292
ifadə olunur. Bunlara Allaha və onun peyğəmbəri kimi Məhəmmədə inam
gətirmək, gündə beş dəfə standart dua etmək (namaz qılmaq) və cümə günü
günorta ictimai dua ibadəti; müqəddəs ay olan Ramazanda səhər şəfəqlərindən gün
batana qədər oruc tutmaq; ömürdə bir dəfə də olsa həcc kimi tanınan Məkkəyə
ziyarət etmək; əgər imkan varsa kasıblara və bədbəxtlərə ianə vermək. Bu
qaydalara əməl edən möminlərə cənnətdə əbədi yer vəd edilirdi.
İslam təkcə dini inanc deyildi, həm də həyat yolu idi. Məhz bu səbəbdən də
islama sitayiş edənlərin gündəlik həyatını nizamlayan qaydalardan ibarət “Şəriət”
adlanan qanun məcəlləsi yaradılmışdı. Şəriətin çox sayda müddəaları
müsəlmanların müqəddəs kitabı olan Qurandan götürülmüşdü. Beş dayaq
sütununda ifadə olunan göstərişlərlə yanaşı müsəlmanlara spirtli içki, qumar və
zinanın haram və günah hesab edilməsi şəriətin müddəalarına daxildir. İslamın
totalitar mahiyyəti öz başlanğıcını şəriətdən göturür.
İslam dininin meydana çıxması da təsadüfi bir hal deyildi. Cənubi-Qərbi
Asiyada yaşayan ərəblər uzun tarixə malik olmaqla, Ərəbistan yarımadasında
yaşayırdılar. Burada daim öz mal-qarasına su və qida axtaran bədəvilər ağalıq
edirdilər. İlkin dövrlərdə onlar əsasən qoyun otarmaqla və ya ötüb keçən karvanları
soymaqla dolanırdılar. Sonralar onlar karvan ticarəti ilə məşğul olmağa
başlamışdılar, İran körfəzi ilə Aralıq dənizi arasında baş əmtəə daşıyıcılarına
çevrilmişdilər. Əvvəllər ərəblər çoxallahlı idilər, lakin həm də Allah adlanan ali bir
allah var idi ki, o, digər allahları idarə edirdi. Burada heç bir keşiş yox idi və
tayfanın bütün üzvləri inanc praktikasına cəlb edilmişdilər. Allah müqəddəs daşda
rəmzlənirdi və hər tayfa öz daşına malik idi. Bütün tayfalar həm də iri qara
meteoritə - Qara Daşa sitayiş edirdilər və bu daş Məkkə şəhərindəki sonralar qiblə
kimi tanınan Kəbə adlanan mərkəzi məsciddə yerləşirdi.
Bizim eranın V və VI əsrlərində Ərəbistan yarımadası yeni əhəmiyyət kəsb
etməyə başladı. Aralıq dənizindən başlanan ticarət yolu Məkkədən keçib Yəmənə
gedirdi. Ərəbistan dənizində və Hind okeanında üzən gəmilər daha populyar oldu
və Ərəbistan yarımadasındakı Məkkə kimi icmalar karvan ticarəti nəticəsində
inkişaf etməyə başladı. Bunun nəticəsi kimi, səhradakı bədəvilərlə şəhərlərdə var-
dövləti artan tacir sinifləri arasındakı gərginlik yüksəlməyə başladı. Bu gərgin
dünyada Məhəmməd peyğəmbər meydana çıxdı.
Məkkədə tacir ailəsində doğulan Məhəmməd (bu söz hərfi mənada
“təriflənən” mənasını verir) (570-632-ci illər) beş yaşından yetim qalmışdı. O,
karvanı idarə edən kimi böyüyürdü və onu işə götürmüş varlı dul qadınla evləndi.
Onun ömrünün ortalarında (40 yaşında) gözünə bir sıra görünmələr dəydi, vəhylər
çatdırıldı. O, inandı ki, bunlar məhz Allah tərəfindən təlqin edilir. Allah artıq öz
varlığını Moisey və İisus vasitəsilə, yəhudi və xristianlara nazil etdiyi kitablar
vasitəsilə bildirmişdi. Mələk vasitəsilə Məhəmmədə çatdırılan vəhylərdən isə
Quran meydana gəlmişdi. Quran Allah tərəfindən nazil olmaqla, onun ardıcıllarının
necə yaşamalı olduğunu göstərən rəhbər bir sənəd idi. Allah ən qüdrətli varlıq
olmaqla kainatı və onda olan hər şeyi yaratmışdır. İnsanlar əgər əbədi həyata
çatmağa arzu edirlərsə, özünü Allaha tabe etməlidir. Ona sitayiş edənlər “islamı
tətbiq edən” mənasını verən “müsəlmanlar” adlanırlar.
