Təmsillər
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
21
çənləri bulağa və gölməçəyə oxşadır. Suyu içməli olmadığından özünü çəndən-çənə atır və yeddi rəng alır. Səhər boyaqxananın qapısını açan şagirdi heyrət götürür. Qapını örtmək yadından çıxır. Tülkü fürsət tapıb səhraya qaçır. Heyvanlar pələngə bildirirlər: - Bir heyvan meydana gəlib ki, onun zolaqları yanında sənin zolaqların heç nədir.
Pələng deyir: - Doğrudan da məndən gözəl olsa, onu hökmdar seçərik. Mən də xidmətçi olaram. Pələng yeddi rəngli heyvanı şah seçir. Yazın leysanları başlayır. Yavaş-yavaş Tülkünün boyaları yoxa çıxır. Pələng onun Tülkü olduğunu anlayır və deyir: -
hökmdar oldun, bircə özümü bağışlaya bilmirən ki, mən Tülküyə xidmətçi olmuşam. Təcrübə göstərir ki, ağlı, düşüncəsi olmayan, Tülkü və Tülkü xasiy- yətli adamlar bəzən libasını, rəngini dəyişərək yüksək mərtəbələrə ucala bilirlər. Lakin, zərbə altında qalan aqillər olur. Təmsillərin gücü ondadır ki, həyatın mənasını, mahiyyətini aça bilirlər. Bəzən mövcud cəmiyyətdə tənqid etməkdən çəkindikləri çatışmamazlıqları heyvanların dili ilə çatdırırlar. Əksinə şifahi xalq ədəbiyyatında təmsillər böyük təsir gücü ilə ürəklərə, beyinlərə daha çox təsir edir. Uzun illər yaddaşlardan silinmir. 22
“Yonca əhvalatı” təmsilində deyilir ki, bir tövlənin bir tərəfində quzulara yonca verib kökəl- dirlər, o biri tərəfində eşşəklə balası qırcla (heyvan- ların ayağının altına tökülən ot qırıntıları) qida- lanırlar. Həmin eşşəyin balası hərdən bir qaçıb quzularla yonca yeyirdi.
Eşşək dedi: - Bala, yoncaya meyl etmə. Gəl, dədə-babadan yediyimiz qırca qane ol. Yoxsa xəta çəkərsən. Bir gün ge cəyarı quzuları kəsməyə apardılar. Qoduq da onlarla getdi. Quzuları kəsdikcə onların xırıltısı qoduğu vahiməyə saldı. Qoduğu kəsmək istədikdə qulaqları qəssabı şübhəyə saldı. Onu anasının yanına qaytardılar. Qoduq dedi: - Ana, sənə inanmırdım. Elə yonca yeməyin belə də xırıltısı olurmuş. Məntiqi nəticə budur ki, hər kəsin həyatda öz mövqeyi var. Əgər adam özünü tənzimləməyi bacar- mazsa nəticədə öz nəfsinin qurbanı olar. “Canavar və Qoyun” təmsilində olduqca həyati bir hadisəyə toxunulmuşdur. Bu mövzuya A.Bakıxa- nov da öz yaradıcılığında ötəri şəkildə toxunmuşdur. Bu təmsil şifahi xalq ədəbiyyatı daxilində daha böyük təkamül yolu keçmişdir.
“Andın iki başı olur” təmsilində deyilir: Sürülər yaylaqdan arana enərkən ayağı sınmış qoyun yaddan çıxıb arxacda qalır. Onu tək görən Canavar uzaq məsafədən qaça-qaça gəlir. Elə bu
23
vaxt Bozdarın yadına düşür ki, qoyunun biri arxacda qalıb. Dərhal onun dalınca qaçır. Bozdar yanına çatan kimi qoyun onu bir çalada gizlədib üzərinə çırpı yığır. Elə bu vaxt Canavar gəlib yetişir:
Mənim, yurdumda nə gəzirsən? Qoyun ona deyir:
-G əl bu yaylaqda bir canlı tapaq. O, desə bu yaylaq sənindir, məni ye. Elə bu vaxt Tülkü gəlir. Tülkü deyir: - Dünya binnət olanda mənim Binnət adlı bir qardaşım olub. Qardaşım deyirdi ki, bu yurd Ca navarın yurdudur. Qoyun deyir: - İndi ki, elədi o çırpıya and iç ki, yalan deyirəmsə o çırpı kimi qırılım. T ülkü çırpıya yaxınlaşanda görür ki, Bozdarın gözləri alaf-alaf yanır. Tülkü üzünü Canavara tutub deyir:
- Mən and içə bilmərəm, andın iki başı olur. İşi belə görən Canavar hirslə:
-
gəlir.
Bozdar Canavarın boğazını üzür. Tülkü gülə- gülə onu süzür:
- Sənə demədimmi, andın iki başı olur.
Bununla xalq demək istəyir ki, bəzən də mə- qam olur
ki, orada
mənəm-mənəmliyə, 24
çoxbilmişliyə yer qalmır. Səbr və təmkin hər şeyə qalib gəlir.
Əlbəttə, Sədnik Paşa Pirsultanlının toplayıb nəşr etdirdiyi “Azərbaycan xalq söyləmələri” kitabına daxil edilən təmsilləri təhlilə cəlb etsək başqa gülüş qaynaqları olan janrlara yer qalmaz. Bəzən belə izah edirlər ki, təmsil ozaman yaranır ki, mövcud ictimai- siyasi vəziyyət insanları qorxu içində saxlayır. Ona görə də, insanlar öz fikirlərini gizli formada heyvanların dili ilə söyləyir. Bu doğru deyildir. Bizə görə hər bir janrın özünəməxsus yeri vardır. Bu alleqorik əsərlər təkcə heyvanların, bitki- lərin, ağacların bir-biri ilə danışığı şəklində verilmir. Əksinə, bəzən onlara insan da müdaxilə edir. Və yaxud da heyvanlar təmsillərdə tam şəxsləndirilir. Məhz, “İki meymunun söhbəti” təmsilində deyilir ki, böyük bir ormanlığın, meşəliyin sahibi iki meymun imiş. Yəni, bu meyvəli meşəliyin sərvəti iki meymuna baxırmış. Meymunlar bu ormanlığın meyvəsini yeyir, suyunu içib, havasını udub kef edirlər. Meymunların biri o birisinə deyir: - Bizim bu meşənin ayağında Fatı qarı ilə onun kədisi (pişiyi) yaşayırlar. Onların arasında ciddi ziddiyyət var. Gəl gedək, onları barışdıraq. Onların davası meşəyə və bizə zərər yetirər. Meymunun biri çox təkəbbürlü imiş, o deyir: - Fatı da ölsün, onun kədisi də. Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|