Telman xəLİlov, maya zeynalova



Yüklə 2,8 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə6/61
tarix26.01.2018
ölçüsü2,8 Kb.
#22492
növüDərs
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   61

18 
 
 
Şəkil 1.2. İslandiyada Eujafjallajokull püskürməsi 13 aprel 2010 
(E.X
əlilov) 
 
 
 
Şəkil 1.3. İslandiya 2010 (E.Xəlilov) 


19 
C
ədvəl 1.3 
İnsan tarixində baş vermiş ən iri zəlzələlər 
 
İllər 
Regionlar 
Öl
ənlərin sayı min 
n
əfərlə 



365 
Aralıq dənizinin şərqi. Suriya 
50 
844 
Suriya (D
əməşq) 
50 
893 
Erm
ənistan 
100 
893 
Hindistan 
180 
1138 
Suriya 
100 
1268 
Türkiy
ə (Semciya) 
60 
1290 
Çin (Çiliz 
əyaləti) 
100 
1456 
İtaliya (Neapol) 
60 
1556 
Çin (
Şensi əyaləti) 
830 
1626 
İtaliya (Neapol) 
70 
1667 
Az
ərbayan (Şamaxı) 
80 
1668 
Çin (
Şandun əyaləti) 
50 
1693 
İtaliya (Siciliya) 
60 
1727 
İran (Təbriz) 
77 
1730 
Yaponiya (Hokkaydo) 
137 
1737 
Hindistan (Banqalur, Kalkutta) 
300 
1739 
Çin (Ninzya 
əyaləti) 
50 
1755 
Portuqaliya (Lissobon) 
60 
1783 
İtaliya (Kalabriya) 
50 
1868 
Ekvador (
İbarro) 
70 
1908 
İtaliya (Messina) 
120 (47-82-50) 
1920 
Çin (Qansyu 
əyaləti) 
180 
 
C
ədvəl 1.4 
Ən iri fəlakətlərin statistikası 
Onillikl
ər 
1950-
1959 
1960-
1969 
1970-
1979 
1980-
1989 
1990-
1999 
1992-
2002 
T
əbii fəlakətlərin sayı  20 
27 
47 
63 
91 
70 
İqtisadi itkilər 
milliard dollarla 
42,1 
75,5 
138,4  213,9  659,9  550,9 
 


20 
C
ədvəl 1.5 
1999-cu ilin 
fevralından 2010-cu ilin fevralına qədər qüvvətli 
z
əlzələlər nəticəsində ölənlərin sayı (E.Xəlilov, 2010) 
№№  Zəlzələ tarixi 
Yeri 
Maqnetudası  Ölənlərin 
sayı 

1999.08.17 
Türkiy
ə 
7,6 
17,118 

2001.01.26 
Qucarat, 
Hindistan 
7,6 
20,085 

2003.12.26 
İran 
6,6 
31,00 

2004.12.26 
Sumatra 
(
İndoneziya) 
9,1 
227,898 

2005.10.08 
Pakistan 
7,6 
86,000 

2008.05.02 
Çin 
7,9 
87,587 

2010.01.12 
Haiti 
adası 
7,1 
222,570 
 
 Qrafik 1. 1999-cu ilin 
yanvarından, 2010-cu ilin yanvarına qədər 
qüvv
ətli zəlzələlər nəticəsində ölənlərin sayı qrafiki (E.Xəlilov) 
 
Göy r
əng – ayrı-ayrı illərdə güclü zəlzələlərdən ölənlərin sayı 
Qırmızı rəng – onillik müddətində ölənlərin sayını göstərən düz xətt 
 


21 
Bununla  yanaşı  dünyanın  bir  çox  iri  şəhərləri, sənaye 
m
ərkəzləri, əhalinin daha sıx yerləşdiyi ərazilər zəlzələlərin 
ehtimal olunacağı ərazilərdəndir.  
Dünyanın  ən görkəmli alimləri,  keçmiş  SSRİ-nin,  ABŞ-ın, 
Yaponiyanın,  Çinin  və  başqa  ölkələrin iri elmi mərkəzləri
YUNESKO  v
ə  b. beynəlxalq təşkilatlar  uzun  illərdir ki
b
əşəriyyətin qlobal problemi olan – zəlzələlərin proqnozunu 
verm
əyə  çalışırlar.  Bu  vaxta  qədər düzgün proqnozlar çox 
az, t
ək-tük, səhv proqnozlar isə  həddən  çox  olmuşdur. 
H
əmdə  ki, proqnoz vermək  üçün  zəlzələnin  yerini,  vaxtını 
v
ə  gücünü  bilmək  vacibdir.  Bu  amillərdən  hər  birinin 
olmaması  proqnozları  faktiki  olaraq  heçə  endirir.  Bütün 
bunlardan 
əlavə  dünyada  baş  verən  lokal  və  regional  mü-
harib
ələr və münaqişələr də ətraf mühitdə ekoloji tarazlığın 
pozulmasına  səbəb  olur.  Təkcə  onu  göstərmək  olar  ki,  XX 
əsrdə  dini  və  milli  zəmində  baş  verən  lokal  və  regional 
münaqişələr  indi  də  mövcuddur.  Bunlara  İsraillə  –  Ərəb 
ölk
ələri  arasında  1948-ci  ildən  başlıyaraq  bu  günə  qədər 
davam  ed
ən  müharibə  və  münaqişələr,  Şimali  və  Cənubi 
Vyetnam 
arasında 1945-ci ildən başlayaraq 1976-cı ilə qədər 
davam  ed
ən,  iki  Pakistan  torpaqları  (şərq,  qərb)  arasında 
(1971  mart),  Az
ərbaycanla  –  Ermənistan  arasında  1987-ci 
ild
ən bu günə qədər davam edən müharibə və münaqişələr, 
Livan  Respubl
ikasında  xristian  moranitlərlə  –  müsəlmanlar 
arasında  1975-ci  ildən  başlanmış  vətəndaş  müharibəsi, 
Böyük  Britaniyada  ingilisl
ərlə – Şimali İrlandiyalılar və  ya 
Kotolikl
ərlə-provoslavlar  arasında,  Çeçenlərlə  –  ruslar  ara-
sında,  İspaniyada  ispanlarla  kataloniyalılar  arasında,  Həbə-
şistanda  həbəşlərlə  –  eritriyalılar  arasında,  Yuqoslaviyada 
xristianlarla  –  müs
əlmanlar  arasında,  Afrikada  (CAR-da) 
Zuluslarla  –  Bantular 
arasında,  Sudanda  ölkənin  iki  yerə 
bölünm
əsilə  nəticələnən  vətəndaş  müharibəsi  olmuş  və  da-


22 
vam ed
ən münaqişələri, həmçinin İraqın şimalında ərəblərlə 
–  kürdl
ər  arasında  gedən  münaqişələrə  və  2003-cü  ildən 
birl
əşmiş  dövlətlərin  İraqı  zəbt  etməsilə  bu  günə  qədər  da-
vam  ed
ən  və  çoxsaylı  insan  ölümü  ilə  nəticələnən  müna-
qişələri,  Türkiyədə  türk-kürd,  İranda  farslarla  –  azərilər 
arasında və s. kimi irili-xırdalı münaqişələri nümunə göstər-
m
ək  olar.  Sözsüz  ki,  həm  bu  münaqişələr,  həm  də  böyük 
müharib
ələr,  demoqrafik  partlayışlar  və  ya  siyasət  son 
n
əticədə, istər-istəməz ətraf mühitin mühafizəsinin pozulma-
sına səbəb olmuşdur. İnsanlar ölür,  meşələr  yandırılır,  tiki-
lil
ər  –  evlər,  bəndlər,  sututarlar,  yollar,  əkin  sahələri  dağı-
dılır,  ətraf  mühit  çirkləndirilir  və  nəhayət  ekoloji  mühitin 
b
ərpası  çox  çətin  olan  gərginlik  həddinə  çatır.  BMT,  onun 
t
əşkilatları və başqa beynəlxalq qurumlar əsrin əvvəllərindən 
bu t
əhlükələrin qarşısını almaq üçün durmadan çalışır. 
2003-cü  ild
ən  başlamış  ABŞ  başda  olmaqla  Birləşmiş 
dövl
ətlərin qoşunlarının İraqa daxil olduqdan sonra, o döv-
l
ətin  mövcud  bütün  strukturları  pozulmuş  və  ən  əsası  əsr-
l
ərdən  bəri  mövcud  olmuş  xalqların  həmrəyliyi  pozulmuş 
(Kürdl
ərlə uzun müddətli mücadilə istisna olmaqla), ilk dəfə 
sünnil
ərlə-şiələr  arasında,  kərküklərlə  –  kürdlər  arasındakı 
qanlı  toqquşmalar  və  terrorlar  baş  vermiş  və  nəhayətdə  bir 
ölk
ə daxilində yaşayan və yaşamağa məhkum xalqların bir-
birin
ə nifrətini artırmışdır. 
Birl
əşmiş qoşunlar 2011-ci ilin sonuna qədər ölkəni tərk 
ets
ələr  də  ölkədəki  mövcud  vəziyyət  –  dağılmış  xalq 
t
əsərrüfatı,  sənaye,  kənd  təsərrüfatı,  millətlərin  pozulmuş 
birliyi h
ələ uzun illər həll olmamış qalacaq. 
Keçmiş Yuqoslaviya Federativ Respublikasında isə İslam 
dini  il
ə  xristian  dini  zəminində  başlanmış  savaşlar,  çoxlu 
q
ətlilamlarla  başa  çatmışdır,  mövcud  olmuş  iri  dövlət  etnik 
bölgül
ərə parçalanaraq, bir neçə xırda dövlətlərə bölünmüşlər. 


Yüklə 2,8 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   61




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə