türbəsi” adı ilə məşhur
olan və həyətin cənub
hissəsində yerləşən türbə orta həyətdə mərkəzi
yer tutur. Bəzi mütəxəssislər bu türbənin yanlış-
lıqla Seyid Yəhya Bakuviyə aid olduğunu iddia
edirlər. Türbə Keyqubad məscidi bünövrəsi olan
kompleksdədir. Onu qeyd etmək lazımdır ki, türbə
üzərində onun kimə aid olduğunu bildirən kitabə
və türbənin içərisində məzar daşı olmamışdır. Ki-
çik həcmli 8 bucaqlı türbə yüksək sənətkarlıqla
işlənmişdir. Yaraşıqlı görünməsi üçün gümbəzin
piramidaya oxşar səthləri az qabarıq verilmişdir.
Türbənin hündürlüyü 7,5 metrdir. Türbə yeraltı
və yerüstü hissədən ibarətdir. Divarların hörgü-
sü tünd və açıq daşlardan tikildiyindən onların
təkrarlanması səthlərin rəngli görünməsinə səbəb
olmuşdur. Türbənin daşdan yonulmuş şəbəkələrlə
bəzəkli üç pəncərəsi vardır.
Keyqubad məscidi Dərviş türbəsi yanında
ona bitişik bir məscid-mədrəsə binası olmuşdur.
Türbə məscidin cənub hissəsində yerləşir. Məscid
düzbucaqlı ibadət zalından
və onun önündəki ki-
çik dəhlizdən ibarətdir. Vaxtilə zalın mərkəzində
gümbəzi saxlayan 4 sütun var imiş. Məsciddə Ba-
kuvinin tədris və ibadət etməsi barədə A.Bakıxanov
yazır: “Onun ibadət etdiyi hücrə, işlədiyi məktəb
və qəbri orada – məsciddədir”.
Şərq darvazası portalı - Kompleksin XVI əsrə
aid olan yeganə tikilisi “Murad” darvazasıdır. Mu-
rad darvazası portalının yuxarı çərçivəsində olan 2
medalyon arasında aşağıdakılar yazılıb: “Bu bina
Ulu Rəcəb Bakuvinin 994-cü ildə (1585-86) sifa-
rişi əsasında böyük və ədalətli Sultan III Muradın
dövründə tikdirilib”.
Şirvanşahlar türbəsi -Aşağı həyətin ərazisində
kompleksin 2 tikilisi, türbə və saray məscidi yerləşir.
Aşağı həyəti digərindən iri dairəvi qapalı divarlar
ayırır. Türbəyə yuxarıdan baxdıqda kəsmə ulduzla
bəzədilmiş və 6 bucaqlı gümbəzlə tamamlanmış
düzbucaqlı olduğu görünür. Türbənin girişində
dəhliz vardır və o, 8 bucaqlı gümbəzlə örtülmüş-
dür. Onun sağ və solunda xidmət üçün 2 yardımçı
otaq vardır. Türbədə Şirvanşahlar
ailəsinin üzvləri
də dəfn edilmişdir. Qazıntılar zamanı sökülmüş
döşəmənin altından daş lövhələr tapılmışdır. Bu
daş lövhələrdən 7 ədəd qəbrin örtüyü olduğu
məlum olmuşdur, yalnız 5 qəbrdə sümük qalıqları
tapılmışdır, 2 qəbrdə sümüklər yox idi.
Saray məscidi -Aşağı həyətdə türbə ilə yana-
şı saray məscidi yerləşir. Məscidin hündürlüyü
22 metrdir. Minarəni əhatə edən yazıdan məlum
odur: “bu minarənin ucalmasını böyük sultan I
Xəlilullah əmr etmişdir. Allah onun şahlığını və
hakimiyyət illərini böyütsün 845-ci il” (1441-42
illər). Məscidə girməzdən əvvəl yuyunmaq və
dəstəmaz almaq üçün həyətin şimal tərəfində, hün-
dür meydançada quyu və kiçik hovuz vardır. Onun
giriş portalı bəzəksizdir, lakin minarə zərifliyi və
gözəlliyi ilə diqqəti cəlb edir. Onun eyvanını sax-
layan stalaktitlər və aşağıda yerləşən yazı kəməri
yüksək sənətkarlıqla işlənmişdir. Minarə dilimli
gümbəzlə tamamlanır.
