Thesis, nr.2, 2015 177
Tele-demokracia: Talk show-t shqiptarë
përballë mediave te reja
Elvin Luku
Abstrakt
Kur Phil Donahue prezantoi formatin The Phil Donahue Show, në 1967,
në SHBA, që përmbysi komunikimin vertikal duke sjellë interaktivitet
mes publikut dhe panelit në studio, kritikët e cilësuan atë si formatin
modern të talk show-t. Moderatori arriti të krijonte atë që njihet si
“demokracia pjesëmarrëse televizive”.
1
Sot, rreth gjysmë shekulli më vonë, historia përsëritet. Rrjetet sociale i
krijojnë mundësi programeve talk show, por jo vetëm, që të kenë një
komunikim interaktiv me një audiencë shumë më të gjerë, edhe
ndërkombëtare.
2
Falë mediave të reja tele-demokracia merr një përmasë më të plotë!
Por sa arrijnë programe të tilla talk show në Shqipëri të shfrytëzojnë
këto platforma të reja? Cili është opinioni i drejtuesve të këtyre
programeve mbi to? Sa është përfshirja e publikut në studio e jashtë tij
dhe a mund të flasim për teledemokraci në emisionet shqiptare? – Këto
janë disa nga pyetjet që do të marrin një përgjigje në këtë punim.
Kjo analizë mbështetet në intervista dhe të dhëna nga një anketim me
31 moderatorë që drejtojnë programe talk show në Shqipëri; Video-
materialet arkivore nga emisionet e kësaj gjinie dhe një literaturë e
autorëve bashkëkohorë të komunikimit dhe mediave të reja.
Fjalët kyçe: Talk show; rrejte sociale; media të reja; interaktivitet; audience;
tele-demokraci; telekraci
Talk show-t në Shqipëri, programe pa publik
66% e programeve talk show në Shqipëri nuk kanë fare publik në
studio. Ndërsa në emisionet e tjera, ku publiku është i pranishëm, ai
Doktorant në Universitetin e Tiranës dhe gazetar në TV satelitor kombëtar “Vizion
Plus”, elvini133@yahoo.com
1
Bernard M. Timberg, Television Talk: A history of the TV talk show, University
of Texas Press, 2002, f.70
2
Eric Scherer, A na duhen më Gazetarët?, Tiranë: Papirus, 2012, f. 41
Elvin Luku
178 Thesis, nr.2, 2015
konsiderohet si dekor. Ata marrin pjesë në programe të tilla për shkak
të pagesave që, në shumicën e rasteve, rezultojnë të jenë 500 lekë.
3
500 lekë
19%
1000 lekë
3%
Tjetër
6%
Nuk ka publik
66%
Nuk paguhet
6%
Sa paguhet publiku në studio?
Grafiku për praninë e pagesat e publikut
4
Nga 31 moderatorë, autorë e kryeredaktorë të pyetur për praninë
ose jo të publikut dhe mënyrën e përzgjedhjes së tij, 20 prej tyre thonë
se nuk kanë fare publik. Mes programeve bie në sy fakti se asnjë nga
talk show-t e mëngjesit nuk ka publik.
Tabela përmbledhëse
5
Nr Emisionet në fasha orare
Sa paguhet publiku në studio?
50
0
lekë
10
00
le
kë
15
00
lekë
Tj
etë
r
Nuk
ka
publik
Nuk
pa
guh
et
1
Talk show-t e mëngjesit
-
-
-
-
5
-
2
Talk show-t e ditës
1
1
-
2
2
1
3
Talk show-t e darkës
5
-
-
-
13
1
Totali për zë
6
1
-
2
20
2
3
Të dhëna të përpunuara nga anketa me 31 moderatorët e talk show-t në
Shqipëri
4
Grafiku është realizuar nga autori i punimit
5
Tabela është realizuar nga autori i punimit
Tele-demokracia: Talk show-t shqiptarë përballë mediave te reja
Thesis, nr.2, 2015 179
Tre moderatorët e RTV Ora News: Ilva Tare e programit
“Tonight”, Mustafa Nano i emisionit “Jame Vu” dhe Jonida Shehu
drejtuese e talk show-t “Natën vonë”
, pohojnë se kanë patur publik,
por ai është hequr për shkaqe financiare.
