Телман Оруъов



Yüklə 5,01 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə120/120
tarix28.11.2017
ölçüsü5,01 Kb.
#12998
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   120

 
256 
düşkünlüyü – avaritia idi. İkinci, dağıdıcı qüvvəsinə görə birincidən üstün idi. Çünki 
cəmiyyətin bütün məsamələrinə nüfuz etmiş, onun bütün hüceyrələrinə, toxumalarına 
sirayət etmişdi. Cəmiyyətin həyatında pul hərisliyi hər cür cinayətlərin və zorakılığın 
baş  alıb  getməsinə  səbəb  oldu.  Cəmiyyətin  ən  intizamlı  hissəsi  olan  ordu  belə,  bu 
pozulma  prosesindən  kənarda  qala  bilmədi  və  dəbdəbəyə,  əxlaq  pozğunluğuna 
qurşandı.  
Bütün  cəmiyyət  qüsurlar  və  cinayətlər  bataqlığına  yuvarlandı.  Romanın 
bütpərəstliyinə,  çoxallahlığına  baxmayaraq,  hamı  sərvət,  var-dövlət  adlanan  bir 
allaha  sitayiş  etməyə,  ona  etiqad  göstərməyə  başladı.  Qədim  əcdadlardan  qalmış  ən 
möhkəm  qala  -  mənəvi  dəyərlər  və  prinsiplər  də  dağılırdı.  İki  yüksək  zümrənin  - 
senatorların və atlıların yuxarı təbəqəsindən yaranan nobilitet bu pozulmada aparıcı 
rol oynadı, cəmiyyətin bədənini gəmirən xoranın birbaşa daşıyıcısı oldu. Kiçik Katon 
məhz  həqiqətə,  konkret  müşahidələrinə  əsaslanaraq  və  Katilina  qəsdini  nəzərdə 
tutaraq  deyirdi  ki:  "Adlı-sanlı  vətəndaşlar  vətəni  odda  yandırmaq  üçün  qəsd  təşkil 
etdilər". Bir az ondan əvvəl dövlətin həqiqi müdafiəçilərindən biri olan Memmi isə 
dövlət adamlarının Numidiya çarı kimi düşmən tərəfindən pulla ələ alındığını görüb, 
bir  başa  nobiliteti  ittiham  edirdi  və  qeyd  edirdi  ki,  Roma  dövlətinin  qanunları  və 
böyüklüyü, hərracda onun düşmənlərinə satılır, bütün hakimiyyət qatillərin və xalqa 
zülm edənlərin əlində toplaşmışdır, əslində isə bu Roma xalqına qarşı olan cinayətkar 
qəsddir.  
Bütün bunların daha böyüdülmüş təcəssümünü bizə yeni eranın I əsrinin 14-cü 
ilindən  96-cı  ilinə  qədər  hökmdarlıq  etmiş  və  Tit  müstəsna  olmaqla  bütn 
