108
Tarixdə bu gün
Beynəlxalq Novruz Günü
MART
BMT Baş Assambleyası 2010-
cu il fevral ayının 21 mart tarixini
mədəniyyətlərarası dialoq və qar-
şılıqlı anlaşmanı həvəsləndirməyə
istiqamətləndirən bayram kimi
Beynəlxalq Novruz Günü elan etmişdir.
Beynəlxalq Novruz Günü münasibətilə
hazırlanan qətnamənin preambu-
la hissəsində bildirilir ki, “yeni gün”
mənasını verən, martın 21-də, gecə və
gündüzün bərabərləşdiyi gün qeyd olu-
nan Novruz, bütün dünyada 300 mil-
yon nəfərdən artıq şəxs tərəfindən yeni
ilin başlanğıcı kimi qəbul olunur.
Bu bayram artıq 3000 ildir ki, Bal-
kanlarda, Qara dəniz hövzəsi regionun-
da, Qafqazda, Mərkəzi Asiya, Yaxın
Şərq və digər regionlarda qeyd olunur.
Azərbaycan xalqının tarixin qədim
qatlarında yaratdığı, dilimizi, zəngin
folklorumuzu özündə yaşadan Nov-
ruz bayramı azərbaycançılıq ideyasını,
xalqımızın milli-mənəvi irsini özündə
təcəssüm etdirir. Novruz yeni günün,
yeni arzuların, milli ruh və duyğuların
bayramıdır. Təsadüfi deyil ki, Novruz
bayramı dünyanın qeyri-maddi mədəni
irsi kimi YUNESKO-nun siyahısına
daxil edilmişdir.
Novruz
ənənələrinə görə,
çərşənbələrdə tonqalın üstündən tul-
lanmaqla insanlar bütün ağırlığını-
uğurluğunu, əziyyətlərini, eyni zaman-
da pis xasiyyətlərini, mənfi tərəflərini
köhnə ildə qoyub yeni ilə, yeni günə
qədəm qoyar, bayram günü küsülülər
barışar, insanlar bir-birlərinə qonaq
gedər. Bu dəyərlər geniş mənada təkcə
cəmiyyət daxilində deyil, eyni zaman-
da ölkələr arasında anlaşmanı, sülhü
təcəssüm etdirir. Bu baxımdan Novruz
bayramını, onun milli özəllikləri ilə ya-
naşı, sülh və barış kimi bəşəri dəyərlərin
təcəssümü olaraq dünyaya tanıtmaq,
təbliğ etmək çox əhəmiyyətlidir.
Azərbaycan xalqının milli-mənəvi
irsinin təcəssümü olan Novruz bay-
ramının dövlət səviyyəsində təkcə
ölkəmizdə deyil, dünyada soydaşla-
rımız yaşadıqları ölkələrdə də qeyd
edilməsi çox sevindiricidir. Dünyada
Novruz təntənələrini keçirməklə bu
bayramın timsalında xalqımızın tarixi
dəyərləri, adət-ənənələri təbliğ edilir.
Bu isə nəticə etibarilə Azərbaycanın
təbliği deməkdir.
Ə d ə b i y y a t
Azərbaycanda Novruz.- Bakı: Çıraq, 2012.- 271 s.
Azərbaycanın xalq bayramı Novruz: bələdçi kitab /layih. rəhb. Ə.Qarayev; mətnin müəl. Ə.Vəliyev, V.Bəhmənli.- Bakı: Təhsil, 2011.-
208 s.
Abdullayeva, S. Novruz - beynəlxalq karnavallar statusunda /S.Abdullayeva //Mədəniyyət.az.- 2016.- № 3.- S.94-97.
Mehparə. Dünyada Novruz şöləni: TÜRKSOY-un beynəlxalq layihəsi uğurla başa çatdı /Mehparə //Mədəniyyət.-2015.- 1 aprel.- S. 9.
İ n t e r n e t d ə
http://www.anl.az/down/meqale/medeniyyet/2015/aprel/427867.htm
21
109
Tarixdə bu gün
Beynəlxalq Teatr Günü
1948
MART
Teatrın vətəni qədim Yunanıstandır. Yu-
nan dilində “tamaşa yeri” mənasını verir.
Yunanıstanda qədim zamanlarda şərabçılıq
tanrısı Dionisin şərəfinə təntənəli bayramlar
keçirilirdi. Azad yunanlar şəhər və kəndlərin
küçələrində təntənəli gəzintilər təşkil
edir, Dionis haqqında əfsanələrdən bütöv
səhnələr oynayırdılar. Əvvəllər tamaşalar
açıq havada, təpənin ətəyində göstərilərdi.
Tamaşaçılar isə yamacda yer tutub otururdu-
lar. Təpənin ətəyində yunanca “skena” adla-
nan çadır qurulurdu. Burada aktyorlar pal-
tarlarını dəyişirdilər. Sonralar çadır əvəzinə
kiçik bina tikdilər. Tamaşa vaxtı burada
dekorasiyalar asırdılar. Binanın qarşısında
aktyorların və xorun çıxış etməsi üçün mey-
dança - orkestra düzəldirdilər.Beləliklə, e.ə.
