Təmsillər
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
17
rol oynay an kəslərin cəmiyyətdəki mövqeləri səciyyələndirilir. Təmsildəki obrazlar təkcə Şirdən, Tülküdən, Çaqqaldan, Xoruzdan, Tuladan ibarət deyildir. Bə- zən iddia edirlər ki, təmsil yaradıcıları mövcud cəmiyyətdən qorxaraq nöqsanları heyvanların dili ilə də söyləyirlər. Qətiyyən belə deyil. Təmsillər ən maraqlı, ən ürəyəyatımlı, uzun müddət yaddaşlarda qalan folklor janrıdır. Təmsillər rəngarəng, poetik dillə söylənən mövzulara malikdir. “Qızılquş və gürzə” təmsilində deyilir: Qızılquş şehli çəməndə gəzirdi. O, birdən uçub səmada dövrə vurdu, bir qayanın abşına qondu və yenidən çəmənliyə endi. Gürzə başını qaldırıb qızıl- quşa dedi: - Gəl, dost olaq. Gürzənin süddən ağ buxağı Qızılquşun xoşuna gəlmişdi. Lakin, gürzə koğa kimi əyri dururdu. Qızılquş dedi:
-Dü
z dur, səninlə dost olum.
Gürzə bildirdi ki, bu olan şey deyil, mən yaranandan əyri yaranmışam. Qızılquş ondan soruşdu: - Mənlə dost olmaqda təmənnan nədir? G ürzə bildirdi ki, mən də göylərdən yerə doyun- ca baxmaq istəyirəm?
18
Qızılquş onu caynağına alıb göylərin əngin- liklərinə qaldırdı və baxdı ki, gürzə onun tükünü aralayıb onu çalmaq istəyir. Qızılquş deyir: - Sənin o süd kimi ağ buxağın xoşuma gəlir. Ayın işığında yuxarı tut baxım. Qızılquş onu dimdiyi ilə vurub sal daşların üs- tünə saldı və yerə endi. Baxıb gördü ki, Gürzə ölüb, özü də dümdüz durur. Qızılquş istehza ilə dedi: - Bax, səni dostluqda beləcə düz görmək istəyirdim. Təmsillər mövzu müxtəlifliyinə və obraz qale- reyasına görə deyil, psixoloji, fəlsəfi anlamlara və düşüncələrə görə də fərqlənirlər. “Dovşan” təmsilində deyilir: Dovşanlar dəstə- dəstə qaçışırdılar. Dovşanın birindən soruşurlar ki, niyə qaçırsınız? O, cavab verir ki, kimin üç qulağı varsa birini kəsirlər. Müsahibi bildirir ki, axı sizin iki qulağınız var. Dovşan deyir: - Bəli, lakin bəla burasındadır ki, əvvəlcə qulağı kəsirlər, sonra sayırlar. Bu təmsil cəmiyyətdəki ədalətsizliyə və məntiq- sizliyə cavab olaraq yaradılmışdır.
“Dov şanla kirpinin yarışması” da çox maraq- lıdır: Dovşan bir taxıl zəmisini göstərib deyir: - Gəl, hərəmiz zəminin bir tərəfindən qaçaq, görək kim birinci çatacaq. 19
Kirpi ekiz bacısının birini gətirib taxıl gül- lüyünün başında qoyur, özü isə ayağında dayanır. Dovşan güllüyün başına çatanda Kirpinin biri deyir: - Mən burda. Ayağa çatanda o biri deyir: - Mən burda. Dovşan hirsli-hirsli güllüyün o başına, bu başına o qədər qaçır ki, ürəyi partlayıb ölür.
Bu o deməkdir ki, dovşanın sürətlə qaçmaq qabiliyyəti çoxdursa, düşüncəsi dayazdır. Ekiz bacıları fərqləndirə bilmir. O, düşünmür ki, Kirpidə qaçan ayaq yoxdur. Təmsildən çıxan ümumi məntiqi nəticə budur ki, çoxları sadəlövhlüyündən məhv olur.
Qurbağa ilə Siçan dost olur. Bir-birindən xəbər tut- maq üçün ayaqlarına ip bağlayırlar. Bir vəhşi quş Siçanı caynağına alıb havaya qaldırır. Bu zaman Qurbağa Siçanın yedəyində gedir. Görənlər soru- şurlar: - Ay Qurbağa, sən ki, su heyvanısan, bu nə haldır? O cavab verir: - Bənd olmayın, dost zibilinə düşüb gedirəm. Təmsil yaradıcısı onu demək istəyir ki, dost olarkən sabahı da düşünməlisən. Nəticədə olmasın ki, Siçanın yedəyində gedib məhv olasan. 20
“Dovşan” təmsilində isə yenə də dovşanlar belə qərara gəlirlər ki, indi ki, biz hər şeydən qor- xuruq, özümüzü gölə tökək məhv edək. Dovşanlar gölə yaxınlaşar-yaxınlaşmaz qurbağalar özlərini partapartla gölə atırlar.
Dov
şanlardan biri deyir: - Yox özümüzü məhv etməyək, bizdən də qurxanlar var.
Bu təmsildə sadəlövh lük, hiyləgərlik, qor- xaqlıq, düşüncə bir xətt boyunca hərəkət edir və bir vəhdətdə verilir. Bəzən təmsillərdə gülüş mövzusu təmsilin məz- mu nundan çıxır. Bəzilərində isə göz önündə obrazın karikaturası yaranır. Məsələn: “Tülkü öz quyruğunu yatmış Dəvənin quyruğuna bağlayır. Dəvə nə qədər o yan, bu yana qaçırsa Tülkü onun quyruğundan qop
mur. Çarəsiz qalan Dəvə böyük bazarın içinə girir. Adamlar qışqırırlar: - Tülküyə baxın, Dəvənin quyruğundan sallaşıb. Tülkü göz vurub deyir: - Mən ölüm, üstünü vurmayın, böyüklərlə gəzirəm.
Doğrudan da, həyatda belə Tülküyə bənzər adamlar var ki, şöhrət xatirinə öz müstəqilliyini iti- rib ki
minsə quyruğunda gəzməklə öyünürlər.
“Bu ki, Tülkü imiş” təmsilində deyilir ki, səhrada su tapmayan Tülkü gecə şəhərə girir. Boyaqçının bacasından baxanda rəngli su ilə dolu Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|