208
azərbaycanlıları Ermənistandan, sonra isə Qarabağdan, öz doğma və tarixi yaşayış
məskənlərindən qovmuşdular. Bir milyona yaxın azərbaycanlı təcavüz nəticəsində öz
ata-baba torpaqlarını itirməklə qaçqınlara və məcburi köçkünlərə çevrilmişdi. Bakıdan
və digər yerlərdən ermənilərin köçməsi də erməni ekstremistlərinin iyrənc
fəaliyyətinin məntiqi nəticəsi kimi meydana çıxdı. Ona görə də Kasparovun Bakı
barədəki ittihamları heç bir ciddi əsasa söykənmir.
Uzun dövr ərzində iki qonşu xalq dinc və mehriban bir şəraitdə yaşamışdılar.
Lakin tarixən kök salmış erməni millətçiliyi bir daha azərbaycanlılara qarşı xəyanət
nümayiş etdirdi, bu xalqları müharibəyə cəlb etdi. Ermənistan hərbi qüvvələri
Azərbaycan torpaqlarını işğal etdi. Xəyanət öz zəhərli bəhrələrini verdi. Bu xəyanəti,
onun müəlliflərini məhkum etmək əvəzinə, onu icra edən bədnam qüvvələr tərəfinə
keçmək, əslində bu xəyanətə şərik çıxmaq, bu ağır məsuliyyəti bölüşmək deməkdir.
Təcavüzə məruz qalmış, öz insanpərvərlik münasibətilə ona qarşı düşmənçiliyə heç
bir əsas verməyən xalqa qarşı ittiham əslində həqiqi günahkarı müdafiə etmək
cəhdindən başqa bir şey deyildir. Xəyanətkarlıq isə vicdan cinayəti olmaqla ona daha
sərt yanaşmağı tələb edir. Heç də təsadüfi deyil ki, böyük italyan şairi Dante
xəyanətkarlığı hətta qətldən də ağır cinayət hesab edərək, özünün məşhur «İlahi
komedi»yasında xəyanətkarları, satqınları cəhənnəmin doqquzuncu dövrəsində
yerləşdirmişdi.
Belə deyirlər ki, erməni ilə yəhudinin qanının birləşməsindən cəhənnəm
qarışıgı doğulur. Kasparov da yəhudi atanın və erməni ananın övladıdır.
Bədbəxtlikdən yeddi yaşında atasını itirən Qarri artıq anasının himayəsi altında
böyümüş, daim onun diqtəsi altında olmuşdu. Onun xarakterindəki bəzi qüsurlar da
yəqin ki, ananın təsiri ilə meydana gəlmiş və görünür, dominant xarakter almağa
başlamışdı.. Erməni millətçiliyinin də zərərli təsiri özünü çox güman ki, bu mənbədən
götürür.
Görkəmli şahmatçılara bu oyunun himayəçisi sayılan ilahə Kaissanın kahinləri
adlandırmaq olar. Kahinlər qədim məbədlərdə dini ibadətlərin icrasına nəzarət edən
ali ictimai qrup kimi gələcək din xadimlərinin prototipləri idilər. Onlar böyük nüfuz
sahibliyinə yiyələnmişdilər, Qədim Misirdə hətta firon-allahlar da bu kastanın
üzvlərindən çəkinirdilər. Şahmat özü də zamanın uçurub dağıda bilmədiyi bir
məbəddir. Ona bütün şüurlu həyatını sərf edənləri həmin məbədin kahinləri hesab
etmək olar. Kahinlər ehtiram obyekti olmaqla bərabər, heç də daim yüksək ləyaqət
daşıyıcıları olmurdular. Onların arasında da öz vəziyyətindən narazı, paxıl, xəyanətkar
olanlar da az deyildi. Onlar qüsurlardan azad olmaq əvəzinə, onları cilalamaqları ilə
öyünürdülər.
209
Təəssüf ki, şahmatçıların da arasında yüksək istedadına uyğun olmayan ləyaqət
«zəlillərinə» rast gəlmək mümkündür. Axı yüksək ağıl heç də zəngin daxili aləmdən
xəbər vermir, bəzən onların arasında «asma körpü»də mövcud olmur. Onlar şahmat
tacına doğru irəliləyəndə, Vifleem ulduzunun parıltısına məhəl qoymaya da bilərlər.
