Temur tuzuklari
Yüklə 433,15 Kb. Pdf görüntüsü
|
| ǀ
ISSUE 6 ǀ 2021 ISSN: 2181-1601 Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 598 Sherozda saroy, Bag’dodda madrasa, Turkistonda Ahmad Yassaviy qabri ustiga maqbara bunyod ettirgan [8-178]. O‘rta Osiyo xalqlari, xususan, ajdodlarimizning qonun, davlat va siyosatga jiddiy munosabatda bo‘lganliklari zamirida insonni ulug‘lash, jamiyatning barcha qatlamlarini adolat bilan chulg‘ab, chinakam huquq asoslariga tayanadigan davlat yaratishdan iborat maqsad yotar edi. Shuning uchun ham ajdodlarimizga rahnamo bo‘lgan buyuk shaxslar davlatchilik borasidagi siyosiy, huquqiy tartiblarini o‘rnatuvchi ko‘plab asarlar yaratganlar. Ular orasida Amir Temurning “Tuzuklari”da ifoda etilgan davlat masalalariga oid yo‘l-yo‘riqlar, qonunlar, tuzuklar alohida ahamiyatga ega. Buyuk davlat arbobining davlatchilik siyosatida, u yaratgan boshqaruv tizimi hamda davlatchilik an’analari mohiyati zaminida muayyan bir jug‘rofiy makon va jamiyatning turli imkoniyatlarini mahalliy xalq manfaatlari yo‘lida yuzaga chiqaruvchi chinakam tashkilotchilik yotganini ko‘ramiz. O‘zbek davlatchiligi tarixining muhim davri – Temur saltanati markazlashgan davlat edi. Saltanat quruvchisining fikricha, davlat birinchi galda, mamlakatdagi barcha ijtimoiy tabaqalarning manfaatlarini himoya qilishi; maslahat, kengash, tadbirkorlik, qonun-qoidalar va adolat bilan qat’iy tartibda boshqarilishi kerak edi. Shu bois ham Amir Temurning, 27 davlatni birlashtirgan Markazlashgan ulkan saltanati, tabiiyki, qonunlar to‘plamlari asosida yaratilgan va unga qat’iy amal qilish yo‘lga qo‘yilgan bo‘lishi kerak edi. Amir Temur turmush tajribalari asosida ishlab chiqqan va uning hukmi bilan qonun darajasiga ko‘tarilgan qoidalar majmui bor ediki, ularni to‘plam holiga keltirib, o‘zidan keyingi vorislariga ham qonunlar tizimi, ham turmush tajribasi va maslahatlar tarzida qo‘llanma qilib qoldirishi lozim edi. Ana shu to‘plam tarixiy asarlarda va turli tildagi tarjimalarga mos holda “Temur tuzuklari”, “Tuzukot Temuriy”, “Temurning aytganlari” va “Voqeoti Temuriy” – “Temurning boshidan kechirganlari”, “Qissai Temur”, “Malfuzoti Temuriy”, “Temur Qissasi”, “Zafar yo‘li”, “Zafarnoma”, “Tarjimai hol”, “Esdaliklar”, “Tanziymot” (yangi qonun-qoidalar, islohot), turkiy chig‘atoy tilidan rus tiliga o‘girilganda Malfuzot va Tuzukot o‘rniga “Dastur ul amal” nomlari bilan mashhurdir [6-7]. “Temur tuzuklari”ning fanda qayd etilgan ilk nusxasi eski o‘zbek tilida bitilgani ma’lum. Asar O‘rta Osiyolik Mir Abu Tolib Husayniy al-Ariziy at-Turbatiy tomonidan 1610-yili usmoniy turk hokimlaridan biri – Yaman hokimi Ja’far poshoning topshirig‘i bilan fors tiliga tarjima qilinadi va dunyoga “Tuzuki Temuriy” nomi bilan tarqaldi. Bizga uning fors tilidagi nusxasi va fors tilidan o‘zbek tiliga tarjimasining uch nusxasi yetib kelgan. Eng to‘liq nusxasi “Malfuzot-i Temuriy” deb nomlangan va u Rossiyaning Sankt-Petrburg shahridagi Salkitov-Shchedrin nomli kutubxonasida saqlanmoqda [8- 170]. |