6
Ata thonë se publiku nuk
përzgjidhej, por paguhej në vlerën e 500 lekëve.
7
Ndërsa,
kryeredaktori i “ByPass show”, Gentian Dervishi, pohon se do të
dëshironte që programi i tij të bëhej drejtpërdrejtë. Ai shton se prania
e publikut do të rriste cilësisht emisionin, pasi kjo do t‟i jepte më
shumë dorë të lirë aktorit-moderator, për të inskenuar dhe situata në
studio. Por Dervishi tregon se kjo aktualisht është e pamundur për
arsye financiare.
8
Ndërkohë, në tetë emisionet e tjera personat e intervistuar
deklarojnë se kanë publik në studio. Nga këta, drejtuesi i emisionit
“Opinion”, Blendi Fevziu, pohon se publiku nuk paguhet. Ai shton se
përzgjidhen studentët më të mirë të universiteteve të caktuara.
Moderatori thotë se kjo nuk ka të bëjë me çështjet e reklamave. Duke
folur për angazhimin dhe përfshirjen në bisedën që zhvillohet në
studio, Fevziu deklaron se nuk ka një minutazh të përcaktuar që i
dedikohet publikut, por kjo varet nga temat që trajtohen. Dy të
intervistuar të tjerë, Arbër Kadia, ish-drejtues i emisionit “Vizioni i
Pasdites” në Vizion Plus, dhe gazetarja e autorja e emisionit “Talk
show”, brenda spektaklit “E Diell” në Top Channel, Sonila Pepa,
përgjigjen se kanë publik në studio, por nuk janë në djeni të pagesës
që ata marrin. Të pyetur për përfshirjen ose jo të tyre në program, ata
thonë se kjo ndodh shumë rrallë.
Gjashtë moderatorë ose 19% e tyre deklarojnë se publiku në studio
nuk përzgjidhet, por paguhet me vlerën 500 lekë. Alban Dudushi
tregon se përfshirja e publikut gjatë bisedës ndodh herë pas here. Ai
shton se në programin e tij nuk ka një minutazh të dedikuar për
Shënim: Jonida Shehu është larguar nga RTV Ora News dhe emisioni
“Natën Vonë” është mbyllur. Nga data 16 shkurt 2015 Shehu drejton
emisionin “Pasdite në Top Channel”.
6
Anketë me 31 drejtues të programeve talk show në Shqipëri, Ilva Tare,
Mustafa Nano, Jonida Shehu
7
Po aty
8
Intervistë me Gentian Dervishin, 06.12.2013
Elvin Luku
180 Thesis, nr.2, 2015
pyetjet nga publiku. Moderatori i “Zonë e lirë”, Arian Çani, pohon se
nuk e përfshin publikun në bisedë, pasi ai nuk e konsideron atë si
publik të angazhuar. Ndërsa Adi Krasta, drejtuesi i emisionit “A
show”, sqaron se përzgjedhjen e publikut që është i pranishëm në
studion e tij e ka bërë pronari i televizionit “Agon”, Francesco
Becchetti. Sipas Krastës, që në fillim të emisionit është kërkuar që
publiku të jetë nga vendi ku ndodhet godina e televizionit dhe,
meqenëse Agon Channel është në një zonë periferike, vazhdon Krasta,
vijnë vetëm njerëz të periferisë. Ai pohon se ata paguhen me 500 lekë.
Në programin “Top Story”, Sokol Balla, thekson se i kushton rëndësi
pyetjeve nga publiku për të ftuarit në emision. Ai shton se është në
dijeni të pyetjeve që do t‟i drejtohen personazheve publik. Përzgjedhja
e tyre bëhet që në fillim të emisionit. Ndërkohë moderatori i spektaklit
“E diela shqiptare”, Ardit Gjebrea, deklaron se publiku ka një rol
kryesor në program. Ai evidenton se krijimi i personazhit të Tanës
është i qëllimshëm sepse shikuesit në shtëpi identifikohen me njerëzit
që janë përtej ekranit. Në programin “E diela shqiptare” publiku merr
pagesën më të lartë në raport me të gjitha emisionet talk show në
Shqipëri, që përllogaritet në 1000 lekë.