Şahmatda ən mürəkkəb mövqeləri təhlil edib, düzgün nəticə çıxaran bir adam adi
həyat hadisələrində büdrəmələrə yol verir, həqiqəti qiymətləndirməkdə aqnostitsizmə
yuvarlanır. Millətçilik danltonizmi cəmiyyətdə baş verən hadisələrə tam başqa rəng
geyindirir.
Bəzilərinə isə xarakterindəki radikalizm, lovğalıq, «dahilik» xəstəliyinin
nəticəsi kimi ambitsiyalarını cilovlaya bilməmək olduqca zərərli təsir göstərir. Bu
mərəzin daşıyıcıları özlərini elə aparırlar ki, elə bil ki, yunan allahları ilə birlikdə elə
indicə Olimpə qalxacaqlar. Belələri öz böyüklüyü hissini şişirtməklə, bütün ətrafı
əhəmiyyətsiz bir toplum hesab edirlər. Onlar özlərini əhatə edən mühiti dəyişdirib, öz
hökmranlığı altına salmağa cəhd edirlər və bu vaxt ətrafın, çoxluğun haqlı mövqeyinə
belə məhəl qoymurlar. Bu xoşagəlməz vəziyyət isə müxtəlif seqmentlərdə ixtilafların
yaranması ilə nəticlənir. Həm də adətən özündən hədsiz razılıq, nəhənglik eşqinə
düşmək tam əks nəticə ilə başa çatır.
Beynəlxalq Şahmat Federasiyası (FİDE) 1924-cü ildə yaradılmış, XX əsrin
ortalarından başlayaraq dünya çempionluğu matçlarına təşkilatçılıq edirdi. Kasparov
dünya çempionu olduqdan sonra FİDE rəhbərliyini, bu təşkilatın özünü ittiham
atəşinə tutmağa başladı. Əslində o, bütöv dünya federasiyasını öz şıltaqlığına tabe
etmək istəyirdi və 1993-cü ildə FİDE-dən getdiyini elan etdi. Görünür, bu adamda
dözümlülük sərhədi çox dardır. FİDE ilə yanaşı, yeni Professional Şahmat
Federasiyası (PŞA) meydana gəldi və iki versiya üzrə dünya çempionları müəyyən
olundu: FİDE versiyası üzrə Anatoli Karpov, PŞA versiyası üzrə Qarri Kasparov.
FİDE-nin parçalanması şahmata vurulan zərbə idi, axı Kasparovdan əvvəl və
sonra olan dünya çempionlarının heç biri bu iddiada olmamışdı. Sonralar Kasparov
FİDE-dən ayrılmasını özünün şahmat karyerasındakı ən böyük səhv olduğunu etiraf
etmişdi. Lakin bu bəyanat vurulan ziyanı heç cür kompensasiya edə bilməzdi. Axı
tarixən «Herostrat kompleksi» ambitsiyası, şöhrət iştahı hədd tanımayan adamları
özünə maqnit kimi cəlb etmişdi.
Sonralar FİDE-yə qayıdan Kasparov 2014-cü ildə bu beynəlxalq təşkilatın
prezidenti olmağa cəhd etsə də, seçkidə mövcud ölkə federasiyaları nümayəndələrinin
qəti verdikti ilə üzləşməklə, 61:110 hesabı ilə həmin vəzifəni uzun illər ərzində
daşıyan ekssentrik şəxsiyyət olmaqla yanaşı, dünyanın ayrı-ayrı ölkələrində şahmatın
populyarlığının artmasında müəyyən xidmətləri olan Kirsan İlyumjinova uduzmuşdu.
210
2015-ci ilin yayında isə Kasparovun həmin vaxt səsləri pulla satın alması cəhdləri
barədə yeni ittihamlar səslənmişdi. Oktyabrın 21-də yayılan məlumata görə isə həmin
məsələdə Kasparovun hərəkətlərində korrupsiya faktı öz təcdiqini tapdığına görə
FİDE –nin etika komissiyası onu FİDE ilə əlaqədar olan istənilən hər bir fəaliyyətdən
kənarlaşdırmışdır. Kasparov iki il müddətinə nəinki FİDE-də, hətta bu təşkilata daxil
olan milli federasiyalarda da hansısa bir vəzifəni tutmaq imkanından məhrum
edilməklə yanaşı, FİDE-nin mənəvi kodeksini pozmaqda təqsirkar hesab edilmişdir.
SSRİ-də şahmata göstərilən diqqət Azərbaycandan da yan keçməmişdi. XX
əsrin üçüncü rübündə Azərbaycanın siyasi rəhbərliyi respublikada şahmatın
kütləviliyinin artmasına ciddi fikir verməyə başladı. Paytaxtda və rayon
mərkəzlərində şahmat məktəbləri binalarının tikintisi vüsət aldı, bu sahədə elan
olunmamış bir yarış başlandı. Bu fəaliyyət heç də nəticəsiz qalmadı. Kişilər və
qadınlar arasında xeyli istedadlı şahmatçılar meydana çıxdı. Bunu XVIII
Prussiyasındakı təhsil sahəsindəki proqresslə müqayisə etmək olar. 1740-cı ildə taxt-
taca çıxmış II Fridrix (gələcək Böyük Fridrix) atasından fərqli olaraq təkcə
militarizmə deyil, həm də savadlılığın artmasına böyük qayğı göstərməyə başladı,
ölkədə çox sayda ibtidai və digər məktəblər açıldı. Savadlılığın artması elm
xadimlərinin yetişməsinə da şərait yaratdı. Elə həmin əsrin sonunda Kant, Hegel kimi
dünya şöhrətli alman filosofları meydana gəldi.
Azərbaycanda da şahmatın inkişafı sahəsində dörd onillik bundan əvvəl səpilən
toxumlar çoxlu və sağlam cücərtilər verdi. Gənc qrossmeysterlər yetişdi. Teymur
Rəcəbov və Şəhriyar Məmmədyarov uzun müddət FIDE reytinqinə görə dwnyanın on
ən güclü şahmatçısı siyahısında yer tutdu. Qadınlar arasında da şahmat geniş yayıldı.
Bu hərəkat XXI əsrin əvvəllərində daha geniş miqyas alıb, idmanın başqa sahələrinin
də gur inkişafına keçdi. Ölkənin paytaxtını və rayon mərkəzlərini müasir Olimpiya
stadionu və Olimpiya mərkəzləri bəzədi. Azərbaycanın idman şöhrəti onun
hüdudlarından kənara yayıldı.
Azərbaycanda dəfələrlə iri beynəlxalq turnirlər keçirilmişdir. 2015-ci ilin
sentyabr- oktyabrında Bakıda keçirilən Dünya Şahmat Kuboku yarışları çox güclü
iştirakçılar tərəfindən yüksək qiymətləndirilməklə, əslində möhtəşəm şahmat
bayramına çevrildi. Yeganə məyus edən cəhət ondan ibarət idi ki, böyük ümid
bəslədiyimiz istedadlı şahmatçımız Teymur Rəcəbov uğursuz çıxış edib, yarışı
başlanğıc mərhələsində tərk etdi. Digər şahmatçımız Şəhriyar Məmmədyarov isə
dörddə bir finala çıxmağı bacarmadı. Lakin bu da böyük beynəlxalq tədbirin
miqyasına və əhəmiyyətinə xələl gətirə bilmədi.
211
Görkəmli şahmatçılarla görüşlərin təəssüratları
Əsasən təsadüflər hesabına üç köhnə dünya çempionu ilə tanış olmuşdum. İlk
dəfə 1979-cu ilin noyabrında təyyarə ilə Amsterdama uçarkən, Varşava hava
limanında qısa müddətdə dayanmaq vaxtı, aeroportun xüsusi otağında Vasili
Smıslovla tanış oldum. Uzun boylu, sadə sifət cizgiləri olan, daim eynək taxan bu
adam heç də mübarizlərə xas olan zahiri əlamətlərə malik deyildi. Onda hansısa bir
lovğalıqdan da əsər-əlamət yox idi. Hətta söhbət edəndə də utancaq adam təsiri
bağışlayırdı. O, artıq əvvəlki dəyərində mövcud olduğu şahmat aləmini tərk etmişdi,
keçmiş şöhrətin azacıq nəzərə çarpan nazik kölgəsi qalmışdı. Bütün bunlarla yanaşı,
o, ünsiyyətdə olduğu adamda pozitiv təəssürat yaradırdı, baxmayaraq ki, güclü
energetikaya malik deyildi.
