Təmsillər
Yüklə 0,55 Mb. Pdf görüntüsü
|
25
Kədi quyruğunu dolayıb Fatının qatıq qazanını ağzı üstə çevirir. Fatı da eləmir tənbəllik lampanın neftini pişiyin üstünə səpir, kibrit çəkib onu alışdırır. Yanmaqda olan kədi özünü meşəyə verir. Bütün meşə yanıb kül olur. İki meymun dalı qızara-qızara qorun içərisində yazıq görkəmdə qalır. Meymunun biri o birinə deyir: - Sənə demədimmi ki, gəl Fatı ilə kədisini barışdıraq. Ondan bizə zərər gələr. Sən əhəmiyyət vermədin. Bu “Fatı, kədi və meymun” təmsilində böyük mətləb gizlənib. Bəzən kiçik ölkələr, dövlətlər bö- yük dövlətlərin gözünə kiçik görünür. Onlara əhəmiyyət vermirlər. Nəticədə, böyük ölkələr də onun oduna düşüb yanır. Hər bir təmsildə böyük məntiqi nəticələr yaşayır. “Canavar və qaz” təmsilində deyilir ki, Canavar böyük bir qoyun cəmdəyini yeyərkən boğazında sümük qalır. Heç kəs o sümüyü çıxara bilmir. Canavar yemək yeyə bilmir, taqətdən düşür. Elan edir ki, kim sümüyü boğazımdan çıxartsa oni mükafat gözləyir. Bu xəbəri eşidən qaz Canavarın yanına gəlir və deyir ki, ağzını aç, dimdiyini uzadıb Canavarın boğazından sümüyü çıxardır. Canavardan heç bir mükafat almayan qaz, canavarın dalınca dağa çıxır, dərəyə enəndə isə qaz da yanını basa- basa dərəyə enir. Canavar soruşur:
26
- Ay qaz, dağa çıxıram, dağa çıxırsan, dərəyə enirəm, dərəyə enirsən, xeyir ola? - Sizin vəd etdiyiniz mükafatı istəyirəm. Canavar gülür və deyir: - S ənin qaz boğazın mənim canavar ağzımdan salamat çıxıb, daha bundan böyük nə mükafat istə- yirsən?
Təmsilin məntiqi mənası budur ki, “böyük- lərin” qəzəbinə rast gəlməməyin özü həyatda ən böyük mükafatdır. Atalar deyib ki, “oda çox yaxın durma səni yandırar, çox uzaq durma üşüyərsən, arada müəyyən məsafə saxla”. Heç bir təmsil elə- belə yaradılmayıb. Onların hər birinin özünəməxsus tərbiyəvi əhəmiyyəti vardır. “Azərbaycan folklorunda gülüş” mövzusu işlə- nilərkən təmsil, lətifə, qaravəlli, meydan tamaşaları və digər folklor janrlarından örnəklər burada təhlilə cəlb edilmişdir. Ancaq bizim tədqiqat üçün əsas gülüş mənbəyi olan təmsillər və lətifələr tədqiqatın özəyi kimi götürülmüşdür. Təmsillər alleqorik şəkil- də olmaqla, ən qədim janrdır. Ayrı-ayrı şairlərimiz tərəfindən təmsillər nəzmə çəkilərək, yenidən iş- lənmiş və bunlara onların subyektiv mülahizələri əlavə edilmişdir. Yazılı ədəbiyyatda işlənmiş təmsil- lər tədqiqata cəlb edilsə də, xüsusi inkişaf yolu ilə tarixə yoldaşlıq edən ağız ədəbiyyatında yaşayan təmsillər son zamanlara qədər toplanmamış, nəşr edilməmiş və tədqiq olunmamış qalmışdır. İlk dəfə 27
olaraq həmin bədii nümunələr tədqiqata cəlb edilir və münasibət bildirilir. Əlbəttə, folklorda əsas gülüş mənbəyi təmsillər və lətifələrdir. Məhz əsər təmsil- lər və lətifələr üzərində qurulmuşdur. Sovet dönəmində yaranmış müasir təmsil nümu
nələri, nəinki nəşr edilmiş, hətta, yaddaşlarda belə qorxa-qorxa müəyyən həvəskarlar tərəfindən qorunub saxlanmış və müstəqillik əldə edildikdən sonra həmin nümunələr toplanılmağa başlanılmışdır. Sovet dönəmində yaranan təmsilləri oxuyanda insanı heyrət bürüyür. Xalq necə də qormazdır. O, hər bir hadisəyə vaxtında öz münasibətini bildirir, olmuş hadisələri bədii əsərə çevirir, pünhan şəkildə olsa da, xalq arasında yayır. Bununla kifayətlənmək olmaz ki, xalq arasında adını çəkdiyimiz elə bu təmsillər mövcuddur. Əksinə, yurdumuzu gəzərkən, təmsil axtarışına çıxarkən yəqin ki, daha gözəl nümunələrə rast gəlinəcəkdir. Bəri başdan deyirəm ki, buna böyük ehti yac vardır. Bunlar uşaqlarımızın tərbiyəsi üçün, maraq dairələrini artırmaq üçün böyük əhəmiyyət kəsb edəcəkdir. Bu əsərin əsasını təmsillərin tədqiqi təşkil edir. Ona görə də təmsillərin mövqeyindən, ictimai məzmunundan və dəyərindən söz açacağıq. Təmsil- lər haqqında müxtəsər olaraq aşağıdakıları demək olar:
T əmsilin tarixi obrazlı sözün tarixi qədər qədimdir. Təmsil həm Şərq, həm də Qərb ədəbiy-
28
yatında, həm şifahi, həm də yazılı bədii nümu- nələrdə, həm ən qədim dövrlərdə, həm də bizim günlərdə mövcud olan ciddi, kəskin, fəal və və böyük ictimai- əxlaqi təsirə malik ədəbi formadır. Bir ədəbi forma, bir janr kimi təmsilin müəyyən- ləşmiş poetikası, üslubu, tələbləri, normaları, spesi- fik tematikası, üslubu və surətlər aləmi, dünyaca məşhur nümayəndələri vardır. Təmsil janrının ayrıca bir ədəbi janr kimi formalaşıb, xüsusi mövqe qazanmasında şifahi təmsil təcrübəsi, yazılı ədəbiy- yatla müştərək əlaqə nəticəsində təmsil janrı güclü b ir dünyəvi ədəbi forma kimi kamala çatmışdır. Qeyd edilm əlidir ki, təmsil janr olaraq bir zərurət kimi meydana gəlmişdir. Təmsillər yurdumuzun hər yerində yox, daha çox Ucar və Kürdəmirin Şilyan kəndlərində, Gədəbəyin ayrı-ayrı kəndlərində və başqa bölgələrdə yayıl- mışdır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, təmsillərə nisbətən lətifələr daha kütləvi janrdır və o, xalq arasında daha geniş yayılmışdır.
Yüklə 0,55 Mb. Dostları ilə paylaş:
|