Tema: Shańaraqta bala tárbiyası mámleket siyasatınıńdaģi ústem belgilerden biri ekenligi. Joba

Tema: Shańaraqta bala tárbiyası mámleket siyasatınıńdaģi ústem belgilerden biri ekenligi.
Joba:
1. Shańaraq máselesine itibar mámleket siyasatı dárejesine kóteriliwi
2. Shańaraq-neke munasábetleri
3. Zamanagóy shańaraqlardıń ayrıqshalıqları.
4. Zamanagóy shańaraqlardı rawajlandırıwdıń social qásiyetleri.
"Duris tárbiya bul biziń baxıtlı garrılığımız, jaman tárbiya bul biziń keleshektegi qayģımız, bul biziń jaslarımız, bul biziń aybımız basqa adamlar aldında, pútkil mámleket aldında". (A. S. Makarenko)
Mámleketimizde sociallıq-ekonomikalıq hám ruwxy -materialliq iskerlik tarawlarında ámelge asırılıp atırgan túpkilikli reformalar processinde shanaraq máselesine itibar mámleket siyasati dárejesine kóterildi. Keleshegimizge tiykar tasları shanaraqta qóyıladı. Óytkeni shańaraq tatiw hám bekkem bolsa jámiyette tinishliq hám awizbirshilikke erisiledi, mámlekette tinishliq hám turaqlılıq húkim suredi.
Sonday eken, mámleketimizde shanaraq párawanlıģın támiyinlew mámleketimizdiń túp maqseti bolip tabiladi.
Mámleketimizde 1998-jildiń «Shańaraq jili» dep belgileniwi hám sol munasábet penen "Shańaraq máplerin támiyinlew" boyinsha 1998-jilda ámelge asırılgan ilajlar Mámleket bagdarlaması»nın qabil etiliwi hám ámeliyatqa engiziliwi, Joqari Májlistin XI sessiyasında keń putkil xalıq talqılawinan keyin «Shańaraq Kodeksi»nin bir dawıstan qabıl etiliwi, ministrler Keńesinin 1998-jil 2-fevraldagi 54-sanlı qaraqına qaray Respublika «Shańaraq>> ilimiy-ámeliy Orayının islengenligi húkimetimiz tárepinen shańaraq párawanligi, tinish-tatiwligi hám turaqlılıgın támiyinlewge bolgan itibarınan dárek bolip tabıladı. Mámleketimizde shańaraq, analıq hám balaliqti social qorgaw mámleketimiz siyasatınıń ústin turatuģın baģdarlarınan biri eken, ol tómendegilerdi óz ishine aladı:
- shanaraqqa tiyisli munasábetlerdin huqiqiy tiykarların jetilistiriw, shańaraq mápleri huqiqiy qorgaw, támiyinlew, analıq hám balaliq huqiqlarin qorgaw;
- shanaraqtin social máplerin támiyinlew ushin shárt-shárayatlar jaratiw, shanaraq aģzalarınıń den-sawlıģın qorģaw hám bilim dárejesin asiriw ushin shárt sharayatlardı jaqsilaw;
- shanaraqtıń ekonomikalıq máplerin támiyinlew ushin shárt-shárayatlar jaratiw, shanaraqtıń dáramatların, shańaraq aģzalarınıń jumis penen támiyinlew dárejesin asiriw, jumis hám turmis sharayatların jaqsilaw, kem támiyinlengen shańaraqlar mámleket tárepinen qollap - quwatlaw;
- shanaraqtin ruwxıy -etikalıq tiykarların hám materialliq máplerin rawajlandiriw ushin shárt-shárayatlar jaratiw;
- shanaraqtıń salamat, aqıl-ziyrekli jetkinshekti tárbiyalawdagi rolin asırıw hár tárepleme kamal tapqan áwladti tárbiyalawda shańaraq hám jámiettiin waziypaların jetilistiriw;
- shanaraq máselelerin ilimiy hám social izertlew, shanaraq, hayal-qızlar hám balalardın ekonomikaliq jáne social jaģdayın kórsetiwshi statistika esabatın toplaw hám jetilistiriw.
