Телман Оруъов
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
5 Roma öz tarixində müxtəlif dövlət qurumlarını sınaqdan çıxarmış, yunan filosoflarının dövlət haqqındakı nəzəri müddəalarını gerçəkliyə tətbiq etmiş, çarlıqdan respublikaya, respublikadan isə imperiya siyasi rejiminə keçmişdir. Siyasi, ictimai və sosial həyatdakı dəyişikliklər, dövlətin ərazisinin genişlənməsi, bir-birini əvəz edən dövlət formalarını meydana gətirmişdir. Sınaq anlarında bu dövlət görkəmli tarixi şəxsiyyətlərin zəkasına, iradəsinə, cəsarətinə və qeyri-adi istedadına arxalanaraq, bu çətinlikləri dəf edə, öz varlığını isə hifz edə bilmişdi. Onun tarix qalereyasında belə şəxsiyyətlərə addımbaşı rast gəlmək olur. Bu dövlətin qorunub saxlanmasında, onun diktatura caynaqlarına düşməsinin qarşısının alınmasında, despotiyanın xeyli müddət üçün kökündən çıxarılıb atılmasında xüsusi xidmətləri olan bir sıra xilaskar insanlar indi də müasir bəşəriyyət üçün örnək rolunu oynamaqda davam edirlər. Dövlətin miladdan əvvəlki tarixində, onlar məhz sınaq dövrünün tələbi ilə meydana çıxmış, öz nəcib missiyalarını yerinə yetirmişdilər. Onların siyahısına dövlət sistemi kimi çarlığı birdəfəlik məhv edən və respublika quruluşunun təşəkkül tapmasına yol açan Lutsi Yuni Brutu, əbədi şəhəri qalların işğalından xilas edən və buna görə də Romuldan sonra onun "ikinci dəfə əsasını qoyan" şərəfini qazanmış Mark Furi Kamilli, əxlaqi saflıq və mənəvi dönməzlik rəmzi olan, respublika quruluşunun əsl fədaisi Kiçik Mark Portsi Katonu, böyük natiq və filosof, respublikanın qaragüruhçular tərəfindən məhv edilməsinin qarşısını alan Mark Tulli Tsitseronu və nəhayət, respublika naminə ehtiram bəslədiyi və sevdiyi Qay Yuli Sezarın çar olmaq barədəki iddialarının gerçəkləşməsinin qarşısını almaq üçün, ona sui-qəsdə başçılıq edən Mark Yuni Brutu daxil etmək olar. Onlar müxtəlif xarakterli şəxsiyyətlər olduqları kimi, onlara qarşı müxtəlif, bir-birindən diametral qaydada fərqlənən münasibətlər mövcuddur. Lutsi Brut və Furi Kamill müstəsna olmaqla qalanları ömürlərini faciəli sürətdə başa vurmuşlar. Katon Utikada özünü öldürmüş, Yuni Brut Filippidəki döyüşdən sonra özünü intihar etmiş, Tsitseron isə qətlə yetirilmişdir. Onların heç birini müqəddəslik haləsi bürüməsə də, onlar öz həyatları, mübarizələri və ənənələri ilə Qədim Romanın şərəfinin və şöhrətinin mübariz əsgərləri olmuşlar. Onlar döyüş səhnələrində elə də böyük qəhrəmanlıq göstərməmiş, ərazilər zəbt etməmiş, şəhərlər tutmamışlar, lakin diktaturaya qarşı mübarizədə çox az adam onlarla müqayisəyə girə bilər. Uzaqdan əlbəttə böyüklüyə daha yaxşı qiymət verilir. Tarix məsafəsi də dəyərlər rəfində hər şeyi daha düzgün, öz yerində düzməyə imkan verir. Müasir dünyada mənəvi dəyərlər devalvasiya olduqca, rəzalət nəcibliyə, alçaqlıq əxlaqi saflığa üstün gəldikcə, tarixi timsallarda həqiqi dəyərləri axtarıb tapmaqla, biz özümüzü ağılsız səhvlərdən hifz edə bilirik. Əlbəttə, uca dağ uzaqdan da nəzərləri cəlb edir, möhtəşəmliyi barədə təsəvvür yaradır, lakin onun zirvəsindəki təmiz və saf havanı udmaq üçün bu dağa dırmaşmaq, başqalarının köməyi ilə də olsa onu fəth etmək lazımdır. Ona görə də Qədim Romanı, onu metamorfozalarını duymaq, nəhəng şəxsiyyətləri ilə təmasda olmaq üçün onun tarixini araşdırmağa xüsusi ehtiyac hiss olunur. Minnətdarlıq hissi ilə qeyd etmək lazımdır ki, Roma tarixçiləri bu işə həvəs göstərənlərin hamısının ən yaxşı və nəcib bələdçiləridir. Onlar hadisələri təkcə təsvir etməmişlər, həm