228
Hərbi xadim
Siyasət.Hərbi iş
135
illiyi
Kazım Qarabəkir Paşa
1882-1948
İYUL
Kazım Qarabəkir Paşa 1882-ci il
iyul ayının 22-də İstanbulda anadan ol-
muşdur. Məhməd Əmin Paşa və Hacı
Həvva xanımın ailəsində dünyaya
gəlmişdir. Onun ata tərəfdən kökləri
oğuz türklərinin Əfşar tayfasına gedib
çıxır.
Kazım Qarabəkir Paşa Türkiyənin
görkəmli hərbi və dövlət xadimi Ata-
türkün yaxın silahdaşlarından biri
olmuşdur. Ali hərbi təhsil aldıqdan
sonra (1912-1913) Birinci Dünya
müharibəsində iştirak etmişdir (1914-
1918). Hərbi sahədəki xidmətlərinə
görə 1918-ci ildə diviziya genera-
lı, sonra ordu generalı rütbəsinədək
yüksəlmiş, “Paşa” fəxri tituluna layiq
görülmüşdür.
Kazım Qarabəkir Paşa Azərbaycanın
ərazi bütövlüyünün təmin olunma-
sında, onun ayrılmaz tərkib hissəsi
olan Naxçıvan bölgəsinin erməni
silahlı süvarilərinin təcavüzündən
müdafiəsində mühüm xidmətlər
göstərmişdir. Həmin
ərazilərin
müdafiəsi Osmanlı ordusunun onun
komandanlıq etdiyi I Qafqaz korpusu-
na həvalə olunmuşdu.
Türkiyənin istiqlal savaşında (1918-
1923) fəal iştirak etmiş, Şərq cəbhəsinin
komandanı kimi bir sıra əzəli türk
torpaqlarının geri qaytarılmasında,
erməniləri sülh bağlamağa məcbur
etməsində əvəzsiz xidmətlərinə görə
“İstiqlal ordeninə” layiq görülmüşdür.
Azərbaycanda baş verən hadisələrlə
daim yaxından maraqlanmış, Qars
konfransında (1921) iştirak etmişdir.
Naxçıvanın mədəni həyatında ya-
xından iştirak edən Kazım Qarabəkir
Paşa şəhərdə teatrın fəaliyyətini bərpa
etmiş, Naxçıvan teatrında türk yazıçıla-
rının dram əsərlərini tamaşaya qoymuş,
tədris müəssisələri açmış, məktəblər
üçün Türkiyədən çoxlu sayda dərsliklər
gətirtmişdir. Hərbi vətənpərvərlik
təbiyəsinə böyük əhəmiyyət verən və
nizami ordu quruculuğunun vacibliyini
nəzərə alan Kazım Qarabəkir Paşa bu işi
öyrənmək üçün bir qrup gənci Türkiyə
məktəblərinə oxumağa göndərmişdir.
Türk xalqının istiqlal mücadiləsi
başa çatdıqdan sonra ordudan tərxis
olunan Kazım Qarabəkir Paşa millət
vəkili kimi fəaliyyət göstərmiş, 1946-cı
ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin
başçısı seçilmişdir.
Kazım Qarabəkir Paşa 1948-ci il
dekabr ayının 26-da Ankarada vəfat et-
mişdir.
Xatirəsini əbədiləşdirmək məqsə-
dilə Naxçıvan şəhərində Türkiyə
Dəyanət İşləri Vəqfi tərəfindən məscid
inşa edilmişdir. Bu məscidin 1918-
1919-cu illərdə Naxçıvanın erməni
təcavüzündən xilas edilməsində bö-
yük rolu olmuşdur. 1999-cu il oktyab-
rın 13-də yenidən istifadəyə verilmiş
məscidin açılışında ümummilli lider
Heydər Əliyev və Kazım Qarabəkir
Paşanın qızı Timsal Qarabəkir xanım
çıxış etmişlər.
Ə d ə b i y y a t
Məmmədova, G. Qarabəkir
əfsanəsi: sənədli roman
/G.Məmmədova.- Bakı:
Zaman, 2001.- 488 s.
Musayev, İ. Azərbaycanın
Naxçıvan və Zəngəzur
bölgələrində siyasi vəziyyət
və xarici dövlətlərin
siyasəti: (1917-1921)
/İ.Musayev.- Bakı: Elm,
1996.- 312 s.
Ərtoğrul. Hər bir
azərbaycanlının qəlbində
Kazım Qarabəkir Paşa
/Ərtoğrul //Kaspi.- 2010.-
28 dekabr.-S. 12.
Ərtoğrul. Qəlbimizdəki
Kazım Qarabəkir Paşa
/Ərtoğrul //Kaspi.- 2010.-
24 dekabr.- S.13.
Kazım Qarabəkir Paşa
//Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyəti ensiklopediya-
sı.- Bakı, 2005.- S.77-78.
Səfərli, F. Kazım Qarabəkir
Paşa və Naxçıvanın erməni
təcavüzündən müdafiəsi
/F.Səfərli //Naxçıvan jurna-
lı.- 2001.- № 5.- S.23.
