373
Tarixdə bu gün
Xankəndinin işğalı günü
1991
DEKABR
Ərazisi: 1048 km²
Əhalisi: 57 000 nəfər
Yuxarı Qarabağın mərkəzi olan Xankəndi şəhəri
28 dekabr 1991-ci il tarixində Ermənistan silahlı
qüvvələri tərəfindən işğal olunmuş, separatçı rejim
yaradılmışdır.
1991-ci il dekabr ayının 28-da Xankəndinin
itirilməsi, qarşıda Xocalı soyqırımı, Şuşa, La-
çın, Kəlbəcər, Ağdam, Cəbrayıl, Füzuli, Qubadlı,
Zəngilanın işğalına yol açdı.
Yuxarı Qarabağın mərkəzi, Qarqar çayının
sahilində, Qarabağ silsiləsinin Şərq ətəyində,
Bakıdan 329 km aralıda yerləşən Xankəndi,
Azərbaycanın inkişaf etmiş sənaye mərkəzi idi.
Şəhərdə yüngül və yeyinti sənayesi müəssisələri
var idi. Elektrotexnika, avtomobil təmiri və asfalt-
beton zavodları, mebel fabriki, tikinti materialları,
sənaye, istehsalat və tədris istehsalat kombinatları
belə müəssisələrdən idi.
Tarixi sənədlərə görə Xankəndi şəhəri XVIII
əsrin axırlarında, o dövrdə müstəqil Azərbaycan
dövlətlərindən biri olan Qarabağ xanlığının xan-
larının istirahəti üçün yaşayış məskəni kimi sa-
lınmışdı. Elə şəhərin adı da buradan yaranmışdır.
1813-cü ilədək bircə nəfər erməninin də yaşama-
dığı Xankəndində sonralar çar Rusiyası tərəfindən
etnik təmizləmə siyasəti aparılmış və bura İrandan
köçürülən ermənilər yerləşdirilmişdir.
SSRİ dövründə Xankəndində azərbaycanlılara
qarşı etnik təmizləmə siyasəti daha da güclənmiş,
şəhərdə erməni ailələrinin sayı süni surətdə ar-
tırılmışdır. 1923-cü ildə Rusiya İmperiyası-
nın siyasətilə Azərbaycanın tərkibində mərkəzi
şəhəri Xankəndi olan Dağlıq Qarabağ Muxtar
Vilayəti yaradılmışdı. Bundan sonra vilayətin
erməniləşdirilməsi siyasəti aktivləşmiş, 6 oktyabr
1923-cü ildə ermənilərin müraciəti nəzərə alına-
raq Xankəndinin adı dəyişdirilərək Azərbaycan
xalqına qarşı genosid törətmiş cinayətkar Stepan
Şaumyanın şərəfinə Stepanakert adlandırılmışdır.
Muxtar Vilayətdə rəhbər vəzifələrə ermənilər irəli
çəkilmiş, beləliklə də, Xankəndi erməni işğalı al-
tına düşmüş, keçmiş SSRİ dövründə Xankəndində
yaşayan azərbaycanlılar tədricən buradan didərgin
salınmışlar.
1988-ci il hadisələri başlayanda Xankəndində
erməni əhalisi azərbaycanlılara nisbətdə xeyli
çoxluq təşkil edirdi. Həmin vaxt azərbaycanlıların
sayı 17 minə yaxın idisə, ermənilər artıq 40 min
nəfərədək artmışdılar.
1988-1989-cu ildə Xankəndi artıq erməni se-
paratizminin mərkəzinə çevrilmişdi. Moskva-
nın himayəsilə güclənən erməni separatizmi so-
nuncu azərbaycanlıları 28 dekabr 1991-ci ildə
Xankəndindən qovmağa nail olmuş, şəhərin işğalı
və etnik təmizləmə tam başa çatdırılmışdı.
Ə d ə b i y y a t
Qaraca ,B.Xankəndinin işğalı Kərkicahandan başladı /B.Qaraca
//Azərbaycan .-2014.- 28 dekabr.- S.7.
Qaraca.Xankəndidən, Kərkicahandan başlayan işğallar
//Azərbaycan .-2015.- 26 dekabr.- S. 7.
İ n t e r n e t d ə
http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2015/dekabr/470301.
htm
http://www.anl.az/down/meqale/azerbaycan/2014/dekabr/411572.
htm
28
374
DEKABR
1
Tarixdə bu gün
Dünya Azərbaycanlılarının
Həmrəylik Günü
1991
DEKABR
31 Dekabr Dünya Azərbaycanlılarının
Həmrəylik Günüdür. Tarixən dünyada gedən
müxtəlif ictimai-siyasi proseslər nəticəsində
Azərbaycan parçalanmış, azərbaycanlıların bir
qismi öz yurd-yuvalarından didərgin salınmış,
deportasiyalara məruz qalmış, bir-birindən ayrı
düşmüşdürlər. Hazırda azərbaycanlılar müxtəlif
məqsədlərlə dünyanın fərqli ölkələrində yaşayır-
lar.
Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik Gü-
nünün əsası 1989-cu ilin noyabrında Şimali və
Cənubi Azərbaycan arasında humanitar, mədəni,
iqtisadi əlaqələri bərpa etmək məqsədilə əsassız
çəkilmiş sərhədlərə qarşı xalqın etiraz etməsi
əsasında qoyulmuşdur. “Sərhəd hərəkatı” adı ilə
başlanan bu siyasi aksiya 1989-cu il dekabrın axır-
larında - SSRİ-nin son günlərində, Azərbaycan
millətinin, Arazın hər iki sahilində sərhəd yürüşü,
Naxçıvanda sərhədlərin (SSRİ-İran sərhədləri)
dağılması kimi hadisələrlə tarixdə iz qoydu. İki
totalitar rejimin ciddi təzyiqlərinə baxmayaraq,
o taylı-bu taylı millətin həftələrlə Araz qırağında
gecə-gündüz birləşmək şüarı, azərbaycanlıların
bir millət olduğunu dünya çapında bir daha can-
landırdı. 1990-cı il noyabrın 3-5-də Türkiyədə
keçirilən Birinci Millətlərarası Azərbaycan Türk
dərnəkləri qurultayı isə Naxçıvan Muxtar Respub-
likasında başlamış hərəkatın davamı kimi milli
birlik və həmrəylik yolunda atılan mühüm addım
oldu. 1991-ci il 16 dekabrda Naxçıvan Muxtar
Respublikası Ali Məclisinin sədri, ümummil-
li lideri Heydər Əliyev - “Biz azərbaycançılığın
dövlət rəmzlərini yaşadan müstəqil dövlətimiz
ətrafında daha sıx birləşməli, onun tərəqqisi üçün
əlimizdən gələni əsirgəməməliyik” ideologiyasını
rəhbər tutaraq dünya azərbaycanlılarının birliyi-
ni yaratmağın əhəmiyyətini nəzərə alaraq dekab-
rın 31-ni Dünya Azərbaycanlılarının Həmrəylik
Günü elan etdi və onun sərəncamına müvafiq ola-
raq 2001-ci il noyabrın 10-da Bakı şəhərində Dün-
ya azərbaycanlılarının birinci qurultayı keçirildi.
Qurultay göstərdi ki, qüdrətli Azərbaycana gedən
yol bütün azərbaycanlıların milli birliyindən keçir.
Qurultay dünyanın müxtəlif qütblərinə səpələnmiş
soydaşlarımızın bir araya gətirilməsi vəzifəsinin
həyata keçirilməsi istiqamətində atılmış ilk ciddi
və qəti bir addım idi. Qurultay Azərbaycanın Avro-
atlantika məkanına inteqrasiyasına kömək edəcək
diasporumuzun inkişafında həlledici əhəmiyyətə
malik qərarlar qəbul etdi. Türk dünyasının böyük
lideri Heydər Əliyev minillik tariximizdə dünya
azərbaycanlılarını ilk dəfə bir araya gətirən böyük
dövlət xadimi idi.
Hazırda dünyanın 70-dən çox ölkəsində
azərbaycanlılar tərəfindən qeyd olunur. Əlli mil-
yona yaxın olan azərbaycanlılar YUNESKO-nun
məlumatına görə, 30 milyon Cənubi Azərbaycanda,
3 milyon Türkiyədə, 2 milyondan artıq Rusiyada,
1,5 milyon ABŞ-da, 500 min Ukraynada, 300 min
Almaniyada, 180 min Fransada, 175 min Kana-
dada, 350 min Hindistan və Pakistanda, 700 min
İraqda, 430 min Əfqanıstanda yaşayır (2011).
Ə d ə b i y y a t
Azərbaycan diasporuna dövlət qayğısı: Müasir mərhələ /buraxılı-
şa məs., ön söz. N. İbrahimov; tərt. N. Qurbanov, R. Hüseynov, E.
Miraləm; Azərbaycan Respublikasının Diasporla İş üzrə Dövlət
Komitəsi; [fotolar. AzərTac]; Azərbaycan Respublikasının Dias-
porla İş üzrə Dövlət Komitəsi.-Bakı: Çaşıoğlu, 2006.-171 s.
31