Teqvim-2015. pdf

29
Tarixdə bu gün
Ümumxalq Hüzn Günü
1990
Y
ANV
AR
1990-cı il yanvar ayının 20-si  Azər-
baycanın müasir tarixinə  ən faciəli  
günlərdən biri kimi daxil olmuşdur. 
Düz 25 il əvvəl doğma yurdunun, xal-
qının azadlığını,  şərəf və  ləyaqətini 
hər  şeydən uca tutan vətənpərvər 
Azərbaycan övladları  həmin müdhiş 
gecədə canlarından keçərək  şəhidlik 
zirvəsinə ucalmışlar. 
Bədnam M.Qorbaçov başda ol-
maqla, SSRİ  rəhbərliyinin Azərbay-
cana qarşı  qərəzli, ermənipərəst 
siyasətinə,  əzəli torpaqlarımıza id-
dia edən Ermənistanın təcavüzkar 
hərəkətlərinin açıq-aşkar dəstək-
lənməsinə və o zamankı respublika rəh-
bərliyinin xəyanətkar mövqeyinə eti-
raz əlaməti olaraq ayağa qalxmış geniş 
xalq kütlələrinə qarşı sovet ordusunun 
iri hərbi birləşmələrinin yeridilməsi 
Azərbaycanda, xüsusilə Bakıda misli 
görünməmiş faciəyə gətirib çıxarmış-
dı, böyük itkilərlə, günahsız insanların 
ölümü ilə  nəticələnmişdi. Nəticədə 
170 nəfər həlak olmuş, 400-ə yaxın 
insan yaralanmışdı. Bunların içində 
asudə insanlar: gənclər, uşaqlar, qoca-
lar və qadınlar da var idi, hətta hərbi 
qulluqçular da.
 Buna baxmayaraq, Azərbaycanın 
o vaxtkı  səriştəsiz, kölə psixologiya-
lı  rəhbərlərinin  əksinə olaraq, həmin 
vaxt Moskvada yaşayan xalqımızın 
dahi oğlu Heydər  Əliyev həyatını 
təhlükədə qoyaraq, faciənin ertəsi 
günü Azərbaycanın daimi nüma-
yəndəliyinə  gələrək, Qanlı Yanvar 
qırğınını törədənləri pisləyən kəskin 
bəyanatla çıxış etmişdi, xalqımızın ba-
şına gətirilən müsibəti dünyaya çatdır-
mışdı. Bununla da ulu öndərimiz cəsa-
rətini, mərdliyini, xalqının sədaqətli 
oğlu olduğunu bir daha sübut etmişdi.
Xalqımızın   ümummilli lide-
ri Heydər  Əliyevin Azərbaycan 
rəhbərliyinə yenidən qayıdışın-
dan sonra, 1994-cü ildə 20 Yanvar 
hadisələrinə siyasi-hüquqi qiymət ve-
rilmiş  və cinayəti törədənlərin adları 
ictimaiyyətə çatdırılmışdı. 20 Yanvar 
- Ümumxalq Hüzn Günü elan edilmiş-
di. 
Bakının  ən yüksək nöqtələrindən 
birində hər bir azərbaycanlı üçün mü-
qəddəs and yerinə çevrilmiş bir yer 
var. Bu, 20 Yanvar qurbanlarının və 
Ermənistanın hərbi təcavüzünə qarşı 
döyüşlərdə həlak olanların dəfn edildi-
yi Şəhidlər Xiyabanıdır. 
Hər il yanvar ayının 20-də 
minlərlə insan Vətənin azadlığı  və 
suverenliyi uğrunda canlarından keç-
miş Azərbaycan oğul və  qızlarının 
əziz xatirəsini ehtiramla yad etmək 
üçün buranı ziyarət edirlər. Nəsillər 
dəyişəcək, lakin Vətən oğullarının 
xatirəsi ürəklərdə əbədi yaşayacaqdır.  
Ə d ə b i y y a t
Əbdülsəlimzadə, Q. 
