Телман Оруъов
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
9 Sabin çarı Tatsi öldükdən sonra hakimiyyət bütünlüklə Romula keçdi. Dövləti yaradarkən Likurqun Spartada etdiklərini Romul burada həyata keçirməyə başladı. Axı Spartada "Gerusiya" adlanan ağsaqqallar şurası fəaliyyət göstərirdi və onlar ölkəni idarə etməkdə çara böyük köməklik göstərirdilər. Qədim Spartada çarlar bir qayda olaraq seçki yolu ilə təyin edilirdi. Şəhərin yaxşı adamlarının nüfuzunun hakimiyyətlə birləşməsi Romada da müsbət nəticələr verirdi. Romul öz qonşuları ilə çoxlu müharibələr aparırdı, bu müharibələrdən əldə edilən qənimət adamların varlanmasına şərait yaradırdı. İlk dəfə olaraq o, kasıbları - plebeyləri (plebsi) qüdrətli adamların himayəsinə, klienteliyə verdi. Romul öldükdən sonra dövlətin idarə edilməsi çətinləşdi, şəhər çarsız qaldı. Bu vaxt senat çarlıqlar arası dövrü müəyyən etdi ki, bu dövrdə təzə daimi çar seçilənə qədər dövlət çarsız qalmasın və həmin çar uzun müddətə xidmət etməsin. Romulun dövründə çar müqəddəs məsələlərdə və qurban verilməsinə başçılıq edir, allahlara aid bütün mərasimləri keçirirdi. Çar, qanunları və ataların ənənələrini qoruyurdu, ədalətin bərqərar olmasına qayğı göstərirdi. Ağır cinayətləri o, özü təhqiq edirdi, kiçikləri isə senatorlara tapşırırdı. Çar həmçinin müharibə vaxtı qeyri-məhdud hərbi hakimiyyətə malik idi. Senat isə çarın söylədiklərini və təkliflərini müzakirə etməli idi. Bütün bunları o, Spartadan əxz etmişdi. Orada isə bütün hakimiyyət Gerusiyaya məxsus idi, çar heç də mütləq hakimiyyət sahibi deyildi. Xalq kütlələrinə isə Romul üç səlahiyyət vermişdi: magistratları seçmək və qanunlara riayət etmək, həmçinin müharibə haqqında məsələni çar dediyi vaxt həll etmək. Xalq özü də bir yerdə deyil, kuriyalar qaydasında çağrılmaqla səs verirdi. ROMULDAN SONRAKI ÇARLARIN HAKİMİYYƏTİ Romul 38 il, m.ə. 754-717-ci illərdə çarlıq etdi. Roma iki il çarlıqlararası dövrü yaşamağa məcbur oldu. Senatorlar çar olmaq üçün öz aralarında gizli mübarizə aparırdılar. Sabinlilər öz tərəflərindən çar qoymaq istəyirdilər, romalılar isə yadelli çar barədə düşünmək belə istəmirdilər. Ona görə də çarlıqlar arasındakı dövrdə ölkənin hakimiyyətsiz, qoşunu isə başçısız qoymamaq üçün senatorlar onluqlara bölündü və hər onluqdan bir nəfər başçı seçməklə, dövlətin idarə edilməsini bu qaydada bölüşdülər. İndi şəhəri on nəfər idarə edirdi, hər beş gündən digər onluq hakimiyyəti öz üzərinə götürürdü, beləliklə il boyu dövlət çarsız qalmırdı və çar rolunu dəyişən onluqlar qrupu əvəz edirdi. Beləliklə yüz nəfər bir çarı əvəz edirdi. Lakin xalq buna etiraz etməyə başladı ki, bir çardan başqa heç kəsə itaət etməyəcəkdir. Senat xalqa müraciət etdi ki, Romula layiqli varis tapsalar, atalar bu qərarı təsdiq edəcəklər. Əvvəllər Romada qayda belə idi. Xalqın, komitsiyanın qərarını senat təsdiq edirdi. sonralar isə qayda dəyişdi. Senatın qərarı xalq yığıncağının - komitsianın müzakirəsinə və təsdiqinə verilirdi. Xalq isə senatın bu hərəkətindən məmnun olaraq qərara aldı ki, Romada kimin çar olması barədə qoy senat öz qərarını versin. Bu vaxt Sabin şəhəri Kuraxda Numa Pompili adlı ədalətli və nəcib bir adam yaşayırdı. Romalılar çarın sabinli olması təhlükəsindən qorxmalarına baxmayaraq 10 Numanın adını eşitdikdə, ona üstünlük verdilər. Çox təkiddən sonra o, öz razılığını verdi və Romaya çar oldu. Bu m.ə. 715-ci ildə baş verdi. Müharibə etməyi, döyüşməyi sevən Romulun yerinə sülhsevər bir adam çar oldu. Silah gücünə yaranmış bu şəhəri o yenidən hüquq, qanunlar, adətlər təməli üzərində qurdu. Ən başlıcası o adamların xasiyyətini mülayimləşdirmək istəyirdi, axı müharibə xarakterləri xeyli codlaşdırıb, kobudlaşdırmışdı. Bu məqsədlə o, Yanus (mənası "qapı" deməkdir) məbədi tikdi, sülh vaxtı bu məbədin qapıları daim bağlı qalırdı, müharibə vaxtı isə əsgərlər bir açıq qapıdan girib, digərindən çıxırdı. Qonşuları ilə tam sülh şəraitində yaşayan Numanın dövründə məbəd daim bağlı saxlanırdı. Adamlar indi müharibədən deyil, allahlardan qorxmağa başladılar. O, ilk çar idi ki, Roma dininə forma verdi. İlk dəfə Numa ili on iki aya böldü və ay təqvimində ildə qalan 11 gün üçün daha bir ay əlavə etdi. Bundan başqa ev ocağı ilahəsi Vestaya xidmət təşkil etdi. Bu məqsədlə bakirə qızlar ayrılır, onlara dövlətdən maaş verilirdi. Bu qızlar onlara həvalə edilmiş odu sönməyə qoymamalı, həm də öz bakirəliklərini ləkəsiz saxlamalı idilər. Onların öz günahları ucundan bəkarətləri pozulduqda, ölüm cəzasına məhkum olurdular və türbəyə salınıb ağızları bağlanırdı. Numanın dövründə dövləti sədaqət və and idarə edirdi, artıq qanunlara itaət və cəza qarşısında qorxuya ehtiyac yox idi. Bu sahədə çar özü hamıya nümunə göstərirdi. Onun ən böyük xidməti kimi isə tarixçilər, çarlıq etdiyi dövrdə onun sülhü öz məmləkətindən heç də az qorumaması faktını qeyd edirdilər. Onun dövründə dövlət o qədər möhkəmləndi ki, dinc şəraitdə yaşamağa və müharibəyə hazır olmağa eyni dərəcədə qadir idi. Romalılar və sabinlilər arasında ayrı-seçkiliyə son qoymaq üçün o, xalqı məşğuliyyət növlərinə görə - qızıl işləri ustalarına, dülgərlərə, rəngsazlara, çəkməçilərə, mis qab qayıranlara, dulusçulara və fleytaçılara böldü. Hər sex öz iclasına, toplantılarına və dini mərasimlərinə malik idi. Beləliklə şəhərin sakinləri arasında romalı və sabinli olmaqla əlaqədar olan ədavətə son qoyuldu. Əhali arasında bu gildiyaların, sexlərin təsis edilməsi nəticəsində harmoniya və yekdillik yarandı. Numa əkinçi əməyinə də yüksək qiymət verirdi. O, torpaqları kasıblar arasında böldü ki, həm kasıblığa son qoysun, həm də cinayətkarlığın kökünü kəssin; digər tərəfdən xalqı əkinçiliyə öyrətməklə, onarlın özlərinin yaxşı tərəfə dəyişilməsinə də şərait yaradırdı. Əkinçi əməyi adamlara vətəni müdafiə etmək hissləri təlqin və tərbiyə edir, tamahkarlıq mərəzindən onları azad edirdi. Əkinçilik əməyi həm də adamlarda sülhə hörmət və bağlılıq, onların mənəvi kamilləşməsinə şərait yaradır. Numanın çarlığı ondan bir neçə əsr sonra Platonun dediklərini təsdiq edirdi. Platona görə hakimiyyət, yalnız o vaxt adamlara xilas, bəlalardan rahatlıq gətirər ki, çar hakimiyyəti göylərin iradəsinə uyğun olaraq fəlsəfi zəka ilə birləşir və onlar birlikdə ləyaqətin eyblərə üstün gəlməsinə kömək edir. Numa özü elə ləyaqətlə çarlıq etdi ki, ondan sonra gələn çarlar onunla heç bir müqayisəyə girə bilməzdi, bu isə onun şöhrətinə daha böyük parlaqlıq verdi. Numa qırx üç il çarlıq etdikdən sonra vəfat etdi və sonralar onun qəbri açıldıqda oradan onun əlyazmaları tapıldı. Numa Likurqdan fərqli olaraq taxt-tacdan imtina etmədi. Likurq qanunları ilə spartalılara xidmət göstərdi və sonralar bu qanunlardan başqaları da istifadə etməyə başladı. Numa isə adamlara sarsılmaz mənəvi dəyərlər təlqin etdi, onların ruhunu Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|