V əsrdə Yunanıstanda teatr binaları tikməyə
başladılar. Qədim yunanlar teatrı çox sevir,
onu “böyüklər üçün məktəb” adlandırırdılar.
Tamaşalar yarış səciyyəsi daşıyırdı. Aktyor-
lar tamaşanın məzmununa uyğun maskalar
taxırdılar. Parlaq rəngli maskaları ən arxa
cərgələrdə belə oturanlar yaxşı görürdülər.
Aktyorlar səhnədə hündür görünməkdən
ötrü qalın altlığı olan xüsusi ayaqqabılar
geyirdilər.Hələ o vaxtlar da qadın rolları-
nı kişilər oynayırdılar. Hər il iki-üç teatr
tamaşası göstərilir və hər tamaşa üç gün
səhərdən axşamadək davam edirdi. Qədim
yunan əfsanələri teatra olduqca zəngin möv-
zu verirdi. Əfsanələr əsasında tragediya-
lar adlanan pyeslər yaranırdı. “Tragediya”
sözü yunanca “keçilər mahnısı” deməkdir.
Tragediyalarda qəhrəmanlar arasında gedən
kəskin mübarizə, onların iztirabları, faciəsi
təsvir edilirdi. İlk tragediyaları “faciənin
atası” adlandırılan Esxil yazmışdır. Esxillə
bir dövrdə yaşamış digər faciə ustası olan
Sofokl “Antiqona” tragediyasının müəllifdir.
Gülməli səhnəciklərdən şən və məzəli
pyeslər - komediyalar yarandı. “Komediya”
yunan sözü olub, “şən sakinlərin mahnısı”
mənasını verir. Yunanlar tamaşa günündə
sübh tezdən yemək-içmək götürüb teatra
toplaşardılar. Tamaşa qurtardıqda xüsusi
komissiya tamaşaçıların rəyini nəzərə ala-
raq qələbəni ən yaxşı pyes müəllifinə və ən
yaxşı aktyorlara verirdi. Onlar çələnglə və
qiymətli hədiyyələrlə mükafatlandırılırdılar.
Pyes müəllifləri son dərəcə böyük hörmətə
malik idilər. Afina teatrında Esxilə və So-
fokla heykəl qoymuşdular. Onları “müdrik-
lik dahiləri” adlandırırdılar. Aristofan teatrın
rolunu belə qiymətləndirirdi: “Müəllimlər
oğlanlara ağıl öyrətdikləri kimi, şairlər də
böyükləri tərbiyə edirlər”. Teatr sonralar
qədim Romada, Şərq ölkələrində - Çində,
Hindistanda, Yaponiyada geniş yayıldı.
Ümumilikdə teatr, onun yaranma tarixi
və missiyasına nəzər saldıqda bir mənzərə
aydın olur: teatr hər bir xalqın özünü ifadə
vasitəsidir. Elə buna görə də onun meyda-
na gəlişi xüsusi bir günlə beynəlxalq miq-
yasda qeyd olunmaqdadır. 1948-ci ildən
teatr ictimaiyyəti rəsmi olaraq UNESCO-
nun himayəsi altında Beynəlxalq Teatr İns-
titutunda birləşməyə başladı. Beynəlxalq
Teatr İnstitutunun 1961-ci il martın 27-də
Vyanada gerçəkləşən IX konqresi isə dün-
ya sənət təqviminə əlamətdar bir gün bəxş
etdi. 27 mart Beynəlxalq Teatr Günü elan
edildi. Bu gün bütün dünyada “Teatr xalqlar
arasında əməkdaşlıq və sülhün qorunması
vasitəsidir” devizi ilə keçirilir və hər il bu
münasibətlə nüfuzlu sənət xadimləri dünya
ictimaiyyətinə müraciət edirlər. Bu ənənənin
əsasını isə fransalı yazıçı Jan Kokto 1962-ci
ildə qoyub.
28
27
Ə d ə b i y y a t
Həmidə. Dünya teatr
bayramı /Həmidə
//Mədəniyyət.- 2014.- 28
mart.- S.5.
Mirməmməd, G. Şəki
I Beynəlxalq Teatr
Festivalı başa çatdı:
Sənət bayramının son
günü Şəkidə unudul-
maz aktyor Lütfəli
Abdullayevin büstü
açıldı /G.Mirməmməd
//Mədəniyyət.-2014.- 24
sentyabr.- S. 9.
Süleymanova, A.
Beynəlxalq Teatr
günü: 27 mart 2014-
cü il /A.Süleymanova
//Kaspi.-2014.- 28
mart.- S.11.
İ n t e r n e t d ə
http://www.anl.
az/down/meqale/
medeniyyet/2014/
mart/359162.htm
http://edebiyyat.biz/az/
view/5076/beynelxalq-
teatr-gununun-qisa-
tarixi/?
http://www.anl.az/down/
meqale/kaspi_az/2014/
mart/359796.htm