20 yaşlı 20 yanvar 
/Q.Əbdülsəlimzadə.- Bakı: 
Şirvannəşr, 2010.- 391  s.
Şıxlar, N. Dünyamızın 20 
yanvar faciəsi /N.Şıxlar; red. 
R.Əsgər.- Bakı: Müəllim, 
2010.- 92 s.
Məhərrəmov, V. Qanlı gecə, 
qanlı tarix /V.Məhərrəmov.-
Bakı: Hərbi Nəşriyyat, 
2011.- 95 s.
Şəhidlər: biblioqrafiya 
M.F.Axundov ad. Azərb. Mil-
li Kitabxanası; Azərb. Resp. 
Mədəniyyət və Turizm Nazir-
liyi; tərt. ed. M.Məmmədova, 
A.Əliyeva; ixtisas red. və 
burax. məsul. K.Tahirov.-
Bakı, 2010.- 397 s.
Abbasov, İ. 20 Yanvar-
Qəhrəmanlıq salnaməsi      
/İ.Abbasov //İki sahil.- 
2014.- 15 yanvar.- S.15.
20 Yanvar - əsarətin son 
gecəsi //Şərq.- 2014.- 18 
yanvar.- S.7.
İ n t e r n e t d ə
www.anl.az
www.az.wikipedia.org 
20
25 
 ili

---

30
Tarixdə bu gün
70  
illiyi
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası 
1945
Y
ANV
AR
1923-cü ildə elmi-tədqiqat işləri apar-
maq üçün Ə.B.Haqverdiyevin sədrliyi 
ilə Azərbaycan Tədqiq və  Tətəbbö 
Cəmiyyəti yaradıldı və respublikanın baş 
elmi müəssisəsinə çevrildi. İlk dövrdə 
Cəmiyyətin tərkibinə Tarix-Etnoqrafiya, 
İqtisadiyyat və  Təbiətşünaslıq bölmələri 
daxil edilmişdi. Respublikanın  Şama-
xı, Gəncə, Lənkəran, Zaqatala və digər 
qəzalarında, o cümlədən Naxçıvan MSSR 
və DQMV-də Cəmiyyətin bölmələri yara-
dıldı.
1925-ci ildə  cəmiyyət Azərbaycan 
hökumətinin sərəncamına verildi.
1929-cu ildə Azərbaycanın Tədqiq və 
Tətəbbö Cəmiyyəti yenidən təşkil edilərək 
Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat  İnsti-
tutu (DETİ) adlandırıldı. 
1932-ci ildə Azərbaycan DETİ 
əsasında SSRİ Elmlər Akademiya-
sı Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan 
Şöbəsi təşkil edildi. Şöbəyə R.Axundov 
rəhbərlik edirdi. Şöbədə 11 bölmə  və 
bir neçə komissiya fəaliyyət göstərirdi. 
Bir sıra məşhur alimlər - F.Y.Levinson-
Lessinq,  İ.M.Qubkin, A.A.Qrossheym, 
N.Y.Marr,  İ.İ.Meşşanov, A.N.Derjavin, 
İ.Q.Yesman, ilk  Azərbaycan alimlərindən 
B.Çobanzadə, V.Xuluflu, M.Əfəndiyev, 
A.Tağızadə, S.Mümtaz, A.S.Məmmədov 
və başqaları burada elmi-tədqiqat işləri 
aparırdılar. 1935-ci ilin oktyabrında şöbə 
SSRİ EA-nın Azərbaycan Filialına çev-
rildi. Filialın yanında mövcud bölmələr 
əsasında Kimya, Botanika, Zoologiya və 
Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya, Dil 
və  Ədəbiyyat Elmi-Tədqiqat institutla-
rı, habelə Energetika, Fizika, Geologiya, 
Torpaqşünaslıq sektorları yaradıldı. Filia-
lın Rəyasət Heyətinin sədri əvvəl akade-
mik  İ.M.Qubkin, sonralar isə akademik 
S.S.Namyotkin oldu.
SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin 
1945 il 23 yanvar tarixli qərarı ilə  filial 
Azərbaycan EA-na çevrildi. Bu vaxt aka-
demiyanın 4 bölməsi, 16 elmi-tədqiqat 
institutu, elmi-tədqiqat  şöbəsi, 3 muze-
yi, mərkəzi elmi kitabxanası, Naxçıvan, 
Gəncə, Xankəndi və Qubada elmi baza-
ları var idi. Həmin il Azərbaycan EA-na 
15 həqiqi üzv seçildi. Onun ilk heyətində 
Ü.Hacıbəyli, S.Vurğun, M.İbrahimov, 
Y.Məmmədəliyev, M.Qaşqay, 
A.A.Qrossheym, S.Dadaşov, İ.Q.Yesman, 
M.Mirqasımov,  Ş.Əzizbəyov,  Ə.Əlizadə, 
M.Topçubaşov, M.Hüseynov, H.Hüseynov 
və İ.İ.Şiroqorov kimi şəxsiyyətlər var idi.
1945-ci il martın 31-də akademiya-
nın həqiqi üzvlərinin ilk ümumi iclasında 
M.Mirqasımov prezident seçildi. Sonra-
kı illərdə Y.Məmmədəliyev (1947-1950, 
1958-1961), M.Əliyev (1950-1958), 
Z.Xəlilov (1961-1967), R.İsmayılov 
(1967-1970), H.M.Abdullayev (1970-
1983), E.Y.Salayev (1983-1997), 
F.Q.Maqsudov (1997-2000), M.Kərimov 
(2001-2013) akademiyanın prezidenti ol-
muşlar. 2013-cü ildən akademik Akif Əli-
zadə AMEA-nın prezidentidir.
AMEA-nın 5 bölməsi var: fizika, tex-
nika və riyaziyyat elmləri; kimya elmləri; 
yer elmləri; biologiya elmləri; ictimai 
elmlər.
1972-ci ildə AMEA Naxçıvan filialının 
elmi mərkəzi yaradılmışdır. Hazırda Aka-
demiyanın İnformasiya resurs mərkəzi və 
əsaslı kitabxanası  fəaliyyət göstərir. 
Ümummilli lider Heydər  Əliyev elm 
sahəsinə daim böyük diqqət və qayğı 
göstərmişdir. O, özünün 15 may 2001-ci 
il tarixli fərmanı ilə Azərbaycan Elmlər 
Akademiyasına Azərbaycan Milli Elmlər 
Akademiyası adını verməklə Akademiya-
nın statusunu yüksəltmişdir. 
Hazırda AMEA-nın 64 həqiqi üzvü, 
146 müxbir üzvü var.
23
Ə d ə b i y y a t
Azərbaycan Milli Elmlər 
Akademiyasının 70 illik 
yubileyinin keçirilməsi 
haqqında: Azərbaycan 
Respublikası Prezidenti-
nin Sərəncamı, 14 mart 
2014-cü il //Azərbaycan 
2014.- 15 mart.- S.1.
Azərbaycan Milli Elmlər 
Akademiyasının infrast-
rukturu müasir dünya 
standartları səviyyəsində 
yenidən qurulur: Dövlət 
rəhbərliyinin tapşırığına 
əsasən son illər Akade-
miyada aparılan təmir 
və bərpa işləri, eləcə də 
maddi-texniki bazanın 
möhkəmləndirilməsi 
bunları deməyə əsas 
verir //Elm.- 2011.- 25 
aprel.- S.4-5.
Zümrüd. Azərbaycan 
Milli Elmlər Akademiyası 
65 illik yubileyini qeyd 
edir: Akademiyanın təsis 
edilməsi xalqın ictimai 
fikir tarixində mühüm 
bir hadisəyə çevrilib              
/Zümrüd //Səs.- 2010.- 13 
yanvar.- S.12.
İ n t e r n e t d ə
www.anl.az
www.science.gov.az

---