imperatorların hakimiyyəti dövründə görürük. Böyük bir dövlətin bu dövrdəki tarixi 
elə bil ki, dəhşətli cinayətlər və həddi-hüdudu olmayan əxlaq pozğunluqları, harınlıq 
və  iyrənc  eyş-işrət  təsvirlərinin  salnaməsidir.  Elə  bil  ki,  bu  imperatorlar  quduz 
şəhvətdə və qəddarlıqda bir-birilə yarışa girmişdilər. Onlar nə eybəcər, çılğın bədən 
ləzzətlərindən,  nə  də  insan  qanının  axıdılmasından  doymurdular.  İndi  onlara 
qladiator  döyüşü  kifayət  etmir,  onlar  bütün  ölkə  ərazisini  günahsız  insanların  qanı 
axan  qladiator  səhnəsinə,  Kolizeyə  döndərmək  istəyirdilər.  Onlar  eyş-işrətdən, 
dəbdəbədən,  zinətdən  doymurdular.  Elə  bil  ki,  onlar  insan  kimi  dünyaya 
gəlməmişlər; bu həqiqi kentavrların, at bədəninin doymayan iştahını heç nə razı sala 
bilmir.  Elə  bil  ki,  təbiət  onları  yaradarkən,  onlara  bir  təyinat  vermişdir  -  bədənin 
kəmərdən  aşağı  olan  ən  eyibli  üzvlərinin  sönməyən  tələbatını  ödəmək  qayğısına 
qalmaq,  onları  ovundurmaq  üçün  daha  iyrənc  vasitələr  və  metodlar  axtarıb  tapmaq. 
Bu adamları bircə şey düşündürür: hər gün daha ləzzətli şeylər yemək və öz şəhvətini 
razı salmaq.  
Elə  bil  ki,  adlı-sanlı  romalıların  əksəriyyəti  öz  məşhur  nəsillərindən  ayrılıb 
qarınqululuq  barədə  Lukullun,  şəhvət  barədə  Katilina  və  Klodinin  övladlarına 
çevrilmişdilər.  "Lukull  qonaqlıqları"  öz  dəbdəbəsinə  görə  zərb-məsələ  çevrilmişdi. 
O,  hər  gün  böyük  zinətlə  verilən  qonaqlıqlar  təşkil  edirdi,  axı  onun  Şərqdə 
müharibələr  apararkən  topladığı  nəhəng  sərvəti  buna  imkan  verirdi.  Onun  evindəki 
oturacaqlar purpur parçalarla örtülür, şərablar daş-qaşla bəzənmiş qədəhlərdə verilir, 
qonaqlıq mahnı oxunması və rəqslərlə müşayiət olunur, süfrələr ən müxtəlif və nadir 
yeməklərlə  dolurdu.  Yunan  qonaqlar  belə  bədxərcliyi  görüb  qonaq  olmaq  barədə 
onun dəvətindən imtina etdikdə, o, demişdi ki, onun özü üçün də hər gün belə süfrə 