Saray hamamı -Kompleksin ən aşağı həyətində
saray hamamı yerləşir. İçərişəhərin bütün hamam-
ları kimi bu hamam da temperatur rejimini sabit
saxlamaq üçün yer altında tikilib. Vaxt keçdikcə
torpaq qatının qalınlığı artaraq
onu tamam örtmüş-
dür. Hamam 1939-cu ildə təsadüfən aşkar olunmuş,
1953-cü ildə bir hissəsi təmizlənmiş, 1961-ci ildə
konservasiya edilmişdir. Hamamın indiyə qədər
qalmış divarlarına görə demək olar ki, onun otaq-
larının üstü gümbəzlə örtülmüşdü. Gümbəzdə olan
deşiklərdən hamamın içərisinə işıq düşürmüş. Ha-
mamın sol hissəsi bərpa olunmuş, sağ hissə isə öz
əvvəlki formasını daha çox saxlamışdır. Hamama
daxil olan su, divar yaxınlığında olan ovdandan (su
anbarından) qazanxanaya axır, oradan
isə tikilmiş
xüsusi yollar vasitəsi ilə otaqlara paylanırdı. Ha-
mamda soyunmaq üçün, tək adamın çimməsi üçün
“xəlvəti” adlanan otaqlar da vardır. Divarda otaq-
lara çəkilmiş borunun ucu tağın içindən görünür.
Hamamın sağ küncündə üstü günbəzli bir böyük
və iki kiçik otaq vardır. Kaşı üzlüyə malik bu otaq-
ların çəxsən şaha məxsus olduğu ehtimal olunur.
1964-cü ildən qoruq-abidə elan olunan sa-
ray 1997-ci ildən UNESCO tərəfindən qorunan
abidələr siyahısına daxil edilib.
2000-ci ildə YUNESKO tərəfindən İçərişəhər
və Qız qalası ilə birlikdə Ümumdünya mədəni irsi
siyahısına daxil edilmişdir.
369
Tarixdə bu gün
95
illiyi
Azərbaycan Dövlət Neft Akademiyası
1920
2015
1920-ci ildə Avropa və Asiyada neft-qaz
təmayüllü ilk ali texniki təhsil müəssisəsi kimi
fəaliyyətə başlayan ADNA (Azərbaycan
Dövlət
Neft Akademiyası) bu illər ərzində dünyanın qa-
baqcıl təhsil mərkəzləri səviyyəsinədək inkişaf
yolu keçmişdir.
1920-ci ildə Bakı Politexnik İnstitutu yaradılmış
və bu təhsil mərkəzi sonralar Azərbaycan Politex-
nik İnstitutu (1923-1930), Azərbaycan Neft İnsti-
tutu (1930-1934), Azərbaycan İndustrial (Sənaye)
İnstitutu (1934-1959), Azərbaycan Neft və Kimya
İnstitutu (1959-1991), Azərbaycan Sənaye Uni-
versiteti (1991-1992) və Azərbaycan Dövlət Neft
Akademiyası (1992-ci ildən) adı altında neft-qaz
və digər sənaye sahələri üçün yüksəkixtisaslı
mühəndis və elmi-pedaqoji kadrları hazırlamışdır.
Neft sənayesi üçün mütəxəssis hazırlığında
əldə etdiyi nailiyyətlərə görə institut 1931-ci ildə
Azərbaycan SSR-in “Qırmızı Əmək Bayrağı Or-
deni” ilə, 1940-cı ildə institut ittifaq hökumətinin
ali mükafatlarından olan “Qırmızı Əmək Bayrağı”
ordeni ilə təltif olunmuşdur.