22
229
Mədəniyyət.Maarif.Təhsil
85
illiyi
Azadə Rüstəmova
1932-2005
İYUL
Azadə Cəfər qızı Rüstəmova 1932-
ci il iyul ayının 18-də Bakı şəhərində
anadan olmuşdur. 1947-ci ildə Bakı
şəhəri 132 saylı məktəbi qızıl medalla
bitirmiş, 1951-ci ildə Bakı Dövlət Uni-
versitetinin şərqşünaslıq fakültəsinə
daxil olaraq oranı fərqlənmə diplomu
ilə başa vurmuşdur. Universitetdə beş
il ərzində Məmmədağa Sultanov, Əli
Azəri, Mübariz Əlizadə kimi görkəmli
alimlərdən fars dili və ədəbiyyatını,
Şərq mədəniyyət tarixini mükəmməl
öyrənmişdir.
Azadə xanım 1953-1956-cı illərdə
Moskva şəhərində SSRİ EA-nın
Şərqşünaslıq İnstitutunun aspiran-
turasında təhsil almışdır. Görkəmli
şərqşünas, SSRİ EA-nın müxbir üzvü
Y.E.Bertelsin elmi rəhbərliyi altında
Füzulinin “Leyli və Məcnun” poeması
mövzusunda namizədlik dissertasiyası
müdafiə etmişdir. Vətənə döndükdən
sonra Azərbaycan EA-nın Nizami adı-
na Ədəbiyyat İnstitutunda kiçik elmi
işçi, böyük elmi işçi vəzifələrində
çalışmışdır. Orta əsrlər Azərbaycan
ədəbiyyatı, sonra Nizamişünaslıq
şöbələrinə uzun müddət rəhbərlik edən
Azadə Rüstəmova 1991-ci ildən Orta
əsrlər şöbəsində baş elmi işçi olmuş-
dur. Onun tədqiqatının əsas obyekti
klassik Azərbaycan şeirinin tarixi-
nəzəri problemlərinin araşdırılması
idi. Müəllifin “Nizami Gəncəvi” ki-
tabçası Azərbaycan, rus, ingilis və fars
dillərində dəfələrlə nəşr edilmişdir.
300-ə yaxın məqalənin, 20 kitab
və monoqrafiyanın müəllifi olan bu
fədakar alim əsasən klassik poeziya-
mızın nümayəndələri haqqında dəyərli,
əhəmiyyətini heç vaxt itirməyən
tədqiqatlar aparmışdır. “Azərbaycan
epik şeirinin inkişaf yolları”, “Əsrlərin
addımları”, “Fələki Şirvani”, “ Klassik
Azərbaycan poeziyasında qəzəl. Jan-
rın tarixi və poetikası”, “ Məhəmməd
Füzuli”, “Mütəfəkkir Mövlanə Füzu-
li”, “Nizaminin poeziya sələfləri”, “
Mövlanə Cəlaləddin Rumi” adlı kitab-
ları ədəbi ictimaiyyətin yaxşı tanıdığı
dəyərli tədqiqatlardır.
Azadə xanım Rüstəmova 1971-ci
ilin may ayında “XII-XVII əsrlərdə
Azərbaycan epik şeirinin inkişaf yol-
ları” mövzusunda doktorluq disserta-
siyası müdafiə etmişdir. 1986-1991-ci
illərdə Nizami adina Ədəbiyyat İns-
titutunun Nizami şöbəsinin müdiri
vəzifəsində çalışmışdır. 1990-cı ildə
professor adını almışdır. Y.E.Bertelsin
anadan olmasının 100 illiyinə həsr
olunmuş “Şərq xalqları mədəniyyəti
və müasirlik” mövzusunda Moskva-
da keçirilən Ümumittifaq konfransın-
da “Nizami Gəncəvi irsi Y.E.Bertelsin
tədqiqində” mövzusunda məruzəsi ilə
çıxış etmişdir. 1992-2000-ci illərdə
Azərbaycan Respublikası Prezident
Aparatı nəzdində Dövlət Ali Attestasi-
ya Komissiyası Ekspert Şurasının üzvü
olmuşdur.
2001-ci ildə AMEA-nın müxbir
üzvü seçilmişdir.
1971-ci ildə “Şərəf nişanı” orde-
ni ilə təltif edilmiş, 1982-ci ildə isə
“Əməkdar elm xadimi” fəxri adına la-
yiq görülmüşdür.
Azadə Rüstəmova 2005-ci il mart
ayının 19-da Bakı şəhərində vəfat et-
mişdir.
Ə d ə b i y y a t
Mənəvi dünənimiz
bu günün işığında
/A.Rüstəmova; red.
T.Kərimli; AMEA, Nizami
adına Ədəbiyyat İnsti-
tutu.- Bakı: Elm, 2011.-
593, [3] s.
Azərbaycan ədəbiyyatı:
müxtəsər oçerk: [xaricdə
yaşayan azərbaycanlılar
üçün] /A.Rüstəmova,
B.Nəbiyev, Y.Qarayev;
red. T.Kərimli; АМЕА
Nizami adına Ədəbiyyat
İnstitutu.- Bakı: Elm,
2003.- 376 s.
Əlibəyli, G. R.Azadə
//Əlibəyli G. Çırpınan
dünyamız.- Bakı, 2000.-
S.105- 108.
İ n t e r n e t d ə
http: //525.az/
site/?name=xeber&news_
id=7713
18
Ədəbiyyatşünas