipinin
təmin edilməsi məqsədi ilə müəllimlərin fəaliyyət performansının onların əmək haqqlarında
əksini tapması istiqamətində də addımlar atılacaq.
Dövlət büdcəsinin təhsil xərclərinin bir hissəsi birbaşa olaraq Təhsil Nazirliyinin sərəncamına
verilir. Yəni təhsil üzrə ayrılan vəsaitlərin xərclənməsi həm müxtəlif dövlət proqramları
çərçivəsində və həm də birabaşa Təhsil Nazirliyinin vasitəsi ilə paylaşdırılır. Təhsil xərclərinin
artımı ötən illər ərzində təbii ki, Təhsil Nazirliyinə ayrılan vəsaitlərin də artırılmasına səbəb olub.
Təhsil Nazirliyinə ayrılan vəsaitlərin illər üzrə dinamikası və bu vəsaitlərin xərclənmə
istiqamətləri aşağıdakı cədvəldə öz əksini tapıb.
Cədvəl 4: Təhsil Nazirliyinə ayrılan vəsaitlər və bu vəsaitlərin ayrı-ayrı xərc maddələri üzrə
istifadəsinin illər üzrə dinamikası
İllər
2008
2009
2010
2011
2012
Təhsil
Nazirliyinə
ayrılan vəsait
328.7
419.3
402.0
426.7
396.0
Əməkhaqları və
digər ödənişləri
239.1
64.9% 306.7
73.1% 258.5
64.3% 271.1
63.5% 208.8
52.7
%
Təqaüd
və
müavinətlərin
ödənişləri
26.1
7.8%
-
-
29.5
7.3%
20.5
4.8%
21.7
5.5%
Komunal
xərclər
11.6
3.1%
17.8
4.3%
17.8
4.5%
13.9
3.3%
12.7
3.2%
Sair xərclər
7.2
2.1%
-
-
-
-
21.4
5.0%
-
-
Maddi
texniki
bazanın
genişləndirilməsi
43.0
12.8% 47.5
11.3% 45.9
11.4% 56
13.1% 103.8
26.2
%
Digər xərclər
20.9
5.7%
47.3
11.3% 25.5
6.3%
38.9
9.1%
10.3
2.6%
Mənbə: Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin illik hesabatları
Təhsil xərcləri:
şəffaflıq və səmərəliliyin gücləndirilməsi
istiqamətləri
Rəşad Həsənov, Nərmin İbrahimova
Səhifə 11 / 23
İSİM
İqtisadivə Sosial İnkişaf Mərkəzi
Yaxşı Tədqiqat, Yaxşı Siyasət, Yaxşı İslahat
Təhsil nazirliyinə ayrılan vəsaitlər əməkhaqqı və ona üstəlik xərclərin ödənilməsi, idarənin
saxlanılması xərclərinin ödənilməsi, ezamiyyə xərclərinin ödənilməsi, nəqliyyat xidmətləri
haqqlarının ödənilməsi, kommunal və kommunikasiya xidmətlərinin ödənilməsi,inventar və
avadanlığın alınması, əsas vəsaitlərin alınması,təqaüdlər, müavinətlər və digər xərclərin
ödənilməsi istiqamətləri üzrə xərclənir. Nazirliyin xətti ilə xərcləmələrin 60%-dən çoxu əmək
haqqlarının və ona əlavələrin, təqaüdlərin, müavinətlərin ödənilməsinə sərf edilir. Son illər
Təhsil Nazirliyinə təmir-bərpa məqsədi ilə müəyyən qədər vəsait ayrılsa da, infrastrukturun
yenilənməsi üçün ayrılan vəsaitlər digər icra strukturlarının xərc maddələrində öz əksini tapır.
Cədvəl 3:
2004-2013-cü illərdə dövlət büdcəsin
dən təhsilə ayrılan investisiya xərcləri
Ölkə
sosial
infrastrukturun
bərpası
istiqamətində
aparılan
işlər
təhsil
infrastrukturunun
da
yenilənməsi
və
bərpasına səbəb olub. Bu sahəyə ayrılan
vəsaitlərin
önəmli
bir
qismi
məhz
infrastruktur xərclərinə aid edilib. Ölkənin
şəhər və kəndlərində 2500-ə yaxın məktəb
tikilib istifadəyə verilib. Məktəbəqədər
təhsil
müəssisələrinin
tikilməsi
və
yenilənməsi istiqamətindədə işlər görülüb.
Yeni təhsil müəssisələrinin tikintisi zamanı
daha çox müasir təhsil standartlarına
uyğunluq nəzərə alınıb. Əgər 2004-cü ildə
təhsildə dövlət investisiya xərcləri 5.8
milyon
manat
idisə,
2013-cü
ildə
Mənbə:
http://edu.gov.az/view.php?lang=az&menu=147&id=7031
müvafiq göstəricinin 513.3 milyon manat və
yaxud on il əvvəllə müqayisədə təxminən 90 dəfə çox olacağı proqnozlaşdırılıb. Təhsilə ayrılan
dövlət investisiyalarının dinamikasına diqqət
etsək, bu sahəyə ayrılan vəsaitlər 2008-ci
ilədək sürətlə artıb. Lakin, qlobal maliyyə
böhranının təsiri və dövlət xərclərində
kəmərsıxma bu istiqamətdə ayrılan xərclərin
kəskin azalmasına səbəb olub. Beləki, 2008-
ci ildə dövlətin təhsil investisiyaları 220
milyon manat olub, 2009-cu ildə isə bu
göstərici 71% azalaraq 63.7 miyon manata
düşüb. Sonrakı illərdə isə artım tempi
yenidən bərpa edilib. 2012-ci ildə bu
istiqamətdə
ayrılan vəsait müstəqillik
dönəminin ən yüksək həddinə 605 milyon
manata çatıb. Ümumilikdə isə ötən 10 il
ərzində dövlət büdcəsindən bu istiqamətdə
1.9 milyard manata yaxın vəsait xərclənib. Atılan addımlar təhsil infrastrukturunun
İllər
Məbləğ(milyon
manatla)
Ötən illə
müqayisədə
dəyişmə
dinmikası
2004
5.8
-48.2%
2005
8.5
46.6%
2006
50.7
6 dəfə
2007
113.4
2.2 dəfə
2008
220
94%
2009
63.7
-71%
2010
80.4
26.2%
2011
203.7
2.5 dəfə
2012
604.9
3 dəfə
2013*
513.3
-15.1%