9
Komunikimi vertikal i moderatorëve në rrjetet sociale
Mungesa e publikut në pjesën dërrmuese në programet talk show, e
cila vjen kryesisht për shkaqe financiare, në kushtet e një krize në
tregun e mediave vizive,
10
mund të zëvendësohet me mediat e reja.
Këto të fundit kanë një kosto pothuajse zero. Mes tyre mund të
përmendim rrjetet sociale: Facebook, Twitter, YouTube, etj., që të
krijojnë mundësinë e një komunikimi interaktiv në kohë reale.
Nga një anketim i realizuar për periudhën Dhjetor-Gusht 2014, me
31 nga moderatorët dhe autorët e programeve talk show rezultoi se,
27 prej tyre përdornin rrjetin social Facebook, Sokol Balla i emisionit
9
Intervistë me Ardit Gjebrean 26.02.2014
10
Elvin Luku, “Modelet e huaja të talk show-t në TV-të shqiptare”, Studime
Albanologjike VII: Diversiteti kulturor në media, Universiteti i Tiranës,
Fakulteti Histori-Filologji, Departamenti i Gazetarisë dhe Komunikimit,
Tiranë 2014, f. 73-74
Tele-demokracia: Talk show-t shqiptarë përballë mediave te reja
Thesis, nr.2, 2015 181
Top Story përdor Twitter-in, ndërsa tre të intervistuar të tjerë, Denisa
Haxhiaj e talk show-t Fiks Fare, Mustafa Nano i Jame Vu dhe Adi
Krasta i Akrasta Show, janë përgjigjur se nuk kanë profile për
programin që drejtojnë.
11
Nga këta, moderatori Krasta ka hapur më
vonë një faqe në Facebook, ndonëse në konceptin e tij, ato janë “rrjete
terroriste”.
12
Megjithëse 87% e emisioneve talk show përdorin rrjetet sociale,
nga një vëzhgim i profileve të tyre rezulton se komunikimi interaktiv
është shumë i varfër. Edhe në median sociale funksionon një
komunikim vertikal.
13
Duhet evidentuar se disa emisione, mes të
cilave Opinion, Top Story, Oktapod, Tonight, etj., i referohen pyetjeve të
publikut në këto rrjete duke ndezur edhe diskutime në studio.
Sipas të njëjtit anketim rezulton se të paktën 1/3 e drejtuesve dhe
autorëve të këtyre emisioneve i përdorin rrjetet sociale për të matur
audiencën. Nga këta, gjashtë prej tyre e kanë Facebook-un si mjetin
parësor të ndjekësve dhe shikueshmërisë, ndërsa katër të tjerë, krahas
kompanive audiencë-matëse, përdorin dhe rrjetet sociale.
14
Ndërkohë, ndonëse celulari i mençur është kthyer në ekranin e
parë në botë duke kaluar dhe televizorin,
15
asnjë nga programet talk
show në vend nuk ka një aplikacion të dedikuar për emisionin
pavarësisht se trendi është i tillë edhe në Shqipëri. Në pjesën
dërrmuese të rasteve ato janë nënkategori në aplikacionet e
11
Të dhëna nga anketimi me 31 moderatorët e emisioneve talk show në
Shqipëri, Dhjetor 2013-Gusht 2014
12
Intervistë me Adi Krastën, 06.03.2014
13
Monitorim i profileve në rrjetet sociale të 28 emisioneve talk show, Prill –
Qershor 2014
14
Të dhëna nga anketimet me 31 moderatorët e emisioneve talk show në
Shqipëri, Dhjetor 2013-Gusht 2014
15
Stuart Dredge, “Tv industrie faces it‟s “ketchup” moment: Mobile is now
the firot screen”, The Guardian, April 13, 2015, accesed April 25, 2015,
http://www.theguardian.com/technology/2015/apr/13/tv-industry-
ketchup-moment-mobile-first-screen
Elvin Luku
182 Thesis, nr.2, 2015
televizioneve ku transmetohen. Aty mund të gjenden videot e
arkivuara por jo të ndjekësh kanalin në livestream.
16
Teledemokraci apo telekraci?
Duke parë mungesën e publikut në shumicën e programeve talk
show, qasjen e autorëve e drejtuesve ndaj tyre vetëm si dekor dhe një
komunikim vertikal në rrjetet sociale, shtrohet pyetja: a mund të
flasim për teledemokraci?
Situata aktuale është shumë larg konceptit të demokracisë
pjesëmarrëse që futi në gjininë e talk show-t Phil Donahue në The Phil
Donahue Show, ku ai krijoi modelin e moderatorit ecejak me qëllim
forcimin e zërit të qytetarit.
Por problemi është shumë më i madh, sa thjesht dhe vetëm
komunikim vertikal. Në talk show-t shqiptar mund të faktohet se
“hapësira publike është kthyer në një hapësirë publicitare”.
17
Në emisionin Top Show, me moderator Alban Dudushin, sikurse në
shumë programe të tjera të kësaj gjinie, zhvillohen tema të
sponsorizuara. Kjo do të thotë se një organizatë që dëshiron të
promovojë një çështje të caktuar e realizon këtë duke blerë kohën
televizive. Sipas drejtuesit të emisionit, organizata në fjalë nuk sjell më
tepër se një ose dy të ftuar, çka do të thotë, sipas tij, se propozohet
kauza por ajo nuk imponon politikën editoriale të programit. Të
ftuarit e tjerë, vijon Dudushi, i zgjedhin gazetarët ose autorët e
emisionit. Ndërkohë, në fund, organizata që bleu këtë kohë televizive
e shënon emisionin si aktivitet të saj, për të justifikuar fondet që ka
marrë.
18
Në talk show-n 7pa5, me moderatorë Nolian Lole dhe Pranvera
Borakaj, blerja e një hapësire televizive 15 minutëshe kushton 1200
16
Monitorim i aplikacioneve të televizioneve private kombëtare dhe lokale,
05.04.2015
17
Elvin Luku, “A Look at the Public Sphere in Talk Show Programs in
Albania”, Mediterranean Journal of Social Sciences, Vol 4 No 10, MCSER
Publishing, Rome-Italy, October 2013, f.577
18
Intervistë me Alban Dudushin, 27.03.2014
Tele-demokracia: Talk show-t shqiptarë përballë mediave te reja
Thesis, nr.2, 2015 183
euro, pa TVSH. Sipas kushteve paraprake të marrëveshjes, është vetë
media që përcakton orarin kur do të futet i ftuari, nga fasha orare
06:55-08:30. Ndërsa, sa i takon ditës, pyetjeve ose pamjeve që do të
transmetohen këtë e përcakton klienti.
19
Në të njëjtin ekran, në talk show-n e pasdites me pjesëmarrje të
audiencës Vizioni i Pasdites, me moderatore Anila Çelën, klienti që
kërkon të promovojë një çështje apo një produkt mund të blejë një
hapësirë kohore të dedikuar një ose gjysëm ore. Kosto zyrtare e
programit për 60 minuta është 3 mijë euro, pa TVSH. Ndërsa për
hapësirën televizive 30 minutëshe është 2 mijë euro, pa TVSH.
20
Klienti që blen kohën televizive përcakton temën, pyetjet, numrin e të
ftuarve dhe ditën kur do të transmetohet emisioni. Për këtë të fundit,
ai duhet të njoftojë një javë para.
21
Edhe nga pikëpamja semantike, personi ose organizata e interesuar
për hapërsirë mediatike, jo rastësisht cilësohet me emrin “klient”.
Këtu kemi të bëjmë me një logjikë të pastër biznesi, në të cilën
diskutimi në talk show është promovimi për të shitur produktin ndaj
një publiku që konsiderohet thjesht si konsumator. Atij i serviret si
interes publik një produkt që është tërësisht me qëllim komercial. Siç
pohon dhe studiuesi francez Bernard Stiegler, në këtë moment
teledemokracia e pretenduar, rezulton të jetë, as më shumë dhe as më
pak, telekraci. Kjo e fundit shkatërron opinionin publik duke e kthyer
atë në audiencë pasive.
22
Kjo është njëra formë e telekracisë në talk show-n shqiptar.
Elementi i dytë rezulton të jetë mosfunksionimi i tregut dhe lidhjet e
politikës me median. Nga të dhënat e anketimit me 31 moderatorë të
emisioneve të kësaj gjinie rezulton se vetëm 16% e tyre marrin
rregullisht shërbimet e kompanive audiencë matëse. Drejtuesit e talk
show-ve të tjerë përdorin mjete alternative si rrjetet sociale, telefonatat
e sms-të. Ndërsa 42% e programeve talk show që operojnë në treg nuk
19
Prezencë në programe 2014, Departamenti i marketingut, Vizion Plus
20
Po aty
21
Prezencë në programe 2014...
22
Bernard Stiegler, La Telecratie Contre La Democratie, Flammarion, Paris, 2006,
f.27
Elvin Luku
184 Thesis, nr.2, 2015
kanë një sponsor gjeneral, që do të thotë se ato mbahen nga buxheti i
televizionit, pasi tregu i reklamave nuk funksionon.
23
Përballë kësaj situate, për të gjeneruar të ardhurat mediat braktisin
qytetarin për t‟u lidhur me pushtetin.
24
Nga njëra anë, media vë në
dispozicion kohë televizive, përfshi këtu dhe emisione talk show për
propagandë, në këmbim të favorizimeve në reklama apo në bizneset
që pronarët e këtyre mediave disponojnë.
Për ta ilustruar mund të përmendim se vetëm në periudhën
Qershor 2012 - Dhjetor 2013, qeveria shqiptare shpenzoi një buxhet
prej 780 mijë eurosh. Nga këto, 730 mijë euro shkuan për kompanitë e
lidhura me pronarin e TV Klan, Aleksandër Frangaj, i njohur për
lidhjet e tij me pushtetin e kohës. Ndërsa televizioni tjetër kombëtar
Top Channel ka marrë vetëm 9.94 mijë euro.
25
Kjo ndarje e zhdrejtë e buxhetit të reklamave është shoqëruar me
një bojkot, thuajse 10-vjeçar të liderit të opozitës dhe më pas
kryeministrit të Shqipërisë për dy mandate, Sali Berisha, në TV Top
Channel, përfshi këtu dhe në emisionin Top Story, një nga dy
programet politike më me influencë në vend.
26
Daljet më të shpeshta
publike të z.Berisha, por dhe ministrave të tjerë në kabinetin e tij, ishin
në emisionin Opinion, në TV Klan.
Ka dhe një element të tretë që lidhet me komunikimin vertikal të
medias tradicionale televizion, veçanërisht në formatet talk show, por
edhe me sistemin autik të funksionimit të saj. Siç evidentuam më
sipër, 66% e programeve nuk kanë fare publik. Ndërsa nga emisionet
23
Elvin Luku, “Modelet e huaja të talk show-t në TV-të shqiptare”... f. 74
24
Elvin Luku, “Talk Show është fytyra e moderatorit”, European Journalism
Observatory, http://al.ejo-online.eu/1479/gazetaria-e-medias/talk-show-
eshte-fytyra-e-moderatorit 13.05.2015
25
Besar Likmeta, “Reklamuesit e mëdhej shkatërrojnë lirinë e medias në
Shqipëri”,
BalkanInsight,
20
dhjetor
2013,
http://www.balkaninsight.com/en/article/big-advertisers-subvert-
albanian-media-freedom-1 13.05.2015
26
Jakin Marena, “Berisha kthehet pas 10-vitesh në Top Channel, sot në Top
Story”,
Shqiptarja.com,
20
qershor
2013,
http://shqiptarja.com/m/home/berisha-kthehet-pas-10-vitesh-ne-top-
channel-sot-ne-top-story-163190.html 13.05.2015
Tele-demokracia: Talk show-t shqiptarë përballë mediave te reja
Thesis, nr.2, 2015 185
e tjera vetëm 19% e talk show-ve shqiptare përfshijnë herë pas here
publikun në studio dhe atë virtual në diskutimin që zhvillohet në
program.
Nga ana tjetër, po të zbërthejmë komunikimit autik, rezulton se
media bombardon me politikë opinionin publik, ndërsa ky i fundit
konsumon atë që më së shumti ofron media. Më pas, përmes matjeve
të tyre, mediat konstatojnë se publiku shfaq interes për çështjet
politike që diskutohen në studiot televizive, që, në thelb, janë produkt
i vetë medias.