1985-ci ilin aprelində Moskvadan Madridə uçarkən təyyarənin birinci klass
salonunda vur-tut dörd-beş adam idik. Onlardan biri Anatoli Karpov idi, o, təyyarə
göyə qalxandan sonra köməkçisi ilə kiçik taxtada nərd oynayırdı. Oyun başa
çatdıqdan sonra biz tanış olduq və təyyarə İspaniya paytaxtının Barakas hava
meydanında yerə enənə qədər söhbət etdik. Bu o vaxt idi ki, o, Kasparovla uzun
müddət davam edən matçını FİDE prezidenti Kompamanesin qərarı ilə təxirə salmalı
olmuşdu və bu şəhərə şahmat üzrə altıncı «Oskar»ını almağa gedirdi. Söhbətimizin
mövzusu əsasən şahmatdan idi. Məndə belə bir təəssürat yarandı ki, o, olduqca sadə
insandır, təvazökarlığı süni olmayıb, onun xarakterindən irəli gəlir. Ona şöhrət,
«ulduz» xəstəliyi də yad idi, bir dəfə də olsun titulunu, çox saydakı qələbələrini
xatırlamadı, baxmayaraq ki, o, artıq on il idi ki, dünya çempionu titulunu daşıyırdı.
Əksinə, digər şahmatçılar, hətta özünün həmin dövrdəki rəqibinin şahmat ustalığı
barədə xoş sözlər söyləməkdən qalmırdı. Mən Robert Fişerin bənzərsiz şahmatçı
olduğunu söylədikdə, bunu inkar etməməklə yanaşı, qeyd etdi ki, o, Boris Spasskini
hamıdan, hətta Fişerdən də böyük istedada malik olan, universal şahmatçı kimi qəbul
edir.
O, şahmat ustalığı barədə öz rəyini bildirərək dedi ki, bu sahədəki uğur iki
bünövrəyə - istedada və zəhmətə əsaslanır. Onların sintezi şahmatçıya yaxşı
nailiyyətlərə sahib olmağa imkan verir. Bu mənada Spasskinin qüsurunu da qeyd etdi
və göstərdi ki, istedad barədə təbiət ona olduqca böyük əliaçıqlıq göstərmişdir. Lakin
zəhmətsevər olmaması onun istedadının daha parlaq cilalanmasına mane olurdu. Onu
hətta, sadəcə olaraq, tənbəl adlandırmaq olardı. Fişerin oyun üslubuna bələd
olduğuna, xeyli qüvvətli şahmatçıları tarmar etməsini bildiyi halda, onunla
çempionluq uğrundakı matça əslində hazırlaşmamışdı. Hökumət yarışdan iki ay əvvəl
212
ona Kislovodskda əla şərait yaratmış və güclü məşqçilərlə tanış etmişdi. O isə günü-
günə sataraq, guya əhval-ruhiyyəsinin yaxşı olmadığını bəhanə gətirərək hazırlığa
başlamadan matçdan əvvəlki dövrü başa vurmuşdu. Hər axşam isə Fransada yaşayan
arvadı ilə uzun vaxt ərzində telefonla danışırmış. Belə münasibət ona ağır zərbə vurdu
və Fişerin tərəfindən ağır məğlubiyyətə düçar edilməsinə yol açdı. Hazırlığa lazımi
fikir verməməsini Karpovun özünə də yalnız Kasparovla təxirə salınmış matçın
davam etdirməsindən əvvəlki olan dövrə şamil etmək olar. Digər bütün oyunlara isə
Karpov ciddi hazırlıqla başlayırdı.
Spasskinin mühüm matç qarşısındakı mümkün təhlükəyə biganəliyini
təmsildəki cırcırama ilə müqayisə etmək olar. Yay gözəldir, rəqs etmək vaxtıdır,
deyən cırcırama qışa qida hazırlığı görməyi bütünlüklə unutmuşdu, Reykdavikdəki
məğlubiyyətin əsası da Kislovodskda keçirilən laqeyd günlərdə qoyulmuşdu.
Kasparov barədə də o, maraqlı fikirlər söylədi və qeyd etdi ki, əgər indi də
olmasa, Kasparov gələcəkdə hökmən dünya çempionu olacaqdır. Çünki şahmata
lazım olan hər iki mühüm cəhət onda artıqlamasilə vardır. Qüsurlarına gəldikdə,
anasının çox vaxt onun xarakterinə ziyan vuran diqtəsi altında olmağını qeyd etdi.
Anası onu təkcə rəqibinə qarşı pis münasibət bəsləməyə istiqamətləndirmir, həm də
məşqçilərinə şübhə ilə yanaşmağı təlqin edir. Anası onun özündən razılığını daha da
qızışdırmağa çalışır. Təəssüf ki, o, anasının idarəciyindən azad ola bilmir.
Kasparovun gələcəyi barədəki bu rəy tezliklə özünü doğrultdu və o, elə həmin
ilin sonunda dünya çempionu oldu. Bu vaxt Kasparovun 22 yaşı var idi və o, şahmat
tarixində ən gənc yaşında bu titula yiyələnən bir adam kimi qalmaqda davam edir.
Son dövrlərin dünya çempionu Maqnus Karlsen də bu yaşda həmin ada sahib olsa da,
çempionluğa yiyələnən dövrdəki Kasparovdan bir neçə ay böyük idi.
Bu uğurlar Kasparovda belə bir fikir yaratdı ki, o, dünyanın ən güclü
şahmatçısıdır, onu məğlub etmək mümkün olmayacaqdır. Lakin bu ümid özünü
doğrultmadı. 2000-ci ildə Vladimir Kramnik Kasparovla olan matçı udub, PŞA
versiyası üzrə dünya çempionu oldu. Bu dövrdə Kasparov nisbətən hələ cavan yaşında
qalırdı, onun 37 yaşı var idi. Özü də bir cəhət daha ağrılı idi ki, Kasparov Kramnikə
həmin matçda bir dəfə də olsun qalib gələ bilməmiş, rəqibi isə onu iki oyunda məğlub
etmişdi. 2006-cı ilə qədər PŞA üzrə çempionluğu əlində saxlayan Kramnik 2006-
2007-ci illərdə mütləq dünya çempionu oldu. Bu vaxt artıq PŞA ləğv olunmuşdu.
2005-ci ildə Kasparov şahmatda idman karyerasına son qoyduğunu elan etdi.
Bu bəyanatı verdiyi Linaresdə bolqar şahmatçısı Vesemin Topalova uduzmuşdu. Ona
ən ağır təsir edən məğlubiyyət isə iki il əvvəl elə həmin şəhərdə baş vermişdi. Burada
o, azərbaycanlı şahmatçı, 15 yaşlı Teymur Rəcəbova uduzmuşdu. Bu partiya turnirin
213
ən gözəl partiyası elən edildikdə, Kasparov bu qərara dözə bilməyərək bəyan etmişdi
ki, belə seçimi özünə qarşı açıq təhqir və aşağılanma kimi qəbul edir. Gəncliyindəki
uğurları ilə öyünən bir adam başqa bir gəncin parlaq istedadının təzahürünə
dözümsüzlük nümayiş etdirmişdi. O, özünü həm də sürətli oyunda güclü hesab edirdi,
lakin belə oyunda da Mixail Tala, onun ölümündən bir qədər əvvəl məğlub olmuşdu.
Hakimiyyətdəki uzun sürən ağalığa, nəhayət, təbiət müdaxilə edərək, son
qoymalı olduğu halda, şahmatdakı liderliyə təbiətin meydana çıxardığı yeni istedadlar
son qoya bilir, heç kəs şahmat tacını Alyoxin kimi qəbrə qədər daşıya bilmir, axı o da
holland şahmatçısı Maks Eyve tərəfindən məğlub edilərək, tacı iki illiyə ona verməyə
məcbur olmuşdu. Əbədi şah olmadığı kimi, ədəbi şahmat liderinin də mövcudluğu
qeyri-mümkündür.
Lakin Kasparovun çox gücü şahmatçı olması danılmaz faktdır. Onun qatı
əleyhdarı olduğu Rusiya prezidenti Putin də bunu etiraf edərək demişdi ki, «Ondan
hələ siyasətçi alınmamışdır, ancaq o, görkəmli şahmatçıdır».