də öz dühaları hesabına böyük ədəbi abidələr yaratmışlar. Bu möhtəşəm binaların içərisinə daxil olduqda adam təkcə onun 6 gözəlliyinə deyil, həm də memar istedadına heyran olur. Lakin bu abidələri, onların təsvir etdiyi tarixi səhnələri dərk etmək isə adamın özündən asılıdır. Roma tarixində rəvayətlər də o qədər zərgər məharəti və dəqiqliklə təsvir olunur ki, həqiqi tarixi hadisədən onu ayıra bilmirsən. Tarixi hadisələrin təsvirindəki zəngin çalarlar, fəlsəfi izahlar isə o qədər cazibədardır ki, bunların çoxunu əfsanə kimi qəbul edirsən. Ona görə də gəlin bu bələdçilərin, - qoy dahilər bu anlayışa görə yazıların müəllifindən incilməsin, köməyi ilə Qədim Romanı dolaşaq və öyrənmək üçün onun çox mürəkkəb və keşməkeşli tarixinə, cazibədar həyatına baş vuraq. Tarixi şəxsiyyətlər haqqında da daha düzgün təsəvvürə malik olmaq üçün, məhz onları yetişdirən tarixi şəraiti araşdırmaq lazımdır. Despotiya daim kölə xarakteri formalaşdırdığı kimi, həqiqi respublika daha çox azad fikirli adamlar yetişdirir. Ona görə də ayrı-ayrı şəxsiyyətlər öz dövrləri barədə daha geniş məlumat verdiyindən onların təsvirinə də diqqət yetirək. ROMA ŞƏHƏRİNİN VƏ DÖVLƏTİNİN YARANMASI Roma böyük və əbədi şəhər, antik dövrdə isə dünyanın paytaxtı olduğuna görə onun yaranması adi hal ola bilməzdi, mütləq əfsanələrlə zənginləşməli idi. Həm də bu şəhər öz banisinin əcdadı məsələsinə də sadə bir iş kimi baxa bilməzdi. Şəhərin əsasını qoyanın əcdadı da əfsanələrə layiq olmalı və qədim tarixə malik olan bir dövləti təmsil etməli idi. Axı qısa müddət ərzində özünü dünyaya tanıdan şəhər- dövlət öz möhtəşəmliliyinə layiq, salınmasını da təsvir edən sehirli hadisələrlə, əfsanəvi şəxsiyyətlərlə əlaqədar olmalı idi. Romalılar tarixi şöhrətlərini yüksəltməyə qadir olduqları kimi, bu şəhərin banisini də hər cür rəvayətlərlə qeyri-adi dərəcədə böyütməyə nail oldular. Romanın yaranması barədə əfsanə iki cür olmaqla, iki hadisə ilə əlamətdardır. Bunlardan birincisi, m.ə. XII əsrdə troyalı Eney tərəfindən Romanı əhatə edən ərazi olan Latsiumun məskunlaşması, digəri isə az qala beş yüz il sonra latinlı Romul tərəfindən faktiki olaraq Roma şəhərinin əsasının qoyulmasıdır. Eneyin və troyalılardan ibarət olan onun dəstəsinin Latin düzənliyinə gəlib çıxmasına son vaxtlaradək təmiz əfsanə kimi baxılırdı. Ancaq aparılan qazıntılar təsdiq etdi ki, İtaliyanın həmin uzaq epoxasında, sonrakı Bürünc dövründə dənizçilər bura gəlmişdilər. Onların ticarət fəaliyyətinin şimali Toskaniyaya gəlib çıxması da təsdiqlənir. M.ə. VI əsrdən etrusklara Eneyin şəxsiyyəti məlum idi və bu əfsanə Etrusk ağalığı dövründə öz yolunu Romaya sala bilərdi. Romulun şəhəri salmasına gəldikdə, bu da arxeoloqlar tərəfindən təsdiqlənən fakta əsaslanır ki, Palatin təpəsində, m.ə. VIII əsrdə tikilən komalardan ibarət primitiv bir kənd olmuşdur. Əlbəttə, bu rəvayətlərdə bəzən tarixi xronologiya da çox geniş dövrü əhatə etdiyindən, onun dəqiqliyinə şübhə oyanır. Miladdan əvvəl XIII əsrdə baş verən müharibənin iştirakçısı xeyli vaxtdan sonra Apennin yaranmasına gəlib çıxır və bu müharibəni ilk dəfə qələmə alan Homerin yaşadığı dövrdə, faciədən beş əsr sonra onun şahidinin nəslindən olan Romul bu şəhərin əsasını qoyur. On il davam edən Troya müharibəsində yunanlar troyalılara qalib gəldilər. Troya çarı Priamın övladları öldürüldü, arvadı Gekuba əsir düşdü. Lakin çarın qohumu Eney müharibədə salamat qaldı, çünki o, başqa bir troyalı, Antenorla Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|