Teqvim-2017. pdf
Yüklə 5,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ə d ə b i y y a t
- İ n t e r n e t d ə http://www.anl.az/down/meqale/xalqcebhesi/2016/mart/480232.htm 402
Azərbaycan Demokratik Respublikası dövründə yerli almanlar ilk koloniyanın salınmasının 100 il- liyini təntənə ilə qeyd etdilər. 1941-ci ildə Sovet hakimiyyətinin əmrilə 22.841 alman Azərbaycandan çıxarılıb SSRİ-nin Asiya bölgələrinə sürgün edil- mişdi. Şimali Qafqaz və Gürcüstandakı kimi, bütün alman mənşəli şəhər və kənd adları rus və Azərbaycan adları ilə əvəz edilmişdi. Gürcüstan və Azərbaycandan fərqli olaraq alman mühacirləri indiki Ermənistan ərazisində yaşayış məntəqə qurmamışdılar. Əsasən Sovet dövründə İrəvanda məskunlaşırdılar. Tarix boyu bu ölkədə onların sayı 500-dən artıq olmayıb. 1941-ci ildə buradan 212 alman köçürülmüşdü. 1878-1918 illərdə Rusiya tərkibində olan Qarsda aktiv mühacirət prosesləri baş verirdi. Mühacirlərin əksəriyyəti tərk etmiş müsəlmanların yerini alan və hakimiyyət dəstəyi ilə məskən salan məsihilər: ermənilər, ruslar, ay- sorlar, yunanlar,polyaklar və almanlar idi. 1891-ci ildə burada Petrovka adlı ilk alman kəndi yarandı. Birinci dünya müharibəsindən bir az əvvəl daha iki kənd Vladikars və Estonka salınmışdı. Bura- da baş verən hərbi əməliyyatlardan və təhlükədən canlarını qurtaran almanlar müharibənin sonundan öncə Azərbaycana qaçıb, oradakı Ayxenfeld ko- loniyasında məskunlaşdılar. Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulandan sonra bolşevik rejiminin bütün qaydaları: dinə qarşı təbliğat, repressiyalar və bu kimi hallar alman koloniyalarına da qarşı tətbiq edilirdi. Arxivdə AK(b)P təşviqat və təbliğat şöbəsi nəzdində alman seksiyasının hesabatları, yazışma- ları, protokolları da saxlanılır. Arxivdə alman kolo- niyalarında aparılan kollektivləşdirilmə haqqında sənədlər və Elenendorf Kənd Sovetinın fəaliyyəti haqqında sənədli məlumatlar, habelə AK(b)P ka- tibi – M.C.Bağırovun Telman adına kolxozun komsomol katibi – R.Kriqer ilə 17 fevral 1936-cı il müsahibəsinin qeydləri də mövcuddur. Təhsil sahəsinə ciddi fikir verən alman kolonistləri yaşa- dığı ərazilərdə öz övladları üçün məktəblər tikmiş və sovet dövründə burada orta ixtisas təhsil ocağı da açılmışdı. Ali təhsil almaq istəyənlər isə res- publikanın paytaxtında yerləşən təhsil ocaqlarına üz tuturdular. Arxiv sənədləri arasında Azərbaycan SSR-nın alman koloniyalarında təhsil sahəsində olan vəziyyət haqqında sənədlər saxlanılır. Alman- lar məskən saldıqları yerlərdə mədəni mərkəzlər, qəzetlər və klublar da açırdılar. Almanların yerli əhali ilə sıx mədəni əlaqələrinə baxmayaraq, onlar öz etnik xüsusiyyətlərini qoruyub saxlamışdılar. Arxivdə bu mövzuya dair bir sıra sənədlər saxlanı- lır: alman fəhlə klublarının fəaliyyəti haqqında, al- man koloniyalarıda yaşıyan alman gəncləri arasın- da aparılan iş haqqında (1936). Ancaq almanların Azərbaycanda və ümumiyyətlə SSRİ-nin mərkəzi ərazilərində məskunlaşdıqları yerlərdə onların sabit həyat tərzinə 1941-ci ildə başlayan Böyük Vətən müharibəsi son qoydu. 11 oktyabr 1941-ci ildə SSRİ Daxili İşlər Xalq Komissarı L.Beriyanın imzası ilə 001487 saylı sərəncama əsasən Gürcüs- tan, Azərbaycan və Ermənistan SSR-də yaşayan almanların deportasiyasına başlandı. Bu sərəncama əsasən güc strukturları almanları Qazaxıstan və Sibirə sürgün etdilər. Deportasiya zamanı sərt həyat şəraiti bir çox almanların həyatına son qoy- du. Qeyd olunan tarixi faktlar arxivdə mühafizə olunan sənədlərdə öz əksini tapıb.