Həm Anatoli Karpov, həm də Qarri Kasparov sonralar siyasət aləminə daxil
oldular, lakin burada onların öz parlaq qələbələri ilə öyünməsi bir qədər şübhəli
görünə bilərdi. Karpov Rusiya Dövlət Dumasının deputatı seçildi və bu kütlənin sadə
bir üzvlünə çevrildi. Kasparov isə Putin hakimiyyətinə əks mövqedə olmaqla,
müxalifət hərəkatına qoşuldu. Bu hərəkatda liderlik etməyə çalışsa da, buna müvəffəq
olmadı. Radikalizmi ilə seçilən Kasparov əslində ordusu olmayan generalı yada
salırdı, bu qiyafəni isə özü-özünə bəxş etmişdi. Ona görə də Putin onun bu cəhdinə
istehza ilə yanaşmışdır. Hərəkat elə bir uğura imza ata bilmədiyindən, müxalifətin
fəallığı xalqın dəstəyini əldə edə bilmədiyindən, sönük epizodlardan başqa heç nə ilə
yadda qalmadı. Hakimiyyətin təzyiqi də öz işini görürdü və ümidini bütünlüklə itirən
Kasparov xaricə mühacirət etdi.
Kasparovla tanışlığım isə hələ çempion olmamışdan Moskvadakı Azərbaycanın
daimi nümayəndəliyində baş vermişdi. O, «VÇ» telefonu ilə Bakıdakı Dövlət
Təhlükəsizlik Komitəsinin işçisi ilə əlaqə saxlayırdı. Sonra Qaxda onun üçün ayrılmış
istirahət evində - villada görüşdük. O, özündən razılıq zirehini daim gəzdirirdi və bu,
onun xarakterindəki səmimiyyət işartısına da mane olurdu.
Dünya çempionları ilə qısa müddətli tanışlığımın təəssüratı o qədər bol olmasa
da, onların şəxsiyyəti barədə müəyyən anlayışa sahib olmağa imkan verilmişdi və bu,
əlbəttə ki, sırf fərdi rəyə yiyələnməkdən uzağa gedə bilməz.
Məşhur eston şahmatçısı Paul Kereslə sağlığında tanış olmasam da, Tallindəki
kolleqalarımın məsləhəti və müşayəti ilə onun qəbrini ziyarət etmişdim. O,
Estoniyada böyük nüfuza malik olmuşdu. Onu güclü, lakin bəxti gətirməyən şahmatçı
214
hesab etmək olardı. Üç dəfə iddiaçıların turnirində iştirak edib, hər dəfə yalnız ikinci
yeri tutmaqla kifayətlənməli olmuşdu. Hətta turnirin lideri kimi David Bronşteynlə
son oyunda tam uduş mövqeyinə malik olsa da, yeganə səhv gedişi etməklə, məğlub
olub, son iddiaçılığı ona verməyə məcbur olmuşdu. Lakin David Bronşteyn də
Botvinniklə matçda heç-heçə oynadığına görə, iddiaçılıqdan yuxarı gedə bilməmişdi.
Dünya çempionlarının yaradıcılığını təhlil etdikdə, belə bir qənaətə gəlirsən ki,
bu səviyyəyə yüksəlmək üçün təkcə güclü şahmatçı olmaq heç də kifayət deyildir,
bunun üçün başqalarına məxsus olmayan bir qığılcım işartısının olması da vacibdir.
Axı hətta ən güclü alpinistlər də bəzən 8 min metrlik zirvələri fəth etmək
qabiliyyətinə malik olmurlar. Şahmatda da belədir, Comolunqmanı fəth etmək üçün
qeyri-adi xüsusiyyətlər tələb olunur. Dünya çempionu zirvəsinə yüksəlmək üçün onun
oyun üslubu çaxmaq daşı kimi qığılcım əmələ gətirməlidir. Tatar mənşəli Qata
Kamski uşaq vaxtı şahmatda böyük ümidlər verdiyindən, atası daha əlverişli şəraitin
yaradılması məqsədilə onunla birlikdə ABŞ-a mühacirət etmişdi. O, burada şahmat
ustalığını xeyli təksilləşdirmişdi, hətta 1996-cı ildə FİDE versiyası üzrə Karpovla
matçda oynamış, lakin çempionu uda bilməmişdi. Onunla görüşən digər dünya
çempionu isə Kamski haqqında maraqlı, həqiqətə uyğun, lakin onun üçün ağır olan bir
fikir söyləmişdi və qeyd etmişdi ki, dünya çempionu olmaq üçün oyunda nümayiş
etdirilməli olan bir qığılcım Qatanın üslubuna xas deyildir. Ona görə də o, heç vaxt bu
titula yiyələnə bilməyəcəkdir.
