Tematem IV konferencji Interdyscyplinarnej postanowiliśmy uczynić

Katedra Teorii Literatury oraz Katedra Teorii Teatru i Filmu

Wydziału Nauk Humanistycznych UKSW

Katedra Matematyki Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego UKSW

mają zaszczyt zaprosić do udziału w

IV Konferencji Interdyscyplinarnej

Byt – nicość – nihilizm

Warszawa, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

24-26 kwietnia 2014 roku

Konferencja jest częścią interdyscyplinarnego programu badawczego, realizowanego w Uniwersytecie Kardynała Stefana Wyszyńskiego, we współpracy z innymi podmiotami. Istotą projektu jest poszukiwanie kategorii, które są wspólne różnym dyscyplinom wiedzy ludzkiej, a także różnym czynnościom poznawczym i działaniu człowieka w sztuce. Rozważania nasze budują stopniowo refleksję w czterech obszarach: konstrukcji wspólnego obrazu świata (widzianego poprzez pryzmat wspólnych kategorii), metodologii nauk, teorii języka i teorii umysłu.

Kategorie bytu i nicości bezpośrednio łączą się z kategoriami nieskończoności (rozważanej w 2012 roku) oraz różnicy, tożsamości i zmiany (rozpatrywanymi podczas konferencji w 2013 roku). Kategoria nihilizmu ma inny status, oznacza światopogląd lub postawę, jednak nie może być pominięta przy rozpatrywaniu bytu i nicości, ponieważ wyraża relację człowieka względem istnienia i nieistnienia.

Tak jak podczas poprzednich naszych spotkań, proponujemy rozpatrywanie kategorii bytu i nicości we wszystkich dziedzinach aktywności ludzkiej. Sformułowanie "byt i nicość" przywodzi na myśl przede wszystkim słynną książkę Jeana Paula Sartre'a L'etre et le neant i wiedzie namysł tak ku filozofii współczesnej, jak i ku żywej tradycji filozoficznej: ku Parmenidesowi, Heraklitowi, Platonowi, Plotynowi, Spinozie, Leibnizowi i wielu innym. Jest to również bardzo ważny problem teologiczny (sposób istnienia Boga, stworzenie świata, zagadnienie istnienia bytów duchowych). Ale równie naturalnym obszarem naszych badań jest kosmologia, która także bada zagadnienie powstania Wszechświata (przejście od nicości do bytu), a także jego możliwe przejście od bytu do nicości. Refleksję nad kategorią bytu można przeprowadzić także na gruncie fizyki (np. istnienie różnych obiektów postrzeganych i niepostrzeganych zmysłowo, zagadnienie natury światła, sposób istnienia cząstek elementarnych) i nauk biologicznych. Choć kategorii życia i śmierci chcemy poświęcić odrębną konferencję, warto jednak zwrócić uwagę na fakt, iż organizmy żywe są zdolne do reprodukcji – czyli do produkcji bytów podobnych sobie. Inne rezultaty przyniesie namysł nad bytem i nicością w obszarze matematyki (np. zbiór pusty, liczba 0, aproksymacja do 0) i logiki.

Ale nasza refleksja nie będzie się ograniczać tylko do teologii, filozofii, matematyki i nauk przyrodniczych. Bardzo ważnym obszarem zainteresowania, objętym przez socjologię, antropologię i kulturoznawstwo, chcemy uczynić działalność człowieka – jako powołującego różnego typu byty społeczne (rodzinę, naród, państwo), jako tworzącego różnego rodzaju wspólnoty, jako powołującego do istnienia i przekształcającego różne instytucje: prawo, moralność, obyczaj, jako budującego samemu sobie środowisko inne niż przyrodnicze, które nazywamy kulturą. Przedmiotem naszych badań staje się zatem także kultura jako konstrukcja człowieka i sam człowiek jako kreator różnego rodzaju bytów. Szczególne mogą nas zainteresować dzieła sztuki, których status ontologiczny, granice i zasada organizacji jest współcześnie tematem ostrych sporów w dziedzinie estetyki, teorii literatury i krytyki sztuki. Odrębną ciekawą kwestią, należącą do teorii literatury, teorii języka i ontologii jest zagadnienie istnienia tworów fikcjonalnych (o różnym stopniu fikcjonalności).

Bardzo ważnym obszarem badań okaże się antropologia – a w niej zagadnienie podmiotu ludzkiego jako bytu, który sam częściowo się konstytuuje jako podmiot (choć to wielkie zagadnienie podmiotowości i świadomości szykujemy się rozważyć osobno).

Problem bytu można także rozpatrzyć na gruncie refleksji o języku. Można się zastanowić nad tym, jaki jest status ontologiczny kategorii wskazywanych przez różne wyrażenia językowe – zagadnienie, które dawniej pojawiało się na przykład w obrębie sporu o uniwersalia. Można podnieść problem, jakie typy i cechy bytów są wyróżniane przez język polski – i w różnych innych językach, co można rozpatrzyć na tle lingwistyki porównawczej i na tle kognitywistyki.