 
257 
açılır.  Kiçik  Katon  Lukullun  dostu  və  qohumu  (Lukull  onun  bacısının  əri  idi) 
olmasına baxmayaraq, onun həyat tərzi bu pak insana heç cür xoş gəlmirdi. Bir dəfə 
senatda  qənaətcillikdən  dəm  vuran  bir  gəncin  sözünü  kəsib  Katon  demişdi:  "Yaxşı 
qurtar  bu  danışığı!  Sən  Krass  kimi  varlı  olmaqla,  Lukull  kimi  yaşayırsan,  ancaq 
Katon kimi danışırsan! " 
Əxlaqsız Katilina öz doğma qızı ilə, Klodi isə doğma bacısı - Lukullun digər 
arvadı ilə cinayətkar əlaqədə olmuşdu. Bizim eranın I əsrindəki əksər imperatorların 
quduz pozğunluğu cəmiyyəti də pozurdu, dövləti məhvə sürükləyirdi. Romada isə bu 
adi  hala  çevrilmişdi.  Bu  pozğunluq,  şəhvət  əsirləri  XX  əsrə  də  gəlib  çıxmışdılar. 
İtaliya  faşizminin  banisi  duçe  Mussolini  çapmaqdan  gündüzlər  atların,  gecələr 
qadınların  belini  sındırmağı  ilə  öyünürdü.  Təəssüf  ki,  nəcib  imperatorların  həyata 
keçirdiyi  müalicə  dövrü  belə  xəstəliyin  şiddətini  bir  qədər  zəiflətsə  də,  onu  sağalda 
bilmədi və II əsrin sonunda gələn Kommod və sonrakı imperatorların bir çoxu məhv 
prosesini sürətləndirdilər.  
Nəcib  imperatorların  zəhməti  Eosun  cəhdlərinə  bənzəyirdi,  qocalan,  əldən 
düşən  Tifona  heç  nə  kömək  edə  bilmədiyi  kimi,  Roma  da  belə  fərəhsiz  qocalıq 
keçirirdi.  Krotonlu  məşhur  Milon  qoca  olub,  əldən  düşəndə  səhnədəki  güclü 
döyüşənlərə  baxıb,  göz  yaşları  içərisində  bunu  öz  qüvvəsini  itirmiş  qolları  ilə 
müqayisə  edib  demişdi:  "Heyif,  bu  əzələlər  bütünlüklə  zəifləmiş  və  gücsüz 
olmuşdur". Bu dövlətin isə həm bədəni, həm də ruhu onlara yas saxlamağa layiq idi.  
Bu  həcmcə  çox  da  böyük  olmayan  yazıda  Roma  mütəfəkkirlərinə  istinad 
edərək  qədim  dövlətin  böyük  və  mürəkkəb  tarixi  gözlərimiz  qarşısında  canlandı. 
Mən qədim Romanı Simurq quşuna bənzətmək istərdim. Əgər rəvayətə görə, Simurq 
500  il  yaşayırdısa,  Qədim  Roma  1200  ildən  artıq  bir  ömür  sürdü.  Miladdan  əvvəl 
753-cü  ildə  kiçik  bir  icma  kimi  yaranan  Roma  dünya  dövlətinə  çevrildi  və  bizim 
eranın  476-cı  ilində  Qərbi  Roma  imperiyası  adı  altında  tarixdən  silindi.  Vətəninin 
Efiopiya olduğu güman edilən Simurq quşu özünü yuvasında yandırır və küldən yeni 
Simurq  yaranırdı.  Bu  bir  rəvayətdirsə,  tarixi  bir  həqiqət  ondan  ibarətdir  ki,  qədim 
Roma  dəfələrlə  məhv  olma  ilə  üz-üzə  gəlmiş,  lakin  sonradan  yenidən  dirilib,  öz 
qüdrətini  nəinki  bərpa  etmiş,  daha  böyük  qüvvə  toplayaraq  əvvəlki  obrazını  xeyli 
kölgədə qoymağa müvəffəq olmuşdu. Romaya xarici müharibələrdən daha çox daxili 
sarsıntılar, vətəndaş müharibələri, özünün pozğunluq yuvası olması təhlükə törədirdi. 
Bu mənada əvvəllər o, özünü məhv etməyə çalışan, lakin xilas olmağa özündə iradə 
tapan  Simurq  quşu  idi.  Ona  görə  də  biz  bu  əfsanəvi  quşu  qədim  yunan 
mifologiyasında  deyil,  məhz  Roma  tarixində  axtarsaq,  tapa  bilərik.  Onun  qədim 
tarixinin  obyektiv  və  dəqiq  səlnaməsi  bizə  insanın  böyüklüyü,  mənəvi  yüksəkliyi 
haqqında olduğu kimi, onun alçaqlığı və rəzaləti, yüksək əxlaqi və mənəvi dəyərlər, 
nümunələr haqqında olduğu kimi ən iyrənc eybəcərliklər və pozğunluqlar barədə də 
məlumatlar  verir.  Bu  tarixi  öyrəndikcə,  onu  əməlləri  və  irsi  ilə  yaddaşlara  həkk 
edənlər insanın gözündə titanlar kimi yüksəlir, axı bu titanlar dünya sivilizasiyasının 
qübbəsini  qədim  Yunanıstandan  sonra  öz  çiyinlərində  uzun  müddət  saxlamışdılar. 
Həm  də  bu  tarix  səhnəsinin  aktyorları  arasında  biz,  mənəvi  cəhətdən  bəşər 
piqmeylərini,  insan  qiyafəsində  olan  satirləri,  kentavrları,  iblisləri  görürük. 
Birincilərin  mənəvi  yüksəkliyinə  insan  heyran  olduğu  kimi,  ikincilərin  mənəvi 