Ulu öndər Heydər Əliyevin vaxtilə dediyi “İns-
titut öz varlığı ərzində bütün ölkədə ali təhsilin,
xüsusən ali neft təhsilinin inkişafına sanballı
kömək göstərmişdir”, “institutun respublikamız
qarşısında xidmətləri böyükdür”, “institutu
bitirən
kadrlar Azərbaycanın mühəndis-texniki və elmi
işçilərinin özəyi olmuşdur” sözləri Azərbaycan
Dövlət Neft Akademiyasının fəaliyyətinə verilən
ən layiqli qiymətdir.
ADNA-nın 1 milyona yaxın kitab fondu olan ki-
tabxanası, informasiya hesablama mərkəzi, tədris
vəsaitləri çap edən nəşriyyatı, 7 korpuslu tələbə
şəhərciyi, 3 tədris korpusu, tələbə poliklinikası və
xəstəxanası,
idman kompleksi, Nabranda istirahət
zonası vardır.
Akademiyada “Elmi əsərlər”, “Azərbaycan ali
texniki məktəblərinin xəbərləri” adlı məcmuələr,
“Neft kadrları uğrunda” adlı çoxtirajlı qəzet nəşr
olunur. ADNA-nın məzunlarından 50 nəfərdən
çox Azərbaycan EA-nın həqiqi və müxbir üzvü,
150 nəfərdən çox Sovet İttifaqı və Sosialist Əməyi
Qəhrəmanı, 70 nəfərə yaxın Dövlət mükafatı lau-
reatı fəxri adlarına layiq görülmüşdür.
Xarici ölkələr üçün ali təhsilli mütəxəssis ha-
zırlığına isə ADNA-da 1964-cü ildən başlanmış-
dır. Bununla əlaqədar olaraq Əcnəbi Tələbələrlə
İş üzrə (ƏTİ) dekanlıq yaradılmışdır. ADNA-da
dünyanın bir çox ölkəsi üçün bakalavr, mühəndis,
magistr dərəcəli texniki kadrlar, elmlər namizədi
və elmlər doktoru hazırlanmışdır. 70-ci
illərdən
başlayaraq ADNA-nın professor müəllim heyəti
Əlcəzair, Əfqanıstan, Liviya, Qvineya-Bisau,
Kamerun və digər ölkələrdə ali təhsil sisteminin
təşkili və inkişafında fəal iştirak etmişlər. Əlcəzair
və Əfqanıstanda tədris mərkəzləri yaradılmış, ins-
titutlar açılmış və uzun illər professsor-müəllim
heyəti həmin institutlarda fəaliyyət göstərmiş və
indi də göstərirlər.
ADNA həmçinin Avropanın “TEMPUS” proq-
ramının iştirakçısıdır. 1999-cu ildən başlayaraq
ADNA Amerika proqramları əsasında ABŞ-ın
Corciya Dövlət Universiteti ilə birlikdə iki ixtisas
üzrə magistrlər hazırlamağa başlamışdır. İlk dəfə
məzunlara Amerika nümunəli diplomlar verilmiş-
dir.
ADNA-nın əməkdaşlarından bir çoxu qabaqcıl
ölkələrin Elmlər Akademiyasının, fəxri,
həqiqi və
müxbir üzvləri seçilmişdir.1993-cü ildən başlaya-
raq azərbaycanlı tələbələr, magistrant və aspirant
kimi ABŞ, Fransa, Türkiyə, İngiltərə, İtaliya, Al-
maniya və Rusiya ali məktəblərində təhsil almış-
lar.
Muxtarova, T. ADNA dünya təhsil sistemi ilə yanaşı addımlayan təhsil ocaqlarımızdandır /T.Muxtarova //İqtisadiyyat .-2011.- 23-29
sentyabr.- S.4.