Atap aytqanda, Insan huqıqları uliwma deklaratsiyası (BMT Bas Assambleyasının 1948-jil 10-dekabrdegi rezolutsiyasi), Hayal-qızlardıń siyasiy huqıqları tuwrısındaģı konvensiya (BMT Bas Assambleyasının 1952-jil 20-dekabrdegi 640 -san rezolutsiyasi), birdey bahadagi jumis ushin er adamlar hám hayal-qızlarga teń aqsha tólew tuwrisindagi Konvensiya (XMT Bas Konferensiyasınıń 34 sessiyasında 1951-jil 29-iyunda qabil etilgen), analıqtı qorģawga qaratilgan konvensiya (Jeneva, XMT tárepinen 1952 jil 28-iyunda qayta kórip shiģilgan), balalar huqıqları tuwrisindaģı Konvensiya (BMT 43 Bas Assambleyası tárepinen 1989-jil 20 noyabrde), puqaralıq huqıqları hám siyasiy huqiqlar tuwrisiındaģı xalıq aralıq pakt (BMT Bas Assambleyasınıń 1966-jil 16 yanvardagi rezolutsiyasi), balalardın jasawin, qorgaliwin hám rawajlaniwin támiyinlew tuwrısındaģi umumjahon Deklaratsiyası, 1995-jilda Pekinda 4-Pútkil dunya hayal-qızlar konferensiyasında qabil etilgen hayal-qızlardıń jaģdayı boyinsha tiykargı háreketler programmasi mámleketimizde shanaraq, analıq hám balalıqtı xalıq aralıq huqıq normalarına say halda qorģaw boyinsha dáslepki zárúrli qádemler bolip tabıladı, maqset hár bir puqaranıń, hár bir shanaraq agzasınıń huqıqların qorgalıwınıń xalıq aralıq huqiq normalar sheńberinde jolga qoyiwga erisiw bolip tabıladı.
Tabıslı ata-analar ushin retsept
• Qabil etin, buni tán alın, ata-ananın mehir-muhabbatı hám bar ekenligin belgili dárejede aralastırıń, ózińizdi ózinizdiń juwapkershiliginiz benen qosiń, mehriban ata-ana hám ananın isenimine iye boliń.
Balanı saqlap aliw
Qabillaw degeni, tazalangan ız yamasa tósek ushin emes, bálki onin bul dúnyada bar ekenligi haqıyqatı ushin súyiwdi anlatadi.
Balalardı kúnine keminde 4-5 ret qushaqlaw hám súyiw kerek.
Muhabbat bala shanaraqta ogan qoyilgan talaplarga jeterli juwap beriwi ushin zárúr bolip tabıladı.
. Eger talaplar qóyilsa, biraq bala mehirdi sezbese, bul talaplar jrinlambay qaladı.
Ata-ana mehri óz perzentinen mehirdi izlewi kerek,
Shártsiz muhabbat tómendegilerge baylanıslı emes: balanın sırtqı kórinisinen emes, oniń abzallıqları hám kemshiliklerinen emes, qábilet emes, búgingi minez-qulqlarınan emes.
Biz sizdi hesh qanday sebeplersiz súyemiz
Aqlıq bolganıń ushin
Ul bolģanin ushin
Biraq sol bala
Ósiw ushin
Anam hám atam siyaqlı boliw ushin
Jáne bul muhabbat sizdiń qalgan kúnleriniz ushin
Sizdiń jasirin járdeminiz bolip qaladı.
Balaģa bolģan muhabbatti anlatıw usılların tórt túrge boliw múmkin kóz benen baylanis qiliw;
• fizikalıq baylanis;
• diqqat penen itibar beriw;
intizam.
kóz benen baylanis qiliw
Balanıń kózine tuwridan-tuwri ashiq, tábiiy, qayırqom qaraw balalar ushin júdá zárúrli bolip tabıladı. Ata-analar óz muhabbatin anlatıwga urinip, balaga qanshellilik tez-tez qarasa, ol sonshelli bul muhabbatqa toyingan hám oniń sezimiy bazası sonshelli toladı.
Fizikalıq baylanis
Ata-analar oģan mehir menen bul qimbat bahalı sıylıqtı bergen úyde ósip-ulgaygan bala ózi menen de, adamlar menen de ózin erkin sezedi. Oģan basqalar menen ushirasiw ansat boladi hám usiniń sebebinen ol uliwma ózin jaqsı bahalaydı.