 
258 
cılızlığına,  iyrənc  pozğunluğuna,  eybəcər  və  vəhşi  ehtiraslarına  nifrət  etməmək 
olmur.  
Roma  tarixini,  əməllərinin  böyüklüyünə  və  ölməzliyinə  görə  qədim  yunan 
allahlarına  bənzər  əbədi  şəxsiyyətlər  bəzədiyi  kimi,  salnamə  həm  də  ağlasığmayan 
rəzilliyi, qəddarlığı və heyvani şəhvəti ilə insanlığa ləkə gətirən şəxslər tərəfindən bir 
rüsvayçılıq  mənzərəsini  andırır.  Roma  tarixinin  böyüklüyü,  çətin  dərk  olunması  və 
heyrətamiz  rəngarəngliyi  da  məhz  bundadır.  Bu  tarixdəki  ulduz  saatları  və  dəhşətli 
faciələr  xoşbəxtlikdən  qüdrətli  Roma  tarixçiləri  tərəfindən  qələmə  alınmış,  Şekspir 
isə bu qəribə insan dramaları əsasında öz təkrarsız əsərlərini yaratmışdır.  
Bəşəriyyət,  sivilizasiya  nə  qədər  inkişaf  edirsə  etsin,  Romanın  ölməz 
qəhrəmanları qarşısında hamı baş əyir, Roma əclaflarına isə min illər keçsə də, hamı 
nifrət  bəsləyir.  Həm  də  bu  tarixdə  hər  kəs  öz  dövrünün  canlı,  bütöv  çalarları  əks 
etdirən  güzgüsünü  görür.  Bu  gün  biz  Roma  tarixində  onu  süquta  gətirib  çıxaran 
pozğunluqlara,  qəddarlığa  və  dəbdəbələrə  müasir  cəmiyyətlərdə  də  tez-tez  rast 
gəlirik.  Elə  bil  ki,  iki  min  ildən  sonra  tamahkarlıq,  ən  iyrənc  vasitələrdən 
çəkinməməklə, hər cür yollarla varlanmaq hərisliyi zaman körpüsündən keçib, indiki 
cəmiyyətlərin  canına  hopmuşdur,  onların  həyatına  hakim  kəsilmişdir.  Bugünkü 
cəmiyyətdə  Kamillərin,  Memmiləin,  Katonların,  Brutların    nəslinə  çox  az  rast 
gəldiyimiz halda, Sullaların, Tiberilərin, Kaliqulaların, Neronların mənəvi törəmələri 
bədbəxtlikdən elə bil ki, çoxluq təşkil edir. Bu gün vicdan məhbuslarına Kolizeydə 
vəhşi heyvanların qarşısına atılan bədbəxtlərdən heç də az işgəncə verilmir. Bu gün 
dünyada tüğyan edən terror heç də öz quduzluğuna görə qədim Romanın ən dəhşətli 
anlarında mövcud olan qan hərisliyindən geri qalmır.  
Bu gün çuğulçuluğu təqdir edib, bunu dövlət tərəfindən aşılanan psixologiyaya 
çevirən  cəmiyyət,  bütünlükdə  insanların  mənəviyyatının  və  əxlaqının  sürətli  və 
fəlakətli  eroziyasına  şərait  yaradır.  Təqsirsiz  adamları  cəzalandırmağı  adi  hala 
çevirən  cəmiyyət  heç  cür  mətinlik  tərbiyə  edə  bilməz,  yalnız  riyakarlıq  və  rəzillik 
təlqin  edə  bilər.  Müasir  dəhşətlər,  mənəvi  terror  və  alçaldılma  qədim  Romanın 
tükürpədici səhnələri ilə həmahəng səslənir. Bunları dərk edənlər üçün Roma tarixinə 
ötəri  də  olsa  nəzər  salmaq  lazımdır.  Bu  tarix  öyrədir,  düşünməyə  vadar  edir,  ibrət 
götürməyi  tövsiyə  edir.  Bu  tarix  bəşəriyyətin  əcdadlarına  baxıb,  bu  günümüzdə  və 
sabahımızda  insanlığa  layiq  dəyişikliklər  etməyi  təlqin  edir.  Bu  tarix  bəşəriyyətin 
yeniyetmə dövründə daha çox rast gəlinən mərdlik, cəsarət və igidliyi qəbul etməyi, 
alçaqlığı  və  rəzaləti  isə  rədd  etməyi  məsləhət  görür.  Ona  görə  də  qədim  Romanın 
həyatverici suyunu öz mürgüləyən idrakımıza və şüurumuza çiləməklə, qapanan ağıl 
gözlərimizi açır, bu dünyaya ayıq gözlərlə baxmağa başlayırıq. Ömürlük qaranlıqdan, 
dərk etmə zülmətindən qurtarmaq üçün yatan gözləri açmaq lazımdır və qoy bu nəcib 
işdə Romanın böyük tarixinin kiçik səhnələri bizi cəlb edən və nəzərlərimizi özünə 
çəkən bir ibrət hədəfi olsun.  
Böyük  ingilis  şairi  Bayron  Romanı  xalqların  Niobası  adlandırırdı.  Qədim 
yunan mifologiyasında Tantalın qızı və Fiva çarı Amfionun arvadı Nioba çox övladı 
olması  ilə,  onların  sayı  12  ya  14  idi,  öyünürdü.  Bunu  təhqir  kimi  qəbul  edən  ilahə 
Letonun  uşaqları  Apollon  və  Artemida  oxla  Niobanın  bütün  övladlarını  öldürdülər. 
Bu  ağır  dərddən  Nioba  daşa  çevrildi.  Doğrudan  da,  Roma  da  uşaqsız  və  tacsız 
qalmışdı və onun quruyan əlləri boş idi.  


 
259 
Roma imperiyası başqa imperiyalar kimi bütün ərazilərini itirdi, sonra isə özü 
məhv  oldu.  İmperiyalar  da  sivilizasiyalar  kimi  o  qədər  də  xarici  düşmənlərin 
qüdrətindən deyil, daha çox daxili zəiflikdən və tənəzzüldən, tektonik titrəmələrdən 
məhv olur. Roma barbarların cəhdlərinə görə məhv olmadı, onlar sadəcə olaraq ölü 
olanı  dağıtdılar.  Şərqi  Roma  imperiyası  Qərbdəki  imperiyadan  min  il  artıq  ömür 
sürsə də, o da hər şeyini itirdikdən sonra qalan yeganə kiçik ərazisi - Konstantinopol 
şəhəri 1453-cü ildə osmanlı türkləri tərəfindən işğal edilməklə öz mövcudluğuna son 
qoydu.  
İmperiyalar  işğalla,  qanla  yarandığı  kimi,  ağır  zərbələr  altında  və  qan 
tökülməsi  ilə  də  dağılır.  Romanın  isə  ən  böyük  itkisi  bu  ərazilər  deyildi,  onun 
ideallarının,  ruhunun  itirilməsi  idi.  Ərazilər,  torpaqlar  itirilə  bilərdi,  imperiya 
dağılmalı  idi.  IV-V  əsrlərdə  yaşamış  məşhur  xristian  teoloqu  Müqəddəs  Avqustin 
demişkən,  Allahın  yaratdığı  məhv  olursa,  Romulun  yaratdığı  da  məhv  ola  bilərdi. 
Lakin  Allah  özü  belə  ruhları  məhv  etmir,  ona  görə  də  Roma  ruhu  bütünlüklə  məhv 
ola  bilməzdi  və  qədim  Romanın  süqutundan  min  ilə  yaxın  bir  müddət  keçdikdən 
sonra  bu  ruh  intibah  -  Renessans  adı  altında  yenidən  baş  qaldırdı,  dünya 
mədəniyyətinə  görünməmiş  rövnəq  və  qüdrət  verdi.  Renessans  orta  əsr 
qaranlıqlarından  oyanan  Avropanın  mədəniyyət  bayrağı  üzərində  silinməyən  bir 
"humanizm" sözünü həkk etdi. Qədim Romanın sağlam və yaşamalı olan ruhu, antik 
dövrün əxz edilməli irsi də məhz insanpərvərlik, humanist ideyalar idi. Ona görə də 
övladları  ilə  birlikdə  ruhunu  da  itirən  Roma  adlanan  bu  Nioba,  uzun  bir  zaman 
fasiləsindən sonra, onun üçün ən müqəddəs irs olan bu ruhunu yenidən tapdı, bu ruh 
dirildi və bəşəriyyətin sərvəti kimi mövcud olmaqla təkcə ilham mənbəyi kimi deyil, 
həm də böyük maddi qüvvəyə çevrildi.  
Böyük 
ingilisin 
ənənəsinə  sadiq  qalaraq,  qədim  Romanı  yunan 
mifologiyasındakı  Poseydonun  oğlu,  Afina  çarı  Egeyə  bənzətmək  olar.  Adi  bir 
səhvdən, şərtləşdikləri kimi qələbədən sonra ağ yelkəndə gəlməsini gözlədiyi halda, 
oğlu  Teseyin  gəmisinin  qara  yelkənini  gördükdə,  oğlunu  ölmüş  bilən  və  bu  dərdə 
dözməyən Egey özünü dənizə atdı və həmin dəniz o vaxtdan Egey dənizi adlanmağa 
başladı.  Roma  da  öz  oğlanlarının  adi  səhvindən  deyil,  nankorluğundan, 
pozğunluğundan, hakimiyyət və sərvət hərisliyindən məhv oldu və ondan böyük bir 
irs  kimi,  həm  də  qədim  Roma  tarixi  adlanan  bir  nəhayətsiz  ümman  qaldı.  Zaman 
adlanan  günəşin  şəfəqləri  altında  qızan  bu  dənizin  suları,  onda  üzən  adamların 
zəkasına,  şüuruna,  idrakına  böyük  şəfqət  bəxş  edir,  onları  möhkəmləndirir,  daha 
qüdrətli  edir.  Buna  ehtiyac  hiss  edən  hər  bir  adam  qədim  Roma  tarixi  dənizində 
üzməklə çox şey qazanır, ən başlıcası isə onun bədənindən daha vacib olan yüksək, 
ali  hissəni  -  ruhu  möhkəmləndirir,  bu  məhək  daşı  ilə  təmasda  olduqda  daha  da 
cilalandırmaqla, ruha sarsılmazlıq, polad bərkliyi bəxş edir.  
 
- SON - 


 
260 
 
 
 
                   İstifadə olunan ədəbiyyat 
 
1. Antiçnaə literatura. Rimskaə antoloqiə.                                                                                                              
Moskva, «Vısşaə şkola» 1988.  
2. Aristotelğ «Metafizika». İnternet. 
3. Bibliə Tolkovaə. V 3-x tomax. İnstitut perevoda Biblii.Stokqolğm,1987. 
4. Good news Bible. The Bible Societies. Collins Bible. A division of Harper 
Collins Publishers. Wrotham, Kent, printed Great Britain, Glasgow, 1991. 
5. Bgkon Frensis. Soçineniə v 2-x tomax. Moskva, «Mıslğ»,1971. 
6. Caesar, Gaies Julius. «The first invasion of Britain». « The international 
library of famous literature» in 20 volumes. London, the Standard, 1900,v.2,p.842 
7. Cicero, Marcus Tullius.  «On old age». «The international library of famous 
literature» in 20 volumes. London, the Standard,1900 v.2,p.948 
8. Cicero, Marcus Tullius. « Speech on Catilines Conspiracy». «The 
international library of famous literature» in 20 volumes. London, the Standard,1900 
v.2,p.828 
9. Vinniçuk L. «Lödi, nravı,obıçai Drevney Qreüii i Rima». Moskva, «Vısşaə 
şkola» ,1988. 
10. Jizneopisaniə znamenitıx qrekov i rimlən.               Botvinnik M.N., 
Rabinoviç M.B., Stratanovskiy Q.A. Moskva, «Prosvehenie»,1987 
11. İstoriki Qreüii. Qerodot, Fukidid, Ksenofont. Moskva, «Xudojestvennaə 
literatura», 1976 
12. İstoriə Drevney Qreüii. Moskva, «Vısşaə şkola»,1986 
13. İstoriki Rima. Moskva, «Xudojestvennaə literatura»,1970 
14. Katon, Mark Porüiy Starşiy. «O zemledelii»,v kniqe «Xrestomatiə po 
istorii Drevneqo Rima». Moskva, «Vısşaə şkola»,1987 
15. Kolumella. «O selğskom xozəystve»,v kniqe «Xrestomatiə po istorii 
Drevneqo Rima». Moskva, «Vısşaə şkola»,1987 
16. Korablev İ.Ş. «Qannibal». İzdanie 2-e. Moskva «Nauka»,1881 
17. Leqendı i skazaniə Drevney Qreüii i Rima. Moskva, «Pravda»,1990 
 
 
 
 
 
 
 
18. Liviy,Tit. «İstoriə osnovaniə Rima», v kniqe «İstoriki Rima». Moskva, 
«Xudojestvennaə literatura»,1970 
19. Liviy, Tit «Naçalo Vtoroy Puniçeskoy Voynı», v kniqe «İstoriki Rima». 
Moskva, «Xudojestvennaə literatura»,1970 
20. Makğəvelli,Nikkollo. «İstoriə Florenüii». Moskva, «Nauka»,1987 