293
Vəhyləri qəbul etdikdən sonra Məhəmməd Məkkə əhalisini inandırmağa
çalışdı ki, onlar doğrudur. Əvvəlcə çoxları elə düşünürdü ki, o, dəlidir, bəziləri onu
sehrbaz adlandırırdı, digərləri isə qorxurdular ki, onun öz ətrafındakı pozulmuş
cəmiyyətə hücumları artıq qoyulmuş sosial və siyasi qaydaları dağıdacaqdır. Hətta
öz doğma tayfası olan gureyşlilərin əksər hissəsi də ona müxalif mövqədə
dayanırdı. Məkkəlilərin onun mesajını qəbul etməməsi ilə uğursuzluğa düçar
olmasından narazı qalan Məhəmməd onu yaxından dəstəkləyənlərlə 622-ci ildə
doğma şəhəri tərk edib, şimaldakı rəqib şəhər olan, sonralar Mədinə
(“Peyğəmbərin şəhəri”) adlanan Yasribə köçdü (hicrət etdi). Mədinəyə köç ili
tarixdə “hicri” – “yola düşmək” mənasını verən kimi tanınır və islamın rəsmi
təqviminin birinci ili hesab olunur.
Məhəmməd Mədinəyə bu şəhərin bir sıra görkəmli adamları tərəfindən dəvət
edilmişdi və tezliklə təkcə onun sakinlərinin deyil, həm də şəhər ətrafındakı bədəvi
tayfaların üzvlərinin də dəstəyini qazandı. Bu qruplardan o, ilk müsəlman icmasını
yaratdı. Müsəlmanlar siyasi və dini hakimiyyət arasında heç bir fərq görmürdülər.
Allahın iradəsinə tabe olmaq onun peyğəmbəri Məhəmmədə tabe olmaq demək idi.
Məhəmməd tezliklə həm dini, həm də siyasi liderə çevrildi. Mədinədə onun
inzibatçılıq istedadı da üzə çıxdı. Onun siyasi və hərbi ustalığı ona güclü hərbi
qüvvə yaratmağa imkan verdi və o, bir neçə uğurlu döyüşü arxada qoyaraq, 630-cu
ildə bu qüvvə ilə Məkkəyə qayıtdı. Doğma şəhərində onu artıq qalib kimi
qarşıladılar və şəhər sakinlərini yeni dinə cəlb etdi. Məhəmmədin ideyaları buradan
tezliklə ətrafdakı Ərəbistan yarımadasına yayıldı və qısa müddət ərzində ərəb
cəmiyyətinin dini və siyasi cəhətdən birləşməsinə səbəb oldu.
İslamın ürəyində onun müqəddəs kitabı olan Quran dururdu və onun təməl
xəbəri ondan ibarət idi ki, Allahdan başqa allah yoxdur (“Lailahəilləllah”) və
Məhəmməd onun peyğəmbəridir (“rəsuludur”). Ən mühüm cəhət o idi ki, Quran
səmavi kitab olmaqla Məhəmmədə vəhy edilən müddəaları özündə əks etdirirdi.
114 fəsildən (surədən) ibarət olmaqla Quran müsəlmanların dininin ehkamlarından
xəbər verməklə yanaşı, onlar üçün əxlaq və qanun kodu kimi xidmət edir.
İslam birbaşa istiqamətlənmiş və sadə inam idi, Allahın iradəsinə tabe olmaq
lüzumunu vurğulayırdı. Məhəmməd peyğəmbər bu dinin köməyi ilə, həm də
özünün ona həsr olunmuş və siyasi fəaliyyəti ilə ərəbləri vahid dövlətdə
birləşdirməyə nail oldu. Bu vaxta qədər isə ərəblər müxtəlif dinlərə sitayiş
edirdilər, ardı-arası kəsilməyən tayfa münaqişələri ilə bölünmüşdülər. Bütün
dinlərə məxsus olan insanları birləşdirmək vəzifəsi islam dini tərəfindən böyük
uğurla həyata keçirilməyə başladı.
Başqa dinlərlə müqayisəsinə gəldikdə üç dünya monoteist dini (iudaizm,
xristianlıq və islam) aralarındakı münaqişələrə baxmayaraq, bir-birlərinə çox
bənzəyirdilər. Onların ehkamlarının bir çoxu iudaizmin əsaslarından irəli gəlirdi.
Hər üç inanc vahid Allah barədəki doqmatdan irəli gəlir. İslam ilahiyyatı nisbətən
cavan olsa da, bütün hallarda xristianlıqdan daha müdrikdir, çünki xristianların
Müqəddəs Üçlük (Ata, Oğul və Müqəddəs ruh) barədəki düşüncələrlə ağırlaşmır.
İslama inam gətirmək həm də Allahla birbaşa əlaqənin din xadimlərinin və
məscidin timsalında vasitəçilərsiz olmasını əsas götürür.
Dostları ilə paylaş: |