• Jasqa sáykes keletuģin fizikalıq baylanis hám turaqlı túrde kóz benen baylanis qiliw balalarımızga beretuģin eń qimbat bahalı sıylıqlardan biri bolip tabıladı.
Jaqın itibar
Bul balada toliq konsentraciya. Bala ózin qanday qádirlewdi biletugin zárúrli shaxs retinde sezedi. Jaqınnan itibar balaga ata anası aldında ózin dúnyadaģı eń zárúrli insan ekenligin seziwi múmkinshilik beredi. Bul óz-ózin húrmet qiliwdi rawajlandiriwda júdá zárúrli bolip tabıladı hám balanın basqa adamlar menen ushirasıw qábiletine tereń tásir etedi. Íntizam bul shańaraqta birpara qaģıydalarc bar ekenligi hám olarga ámel qiliw bolip tabıladı. Qaģıydalardın bar ekenligi tártipti jaratadi, balaga qorgawda ekenliginen seziw múmkinshiligin beredi.
• balanı shańaraqta tárbiyalaw ushin zárúr shárt-shárayatlar, shanaraqqa tiyisli párawanlıq ortalıģı;
• aqilga say islengen turmis tárizi, shanaraqtaģı balanın turmis tárizi;
• balańızģa muhabbat;
• balanın shaxsın húrmet qiliw;
• ata-analardıń kepillikleri;
• barlıq shanaraq aģzalarınıń perzentleri, soniń menen birge, shańaraq hám mektep ushin birden-bir kelisim talaplar.
Shanaraqtiń jámiyette óz waziypaları bar. Shańaraqtin mánisi hám waziypalari dúnyadaģı barlıq xalıqlar ushın birdey bolip tabıladı. Biraq onin shólkemlestiriliwi, eń jayiwi hám shańaraqtagi waziypalardi orinlaw processleri hár bir xalqta bólek, ayriqsha ózgeshelikke iye. Shanaraqlıq turmısında izertlew astinda bolgan birqansha ayrıqshalıqlardı qayta tiklew máselesi sheshilip atır.
Shigis shańaragina tán ózgeshelik shanaraqlardıń bekkemligi, adamlardın shanaraqlıq turmistan sırtda jasawdi oyda sawlelendire almasligi, shanaraqparvarlığı, jámáát bolip jasawdiń ústinligi, kóp balalıģı, balajanlıģı, shańaraqti múqaddes biliwinde boladi. Shanaraq quriwshi bolgan hár bir jigit-qiz ózine ómir joldasi tańlawda bolajaq perzentlerinin ákesi yamasa onasınıń jeke pazıyletlerine itibar beriwi kerek. Sebebi otanın etikası, ádebi, onaniń pazıyletleri balaga ótiwi tastıyıq talap etpes haqiyqat bolip tabiladi. Qullası, ul da, qız bala da, bárinen burin, shanaraq ortalığında ģumsha ashadi. Áne sol gumsha oniń ruwxıylıgında, kewilinde bir ómir juldız sıyaqlı nur shaship turadi. Rizoiddin ibn Faxriddinning «Shańaraq>> qollanbasında: «Ádepli hayal ata-anasın, kúyewi hám de balasın, pútkil shanaraq agzaların shanaraqqa munasábeti bolgan dos -ol qońsılaslarının xulqi menen minnetdar qilur», - dep aytip ótken. Biraq binti Xoris atli yal tájiriybesinen misal. Ol óz qızların kelin bolip, kúyewdiń úyine barmastan aldın saodatli shańaraq tiykarların bayanlaiwshi násiyxatları menen uzatqan eken: «Ey qızım, eger aqilli hám aqıllı ádeplerge násiyxat kerek bolmaģanında edi, sagan násiyxat etpes edim. Biraq násiyxat - gapılga esletpe, oqilga járdem bolip tabıladı.
Hár bir insan tájiriybesi, bilimi, ádep-etikası, minez-qulqi menen ózinin psixik álemin boyitip baradi. Shaxs fizikalıq kámal tawip bargan sayın ol óz aldına túrli maqset qoyıp, oģan erisiw ushin háreket etedi. Insannın barlıgı oniń fizikalıq bar ekenligi menen emes, bálki ruwxiy bay ekenligi menen belgilenedi.