 
261 
21. Mark Avreli. «Razmışleniə». İnternet 
22. Mifoloqiə drevneqo mira. Moskva, «Nauka», 1977 
23. Mommzen,Teodor. «Rimskaə istoriə». İnternet 
24. The New Encyclopedia Britannica, in 30 volumes. Helen Hemingway 
Benton, 1973-1974. Chicago, volumes 3,4,5,11,12,15,18,19 
25. Ovidiy, Nazon Publiy «Nauka o löbvi» Moskva,İzdatelğstvo politiçeskoy 
literaturı,1990 
26. Platon. «Qosudarstvo» Moskva, «Mıslğ» ,1998 
27. Pliniy Mladşiy «Pisğma Pliniə Mladşeqo». Moskva, «Nauka»,1982 
28. Plutarx. «İzbrannıe jizneopisaniə», v 2-x tomax. Moskva, «Pravda»,1990 
29. Plutarx «Nastolğnıe besedı». Leninqrad, «Nauka», 1990 
30. Polibiy. «Vseobhaə istoriə» v 2-x tomax.Moskva, İstoriçeskaə 
biblioteka,2001 
31. Sallöstiy, Qay Krisp. «Voyna s Öqurtoy» v kniqe «İstoriki Rima» Moskva, 
«Xudojestvennaə literatura»,1970 
32. Sallöstiy, Qay Krisp. «Zaqovor Katilinı» v kniqe «İstoriki Rima». Moskva, 
«Xudojestvennaə literatura»,1970 
33. Svetoniy, Qay Trankvilğ. «Jiznğ dvennadüati üezarey». Moskva, 
«Pravda», 1988 
34. Slovarğ antiçnosti. Moskva, «Proqress»,1989 
35. Taüit, Korneliy.«Annalı». Soçineniə v 2-x tomax. Leninqrad, 
«Nauka»,1970  
36. Utçenko S.L. «Drevniy Rim: Sobıtiə,lödi,idei». Moskva, «Nauka»,1969 
37. Utçenko S.L. «Üiüeron i eqo vremə». Moskva, «Mıslğ»,1986 
38. Flaviy, İosif «İudeyskaə voyna» İnternet 
39. «Xrestomatiə po istorii Drevneqo Rima». Moskva, «Vısşaə şkola»,1987 
40. Üiüeron, Mark Tulliy. «Filosofskie traktatı». Moskva, «Nauka», 1985       
        41. Çernışevskiy N.Q. Sobranie soçineniy v 5-ti tomax.    
Moskva, «Mıslğ»,1981.t.2 
        42.  Şaxermayr F. «Aleksandr Makedonskiy». Moskva, «Nauka»,1984 
        43.  Gpiktet. «V çem naşe blaqo». İnternet 
        44. Gzop «Basni». İnternet 
 
 
 
Kitabın içindəkilər 
 
Müqəddimə 
Roma şəhərinin və dövlətinin yaranması 
Romuldan sonraki çarların hakimiyyəti 
Respublika quruluşunun yaranması 
Müharibələr və Romanın özünü təstiqi 
Respublika hakimiyyəti və Roma qanunvericiliyi 
Puniya müharibələri 
Romada aqrar siyasət 


 
262 
Yuqurta ilə müharibə 
Sulla diktaturası 
Qullar problemi və qul üsyanları 
Katilina qəsdi 
Pompeyin və Sezarın yüksəlişi 
Klodi qəsdi. Qalliya müharibələri 
Sezarın hakimiyyəti qəsb etməsi 
Katonun ölümü 
Sezarın diktaturası və qətlə yetirilməsi 
İkinci triumvirat. Tsitseronun ölümü 
Oktavian Avqustla Mark Antoninin rəqabət mübarizəsi 
Avqustun imperatorluğu dövrü 
Avqusdan sonraki imperatorlar. Pozğunluq dövrü 
Flavi imperatorları 
Antonin imperatorları dövrü 
Severlər sülaləsi 
Siyasi xaos və imperiyanın parçalanması dövrü 
Roma imperiyasının transformasiyası. İmperiyanın yenidən qurulması 
Roma imperiyasının süqutu 
 

Yüklə 5,01 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   112   113   114   115   116   117   118   119   120




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə