TeleviZİya nəZƏRİYYƏSİNİN Əsaslari

5

ÖN SÖZ

Televiziya nəzəriyyəsi, onun struktur­məzmun modeli bu küt­

ləvi  informasiya  vasitəsinin  üzə  çıxması  ilə  sənətşünaslığın, 

ek ranşünaslığın  araşdırma  hədəfinə  çevrilmişdir.  Bu  nəzəri 

ax   tarışların  modelləşməsinin  müəyyən  struktur  üzərində  qu­

rul maması  ziddiyyətlərə,  nəzəri  sapmalara  səbəb  olurdu.  Yalnız 

va hid  müəyyən  olunmuş  metodologiyanın  ortaya  çıxması  sis­

temləşdirməyə  xidmət  edə  bilərdi.  Elmi  işdə  biz  gəldiyimiz  qə­

naətləri, çoxillik araşdırmanı və dünya elmində gedən prosesləri, 

söylənilən  nəzəri  problemləri  əsas  götürərək  telenəzəriyyənin 

mo delini,  təhlilin  metodoloji  əsaslarını  yaratmağa  çalışmışıq. 

Te  leviziya  nəzəriyyəsinin  obyekti  və  predmeti  dəqiq  müəyyən 

olun maqla  nəzəri  araşdırmanın  əsasında  durmalıdır.  Televizi­

ya  nəzəriyyəsinin  obyekti  televiziyadır.  Onun  substansional, 

ins   titusional,  struktur­funksional,  qneseoloji­məzmunlu,  də yər­

li­məzmunlu  və  morfoloji  xüsusiyyətlərini  birləşdirərək  nə zə ri 

araş dırmamızın predmeti kimi götürürük. Məsələyə bu cür yanaş­

manın əsasında televiziyanın hansısa keyfiyyətinin nəzərdən qaç­

maması,  bir­birini  tamamlayan,  doğuran  cəhətlərin  tədqiqatdan 

kənarda  qalmaması  durur.  Televiziya  canlı  orqanizmdir,  onun 

tərkib hissələrini ayrıca, kənarda öyrənmək, hansısa başqa elmin 

kontekstində izah tapmaq nəticəsiz işə çevrilə bilər. Televiziya bü­

töv şəkildə bir neçə elmi­nəzəri yanaşmanın metodoloji əsasları ilə 

təhlil  olunmalıdır  və  incəsənətin  növü  kimi  bu,  sənətşünaslığın, 

onun bir istiqaməti olan televiziyaşünaslığın əsas elmi vəzifəsidir. 

Televiziya nəzəriyyəsinin predmetini televiziyaya aid olan onun, 

metodologiyası  daxilində  ümumi  mövcud  xüsusiyyətlər  və 

münasibətlər  kateqoriyası  təşkil  edir.  Predmetini  tipik  cəhətlər 

­  onun  durumu,  inkişaf  tendensiyası,  insan  və  cəmiyyətlə 

münasibətlər,  xüsusi  cəhətlər,  yaradıcı  axtarışlar  təşkil  edir.  Bu 

cəhətlər onun qanunları ilə sıx əlaqədə olmaqla elmin kateqorial 

aparatına daxil olaraq anlayış, problem, konsepsiya, terminologiya 

anlayışlarını ehtiva etməlidir. Təklif etdiyimiz model məzmunlu 

şəkildə  biliklərin  mümkün  tərəflərini  əhatə  etməli,  obyektin 

çoxcəhətliliyini əks etdirməlidir. Doğrudur, elmi axtarışların, elmi 

məntiqin  bütün  suallarına  cavab  vermək,  xüsusən  də  dinamik, 

dəyişkən  təbiətli  televiziya  və  onun  nəzəriyyəsi  üçün  mümkün­

süzdür. Bizim məqsədimiz televiziyaşünaslığın necə strukturlaş­

masını  müəyyən  etməkdir.  Metodoloji  və  fərdi  araşdırmamızda 

əldə olunan qənaətlər yeni elmi araşdırmalara yol açacaqdır. 

Digər  tərəfdən  televiziya  nəzəriyyəsini  əsas  götürərək,  digər 

elmlərin  nəzəri  dərinliklərinə  baş  vurmayaraq,  onların  əsas  el­

---

6

mi  nəticələrinin  bazasında  araşdırma  aparacağıq.  Televiziya  nə­

zəriyyəsinin təhlil metodologiyası digər sosial­humanitar elm lərin 

metodologiyasına  yaxındır. Ancaq  onu  fərqləndirən  cə hət lərdən 

bi ri  onun  araşdırılmasının  daha  geniş  metodlar  diapazonunda, 

fənd,  texniki  vasitələrlə  araşdırılması  müstəvisində  qurulması­

dır.  Eyni  zamanda,  televiziya  nəzəriyyəsi  ayrıca,  ümu mi  elmi 

mü hitdən kənarda mövcud ola bilməz. Elmi araşdırmaların yeni 

nəticələri, cəmiyyətdə gedən proseslər, gerçəyi əks etdirən cəhətlər 

bu nəzəriyyənin ümumi mənzərəsini təşkil etməli, onun təhlilində 

iştirak  etməlidir.  Televiziya  nəzəriyyəsini  modelləşdirmək  cəh­

dimizdə hərəkət edən elmin magistral isti qam ətlərindən yayınma­

dan, doqmalara söykənmədən dinamik ger çək liyin qavranılması­

nı əsas götürmüşük. 

Təklif  olunan  modelin  başlıca  cəhəti  kimi  onun  bütün  tərkib 

hissələrinin  televiziya  nəzəriyyəsinin  predmetli­tematik  məz mu­

nuna  adekvatlığı,  bu  münasibətdə  homogenliyi  qeyd  olunmalı­

dır.  Televiziya  nəzəriyyəsində  digər  elmlər  nə  qədər  fəal  iştirak 

etsələr  də,  bu  birbaşa  sənətşünaslığın  tərkib  hissəsidir,  elə  bu 

səbəbdən onu digər elmlərin yolu ilə izah etmək cəhdi qarışıqlıq 

yarada  bilər.  Elmi  araşdırmamızda  təklif  olunan  metodologiya 

məhz  sənətşünaslığın  prinsiplərinə  söykənir.  Televiziyaşünas­

lıq  həm  ictimai,  həm  də  humanitar  elmdir.  Televiziya  mətbuat 

kimi  sosial  hadisə  olaraq  möv cuddur,  eyni  zamanda,  mənəvi 

tərəqqi işində yaradıcı­istehsal fəaliyyəti ilə bilgilərin, dəyərlərin 

müəyyənləşməsi, görüşlərin biçimlənməsi işində insanın yardım­

çısı olur. Sosial və humanitar biliklərin əsasında görüşlər, metodi­

ka və təfəkkür sistemi yaranır. Onun predmetinə bütün elmlərdə 

olduğu kimi ontologiyası (tədqiq olunan obyektin mahiyyəti, onun 

yaranma qanunauyğun luqları, funksionallığı və inkişafı, tendensi­

yalar və proseslər, mövcudluq formaları) və qneseologiyası (ideya 

və konsepsiya, onun öyrənilmə metodu və problemi, kateqoriya­

ları, terminoloji aparatı) kimi elementlər daxildir. Özünün pred­

met sahələri olan müxtəlifyönümlü nəzəriyyələrlə qarşılıqlı əlaqə 

televiziyaşünaslığın  mövcudluğunu,  funksiyasını  və  inkişafını 

göstərən  ümumi  kateqoriya  izah  aparatının  yaranmasına  imkan 

verir. 

Televiziya  elminin  predmeti  və  metodologiyasının  müəyyən 

edilməsi sənətşünaslığın başlıca elmi­nəzəri məsələsi kimi qarşıda 

durur. 

Televiziyanın  ictimai­sosial  mahiyyəti  və  əsas  istiqamətləri 

onun  bir  elm  kimi  öyrənilməsi  işini  qaçılmaz  etdi. Aydındır  ki, 

nəzəriyyənin inkişafı televiziyanın yaradıcı qanunauyğunluqları­

nı  analiz  etməklə  əldə  olunan  nəticələrin  araşdırılması  hesabına 

mükəmməl bazanın yaradılması mümkün ola bilər. Eyni zaman­

da,  televiziyanın  özünün  inkişafı  müəyyən  qanunauyğunluqlar­

---