402 Tarixdə bu gün 190 illiyi Şəkidə ilk İpək Emalı Fabriki 1827 2017 Azərbaycanda ipəkçilik ən qədim və mü- hüm təsərrüfat sahəsi olmuşdur. İpəkçilik V əsrdə Azərbaycanda geniş yayılmağa başlamış- dır. İpəkçiliyin və ipək toxuculuğunun tarixini öyrənmək üçün arxeoloji qazıntılar zamanı əldə edilən materiallardan görünür ki, əhali bizim era- mızdan əvvəl hələ III minillikdə toxuculuq sahəsi ilə məşğul olmağa başlamışdır. Azərbaycanın kənd təsərrüfatı tarixinin inqilabaqədərki tədqiqatçıları sübut etmişlər ki, Azərbaycanda ipəkçiliyin inkişafı daha qədim dövrlərə təsadüf edir. IX-X əsrlərdə Azərbaycanda ipəkqurdunun bəslənməsi geniş yayılmış, Şamaxı, Bərdə, Şəki, Gəncə və bir sıra digər vilayətlərdə bilavasitə ipəkçiliklə məşğul olurdular. Həmin müddətdə Azərbaycanın şəhərlərində toxuculuq sənəti get- gedə inkişaf edirdi. Gəncə ipəyi öz gözəlliyinə görə başqa ölkələrin ipəyindən üstün idi. İpəkçilik Azərbaycanın bütün əyalətlərində, o cümlədən Şamaxıda, Şəkidə, Culfada, Ordubadda və sair bölgələrdə getdikcə inkişaf edir və əhalinin əsas məşğuliyyətlərindən birinə çevrilmişdi. XIX əsrə qədər ipəkçilik və xam ipək tədarükü Azərbaycan əhalisinin iqtisadiyyatında əsas yerlərdən birini tuturdu. 1827-ci ildə səhmdarlar cəmiyyəti yara- dıldı. Cəmiyyət Şəki (Nuxa) şəhərini özünün dai- mi yaşayış məskəni seçdi. Ən qədim zamanlardan başlayaraq bu günədək Şəki rayonunda yaşayan əhalinin əsas peşələrindən biri kümdarlıq olmuş- dur. Qədim zamanlarda insanlar öz ehtiyaclarını ödəmək üçün ipəkdən cürbəcür əşyalar hazırla- yırdılar. Şəki, Zaqatala, Balakən, Qax rayonları qədim zamanlardan kümçülük peşəsinin vətəni hesab olunurdu. İqtisadi cəhətdən Şəki şəhəri Azərbaycanda (bəlkə də bütün Qafqazda) birinci ticarət mərkəzi idi. 1929-cu ildə Şəkidə işə salın- mış ipəksarıma fabriki manufaktura tipli idi. XIX əsrdə bütün Cənubi Qafqazdan ixrac olunan bara- ma və həmçinin ipəyin üçdə iki hissəsini Nuxa ve- rirdi. 1852-ci ildə Şəkidə istehsal edilən ipək sapın Londonda ən yüksək qiymətə satıldığı qeyd olunur. Fransa tacirləri təkcə bir ildə Şəkidən gümüş pul- la 250 min manatlıq ipək almışdılar. “Azərbaycan Lionu” adlandırılan Şəkinin ipək fabriklərinin əksəriyyəti texnikanın son nailiyyətləri əsasında qurulmuşdu. İpək istehsalında elektrik enerjisi ilk dəfə Nuxada tətbiq edilmişdir. Təsadüfi deyildir ki, hökumət ipəkçiliklə əlaqədar tədbirləri Şəkidə keçirirdi. 1909-cu ildə Şəkidə ipəkçilik üzrə sərgi- müsabiqəsi təşkil olunmuşdur. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev ikinci dəfə hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra ipək sənayesi yenidən bərpa olundu. Hazırda “Şəki-İpək” ASC-nin rəhbərliyi tərəfindən müəssisə texniki cəhətdən yenidən qurulmuş, xaricdən baramaaçan avadanlıqları alınaraq quraşdırılmış və istifadəyə verilmişdir. İpəkçiliyin inkişafı ilə əlaqədar “Şəki-İpək” ASC-nin mütəxəssisləri tərəfindən “Azərbaycan Respublikasında ipəkçiliyin inki- şafı konsepsiyası” hazırlanmış, İqtisadiyyat və Sənaye Nazirliyinə təqdim edilmişdir. İpəkçiliyin yenidən inkişaf etdirilməsi tariximizin və mədəniyyətimizin qorunub saxlanması, gələcək nəsillərə çatdırılması yolunda atılan mühüm bir addım kimi qiymətləndirilməlidir. Ə d ə b i y y a t Pənahov, İ. Şəki ipəyi - mədəni irsimizin maddi daşıyıcısı /İlham Pənahov //Respublika.-2015.- 5 aprel.- S.5 İ n t e r n e t d ə http://www.respublica-news.az/index.php/dig-r-x-b-rl-r/region/ item/8112-shaeki-ipaeyi-maedaeni-irsimizin-maddi-dash-y-dz-s Yüklə 5,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|