27
Në këtë moment mediat, veçanërisht talk show-t si forume
diskutimi, futen në një rreth vicioz, duke analizuar gjendjen e
opinionit, pra, praktikisht, analizojnë vetveten. Ndërsa publiku,
brenda e përtej ekranit, qëndron si spektator i këtij spektakli mediatik,
që është shumë larg konceptit të teledemokracisë.
Konkluzione
Talk show-t në Shqipëri janë programe pa publik. 66% e tyre nuk kanë
prani të tij në studio. Ndërsa në emisionet e tjera, ku publiku është i
pranishëm, ai konsiderohet si dekor;
87% e drejtuesve të emisioneve talk show përdorin rrjetet sociale.
Por edhe në këto media komunikimi rezulton të jetë vertikal;
1/3 e drejtuesve dhe autorëve të emisioneve talk show në Shqipëri
i përdorin rrjetet sociale për të matur audiencën.
Asnjë nga programet talk show në Shqipëri nuk ka një aplikacion
të dedikuar për emisionin, pavarësisht se celulari i mençur është
kthyer në ekranin e parë në botë.
Programet talk show në Shqipëri nuk zhvillojnë konceptin e
teledemokracisë, por në atë të telekracisë. Hapësira publike në këto
formate është kthyer në një hapësirë publicitare, ku:
Individi ose organizata blen kohën televizive për të promovuar
produktin e tij/saj duke e trajtuar publikun si një konsumator pasiv;
27
Artan Fuga, Komunikimi në shoqërinë masive, Tiranë: Papirus, 2014, f.148
Elvin Luku
186 Thesis, nr.2, 2015
Për shkak të mosfunksionimit të tregut të reklamave, drejtuesit e
TV-ve dhe emisioneve forcojnë lidhjet me pushtetin në këmbim të
përfitimeve financiare;
Emisionet talk show komunikojnë vertikalisht dhe sipas një skeme
komunikimi autik.
Bibliografia
Libra
Artan Fuga, Komunikimi në shoqërinw masive, Tiranë: Papirus, 2014
Bernard M. Timberg, Television Talk: A history of the TV talk show,
University of Texas Press, 2002
Bernard Stiegler, La Telecratie Contre La Democratie, Flammarion,
Paris, 2006
Eric Scherer, A na duhen më Gazetarët?, Tiranë: Papirus, 2012
Artikuj shkencorë
Elvin Luku, “A Look at the Public Sphere in Talk Show Programs
in Albania”, Mediterranean Journal of Social Sciences, Vol 4 No 10,
MCSER Publishing, Rome-Italy, October 2013,
Elvin Luku, “Modelet e huaja të talk show-t në TV-të shqiptare”,
Studime Albanologjike VII: Diversiteti kulturor në media, Universiteti i
Tiranës, Fakulteti Histori-Filologji, Departamenti i Gazetarisë dhe
Komunikimit, Tiranë 2014
Artikuj online
Elvin Luku, “Talk Show është fytyra e moderatorit”, European
Journalism Observatory
Besar Likmeta, “Reklamuesit e mëdhej shkatërrojnë lirinë e medias
në Shqipëri”, BalkanInsight, 20 dhjetor 2013,
Stuart Dredge, “Tv industrie faces it‟s “ketchup” moment: “Mobile
is now the firot screen”, The Guardian, April 13, 2015, accesed April 25,
2015
Jakin Marena, “Berisha kthehet pas 10-vitesh në Top Channel, sot
në Top Story”, Shqiptarja.com, 20 qershor 2013
Intervista
Tele-demokracia: Talk show-t shqiptarë përballë mediave te reja
Thesis, nr.2, 2015 187
Intervistë me Adi Krastën; Alban Dudushin; Ardit Gjebrean;
Gentian Dervishin; Mustafa Nanon; Ilva Taren; Jonida Shehun.
Anketa
Anketë me 31 drejtues të programeve talk show në Shqipëri,
Dhjetor 2013-Gusht 2014
Dokumente
Prezencë në programe 2014, Departamenti i marketingut, Vizion
Plus
Dostları ilə paylaş: |