Doğrudan da, dünya çempionlarının hər biri öz fərdi üslubunu nümayiş
etdirməklə, bu nailiyyətə sahib olmuşdu. Alyoxinin kombinasiya istedadı, Botvinnikin
analitik dəqiqliyi, Talın dahiyanə intuisiyası, Petrosyanın idman hiyləgərliyi,
Spasskinin universalizmi, Karpovun «kompüterə bənzər» hesablaması, Kasparovun
şahmat sənətinə yaxşı bələd olması, onlara məlum şöhrəti bəxş etmişdi. Ona görə də
onlar uzun müddət qalxanı yerə atmadılar.
Şahmat sirli aləm olduğu kimi, onun özünəməxsus rekordları da mövcuddur.
İsveç qrossmeyster Gidson Ştanberq 1941-ci ildə Buenos-Ayresdə 400 oyun oynamış,
onlardan 364-də qalib gəlmiş, 22-ni uduzmuş, 14-də heç-heçə oynamışdı. Heç kəs
indiyədək Laskerin uzunmüddətli çempionluq rekordunu ötüb keçməmişdir.
Şahmat yarışlarının digər növləri də mövcuddur. Onlardan biri gözübağlı
oynamaqdır. Bu vaxt oyunçu taxtanı və onunla oynayan rəqibləri görməməlidir.
Gedişlər ayrıca adam tərəfindən elan edildikdə, gözübağlı oyunçu öz növbəti gedişini
elan edir. 1947-ci ildə argentinalı qrossmeyster Migel Naydorf Braziliyanın San-Paulu
şəhərində keçirilən yarışda gözübağlı oynamaqla 45 oyundan 39-nu udmuş, yalnız
ikisini uduzmuşdu. 1945-ci ildə Nyu-Yorkdakı sərgidə Reuben Fayn gözübağlı
215
qaydada dörd ustaya qarşı yüksək sürətlə - hər gedişə yalnız 10 saniyə vaxt sərf
etməklə oynamışdı.
Yüngül və yaxud sürətli şahmat oyunu da geniş yayılmışdır. Blits adlanan bu
şahmat oyunu sərt vaxt ölçüsü ilə məhdudlaşır. Fərdi blits oyunlarında hər bir
oyunçuya beş, yeddi və ya on dəqiqə vaxt verilir ki, öz oyununu başa çatdırsın, əgər
həmin vaxta əməl edə bilməsə, o, hətta uduş mövqeyində olsa da, uduzmuş hesab
olunur. Məktubla şahmat oyunu da mövcuddur bu vaxt oyunçu öz rəqibini şahmat
taxtası arxasında görmür, gedişləri ona məktubla çatdırırdı. Adətən uzaq məsafələrdə
yaşayanlar bu oyun növündən istifadə edirdilər və bu növdə oyun, əlbəttə ki, uzun
çəkirdi. Lakin kompüter bu oyunu da xeyli sürətləndirə bilmişdir.
Şahmat yaşayır, ona rəğbət bəsləyənləri əvvəlki tək özünə cəlb etməkdə davam
edir. Oyundakı şahın ölməsi bu oyunun ən başlıca məqsədidir. Şahmat isə ölməkdən
çox uzaqdır. Şahmat ətrafındakı əllaməliklərə, onu siyasətin girovuna çevirmək
cəhdlərinə baxmayaraq, şahmatın süqut etməsi mümkün deyildir. Görünür, şahmat
günəşi də kainatı işıqlandıran Günəş kimi işıq və hərarət saçmaqda davam etməklə,
ona susayan könüllərə sevinc paylaması şəklindəki möcüzəli xüsusiyyətini heç vaxt
itirməyəcəkdir.
SON
Dostları ilə paylaş: |