təsəvvürünə görə, o dünyada da yer üzündə olduğu kimi, bir hissə çalışır, işləyir, digərləri
isə hakimiyyətdən və var-dövlətdən istifadə edirlər.
Xeopsun piramidasının tikintisində, «tarixin atası» Herodotun yazdığına görə, yüz
min adam bu işi aramsız olaraq görürdü, onlar yalnız üç aydan bir dəyişirdilər. Piramida
tikintisi çox baha başa gəlirdi. Axı əmək alətlərindən başqa, tikintidə işləyənləri çörəklə,
ərzaqla təmin etmək lazım idi. Xeops axırda belə bir binamusluq vəziyyətinə düşdü ki,
pula çox ehtiyacı olduğundan, öz doğma qızını fahişəxanaya göndərdi və ona əmr etdi ki,
bir qədər pul əldə etsin. Herodot bunları kahinlərin danışdıqları əhvalatlardan
götürmüşdü.
Babil – qədim dövrün ən füsunkar şəhərlərindən biri olmaqla, II Nabuhodonosorun
hakimiyyəti dövründə (B.e.ə. 605-562-ci illər) Ön Asiyanın ən qüdrətli dövlətinə çevrildi.
Onun paytaxtı isə – qədim dünyanın ən böyük paytaxtlarından biri idi. «Tarixin atası»
Herodotun şəhadətinə görə, Babil təkcə çox iri şəhər deyildi, həm də bütün şəhərlərin ən
gözəli idi. Onun içərisində çar sarayının və məbədin müqəddəs sahəsi olan iki divar
yerləşirdi. Orada 100 min adam yaşayırdı, onların içərisində başqa ölkələrdən çıxmış çox
sayda adamlar var idi. Bibiliyada bu, «Babil həngaməsi» kimi təsvir olunur.
II Nabuhodonosorun göstərişi ilə şəhər divarları nəinki böyüdülmüş və
möhkəmləndirilmişdi, həm də bəzədilmişdi. İlahə İştara həsr olunmuş şəhərin şimal
qapıları xüsusən öz dəbdəbəsi ilə seçilirdi, yüksək qüllələrdəki mavi emal çəkilmiş
kaşılardan olan rəngli relyeflərdə fantastik heyvanlar təsvir edilirdi. Babilin çox sayda
məbədləri və sarayları içərisində iki bina müasirlərini xüsusilə təəccübləndirirdi.
Saraylardan birinin damında çiçək və ağacların əkildiyi geniş terraslar mövcud idi. Su
qaldıran cihazların köməyi ilə bu bitkilər suvarılırdı. Bu, tarixə dünyanın Yeddi
möcüzəsindən biri olan «asılı bağlar» (Semiralina bağları) kimi daxil olmuşdur. Digəri isə
iri kvadrat piramida üslubunda pilləkənli, 7 mərtəbəli tikili (zikkurat) idi, onun
hündürlüyü 91 metr idi. Bu tikilini Bibliyadakı Babil qülləsinin prototipi sayırlar. Babil
gəmiləri Persiya körfəzindən Dəclə çayı ilə üzüb, Ərəbistan və Hindistan mallarını
gətirirdilər. Karvan yolları Babili Aralıq dənizi sahilləri və Persiya ilə birləşdirirdi. Yunun,
toxuculuq mallarının, taxılın, şərabın, qiymətli və əlvan metalların, inşaat materiallarının
gur ticarəti gedirdi. Babil həm də maliyyə mərkəzi idi.
Bir əsrə yaxın bir müddətdə Persiya dövləti də özünün qüdrətinin zirvəsinə və
mədəniyyətin inkişafında yüksək dərəcəyə nail oldu. Bu dövrdə baş şəhərlər olan Suzada
və Persepolisdə saray binaları tikildi, onlar Persiyanın dünya ağalığını bədii formada əks
etdirirdi. I Dara Suzanı paytaxt etmişdi, şəhər Assuriya çarı tərəfindən b.e.ə. 750-ci ildə
məhv edildiyinə görə yenidən tikildi. Suza Perisya dövlətinin ticarət mərkəzinə çevrildi.
Burada Kiçik Asiyanı, Mesopotamiyanı və Persiya körfəzini birləşdirən mühüm yollar
kəsişirdi. I Daranın sarayı şəhərin şimal hissəsindəki terrasda yüksəlirdi. Qəbul Sarayının
salonunu üç sütunlu zal əhatə edirdi. Tavanı saxlayan 20 metrlik sütunların üstünü öküz
başı şəklindəki kapitellər taclandırırdı. Sarayın divarlarını örtən şirli kərpiclərdəki
relyeflərin ən mühüm motivi Dara ilə Misirdə olmuş «ölməzlər» qvardiyasının döyüşçüləri
idi.
Persepolisdə isə çarlar baharın başlanğıcında Persiyanın ən böyük dini bayramı olan
Novruzu qeyd edirdilər. Bu vaxt icra edilən mərasimlərdə Persiya dövlətinin 30 ölkəsinin
xalqları sədaqət nişanəsi kimi hökmdara qurban və fəxri hədiyyələr gətirirdilər. Şəhər
funksiya cəhətdən müxtəlif olan iki hissəyə bölünürdü.
B.e.ə. V əsrdə Yunanıstanda, Olimpiyada Zevs məbədi ucalırdı. Olimpiya həm də
idmanın beşiyi kimi məşhurdur. Tədricən Olimpiya oyunlarının proqramı və gediş
müddəti artdıqca, Olimpiya oyunları ümumyunan əhəmiyyəti daşımağa başladı. Onun
xüsusi rolu ondan ibarət idi ki, hər cür çəkişmələrin əksinə, yunanlara öz mədəni birliyini
saxlamağa və inkişaf etdirməyə imkan verirdi, müxtəlif tayfalardan olan vahid xalqı
formalaşdırmağa şərait yaradırdı. İlk Olmipiadanın b.e.ə. 776-cı ildə keçirildiyi güman
edilir. Bu vaxtdan antik dövrdəki yunan tarixinin yazılması başlamışdır. Məhz onda
yunanlar Olimpiyadadan Olimpiadaya olan dördillik tsiklik dövrün necə keçməsinin
qeydiyyatını aparırdılar. Olimpiadanın qalibi olmaq ellin üçün ən yüksək şərəf idi.
Akropol isə Afinanın iftixarı idi. Perslər tərəfindən b.e.ə. 480-ci ildə dağıdılmış
Akropolu bərpa edən Perikl yeni bir ümumellin müqəddəs yeri yaratmaq fikrinə düşdü.
Bu məbəd toplusu ümumellin birliyi ideyasını ifadə etməli idi. Akropolun tikintisinə
məşhur heykəltəraş Fidi başçılıq edirdi. Bir məbəd istisna olunmaqla, Akropolun
tikintilərinin hamısı b.e.ə. 449-421-ci illərdə yüksəldilmişdi. İlahə Afinaya həsr edilən
Parfenon dori orderində olan sütunlarla tikilməklə, mərmərdən ucaldılmışdı. Onun daxili
salonuna girişi Fidinin yaratdığı ilahə Afinanın heykəli bəzəyirdi.
Assimmetrlilik Akropolda müxtəlif allahların məbədlərini yerləşdirməyə imkan
verirdi.
Antik eranın macəraları və icadları
Qədim Afina təkcə öz filosofları ilə deyil, həm də siyasi həyatın görkəmli
islahatçıları ilə öyünə bilərdi. B.e.ə. VI əsrdə yaşamış arxont Solon öz islahatları ilə dövlət
idarəetməsini yaratdı, bu idarəçilikdə Afina xalqının (demosun) bütün təbəqələri iştirak
edirdi. Solon Xalq yığıncağını xeyli fəallaşdırdı, ona qanunvericilik funksiyasını, müharibə
və sülh məsələlərini həll etmək sahəsində müstəsna hüquq verdi. Demokratik Dördyüzlər
Şurası və Xalq Məhkəməsi təsis etdi. Bu vaxtadək geniş yayılmış bir cəza növü olan borca
görə qul olmağı qadağan etdi və torpağa görə borcları ləğv etdi. Afinalıları ərazi
əlamətlərinə görə dörd filə böldü, onların hər biri vətəndaşların illik gəlirinə görə dörd
dərəcəyə bölünürdü. İlk birinci iki təbəqənin nümayəndələri süvari qoşunda xidmət edir
və yüksək vəzifələrə seçilirdilər, üçüncünün nümayəndələri ağır sıravi qoşuna çağırılır,
dördüncününkü isə yalnız Xalq yığıncağında səs verirdi, ancaq onlar silah almağa pul
xərcindən azad idilər. Yəqin ki, Solonun siyasi, dövlət quruluşuna aid islahatları, Afina
vətəndaşlarının orta və yoxsul zümrələrini dövlət idarəçiliyinə cəlb etməsi olmasaydı, heç
Afinanın «qızıl dövrü» də mövcudluq hüququ qazanmazdı.
Antik dövrün ən məşhur simalarından biri isə Afiinanın dövlət xadimi Perikldir. O,
bir strateq kimi b.e.ə. 443-cü ildən 429-cu ildəki ölümünə qədər şəhər-dövlətə başçılıq etdi.
Dostları ilə paylaş: |