Jako ważny problem może pojawić się sposób używania właśnie kategorii bytu i nicości (lub analogicznych) w różnych kulturach – jako zagadnienie refleksji międzykulturowej.

Sferą, w której zawsze ujawnia się refleksja człowieka o najważniejszych zjawiskach naszego świata, jest sztuka – stąd w literaturze, malarstwie, filmie i innych sztukach można oszukać ślady refleksji o bycie i nicości.

Byt i nicość od zawsze są źródłem namysłu człowieka, zaś zagrożenie nieistnieniem (bytu, duszy, Boga, wartości), a także zainteresowanie siłami destruującymi byt i wartość bywają punktem krystalizacji nihilizmu. W niektórych swych odmianach nihilizm przybiera postać światopoglądu (w dziedzinie ontologii, epistemologii lub aksjologii), ale objawia się także jako typ światoodczucia, jako rodzaj postawy, ogniskując się w pewnego rodzaju woli – aprobującej negatywne siły pracujące wewnątrz bytu – lub przeciwstawiającej się im. Nihilizm może przejawiać się w negatywności afirmowanej, a także jako bardziej lub mnie uświadamiane zagrożenie negatywnością. Interesują nas zarówno podstawy filozoficzne, jak i przejawy nihilizmu i konstrukcje przeciwstawiające się nihilizmowi w kulturze (poglądy, postawy, ideologie, założenia metodologiczne, założenia różnych dyskursów, styl życia). Proponujemy rozwinięcie i poszerzenie refleksji nad tymi zjawiskami, która znalazła już odzwierciedlenie w wielu opracowaniach, ostatnio między innymi w pracy Mateusza Wernera Wokół nihilizmu (Warszawa 2009) oraz w pracy zbiorowej: Nihilizm i historia: studia z literatury XIX i XX wieku (red. M. Sokołowski, J. Ławski, Białystok 2009), w numerze tematycznym kwartalnika "Kronos" (2011/1) oraz w książce: Nihilizm i nowoczesność (red. W. Partyga, M. Januszkiewicz, Warszawa 2012).

Przewidujemy odrębny dział naszych obrad poświęcony refleksji kulturoznawczej i specjalny dział poświęcony nihilizmowi.

Serdecznie Państwa zapraszamy do refleksji nad kategoriami bytu i nicości w uprawianych przez Państwa dyscyplinach – w naszkicowanym przez nas obszarze problemów i poza nim: w obszarze objętym przez Państwa poszukiwania badawcze. Zależy nam zarówno na przypomnieniu i uporządkowaniu znanej problematyki (np. różne ujęcia ontologiczne, spór o istnienie świata, różne koncepcje kosmogoniczne, spory aksjologiczne, spory estetyczne, spór o uniwersalia), jak i artykulacje problemu w mniej zbadanych obszarach (np. sposób istnienia narodów, państw i różnych tworów kultury) oraz o przebadanie różnych oczywistych i nieoczywistych przejawów nihilizmu oraz postaw przeciwstawiających się nihilizmowi.

Na wstępne zgłoszenia udziału w konferencji czekamy do 15 lutego 2014, o określenie tematu prosimy do dnia 15 marca 2014 roku.

Liczymy na odzew ze strony stałych uczestników naszego programu badawczego i zachęcamy do włączenia się w nasze prace innych osób zainteresowanych badaniami interdyscyplinarnymi, mającymi na celu przede wszystkim poszukiwanie wspólnych kategorii różnych dziedzin działalności człowieka oraz namysł nad możliwością zbudowania wspólnego obrazu świata – na tle pogłębionej refleksji metodologicznej o sposobach konstrukcji i używania pojęć.

Komitet Organizacyjny: dr hab. Magdalena Saganiak (WNH UKSW), dr hab. Marek Kowalski (WMP UKSW), dr Anna Kozłowska (WNH UKSW), dr Mateusz Werner (WNH UKSW), dr Dominik Sulej (WNH UKSW, sekretarz naukowy konferencji)
Rada Programowa: prof. dr hab. Teresa Dobrzyńska (IBL PAN), prof. dr hab. Bogusław Dopart (WP UJ), dr Anna Kozłowska (WNH UKSW), dr Corinne Fournier Kiss (Uniwersytet w Bernie), dr hab. Jacek Kopciński (WNH UKSW), prof. dr hab. Wiesław Macek (WMP UKSW), dr hab. Marcin Poręba (IF UW), dr hab. Magdalena Saganiak (WNH UKSW), prof. dr hab. Marek Szydłowski (UJ), dr Paweł Tambor (UJK, Kielce), dr hab. Marian Turzański (WMP UKSW); prof. dr hab. Zofia Zarębianka (WP UJ).