30
Kamal Talıbzadə 1923-cü ildə avqust ayının 14-də
Bakıda, XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli nü-
mayəndəsi, islampərəst və türkçü, milli-romantik ədib və
maarifçi Abdulla Şaiqin ailəsində dünyaya göz açmışdır.
Böyük ədibin ocağında kök bağlayan bu körpə istedad
H.Cavid, S.Vurğun, M.Hüseyn və başqaları kimi görkəmli
sənətkarların hikmət dolu söhbətlərinin işığından nur almış,
zəngin bir mühitdə püxtələşib söz aləminin incəliklərinə bələd
olmuşdur. O, bu evdə şeir, sənətlə bağlı neçə-neçə ədəbi
müzakirələrin şahidi olub, maraqlı diskussiyaları dinləyib.
K.Talıbzadə tənqid, ədəbiyyatşünaslıq elmi haq-qında ilk
söhbətləri də atası Abdulla Şaiqin dilindən eşidib. Qeyd
etmək lazımdır ki, Azərbaycanda romantizm ədəbi hərəkatının
meydana çıxmasında və inkişafında, ideya-estetik
prinsiplərinin təbliğində müstəsna rolu olan, böyük ziyalılar
nəslinin müəllimi sayılan A.Şaiq həm də tənqidçi və
ədəbiyyatşünas olmuşdur. M.F.Axundov, H.Ca-vid haqqinda
məqalələri, ədəbiyyatımızın tarixinə dair tədqiqatları,
ədəbiyyat nəzəriyyəsi kitabı onun tənqidçilik və
ədəbiyyatşünaslıq fəaliyyəti haqqında aydın təsəvvür yaradır.
A.Şaiqin ədəbiyyat dərnəklərinin rəhbəri kimi xidmətləri də
son dərəcə səmərəli olmuş, onun sənət görüş-ləri XX əsrin
əvvəllərində yaranan milli ədəbiyyatın inki-şafına öz
əhəmiyyətli təsirini göstərmişdir. A.Şaiqin elmi-nəzəri irsi ilə
tanışlıq göstərir ki, o, 20-30-cu illərin mü-rəkkəb ədəbi
mühitində ən az səhv edən ədəbiyyatcılardan biri olub.
Akademik Kamal Talıbzadənin həyat və yara-dıcılıq yolunun
cığırı məhz atasının bədii və nəzəri-tən-qidi irsindən
31
başlayır. Çünki, onun ədəbi-tənqidi görüşləri A.Şaiqin nəzəri
irsinin bilavasitə təsiri ilə formalaşmışdır. K.Talıbzadə atası
haqqında böyük ehtiramla qələmə aldığı «Həmişə yadımda
olan insan» xatirəsində yazır: «O, mənim xəyalımda,
düşüncəmdə elə bil indi də canlıdır, elə bil o mənimlə hər gün
danışır, məsləhətləşir, yol göstərir, nəsihət verir… Atam məni
tənqidə, ədəbiyyatşünaslığa sövq edən şəxsiyyət kimi də
əvəzsiz və unudulmazdır. Ədəbiyyat aləminə, elminə
gəlməyimlə maraqlananlar tez-tez belə sual verirlər – atamın
bu prosesdə rolu olubmu, olubsa necə və nə dərəcədə olub? Və
mən onlara həmişə cavab vermişəm:
müstəsna, həm də əsas rolu olubdur.»
1
1930-cu ildə 14 saylı (indiki 132 saylı) orta məktəbə daxil
olan, bu məktəbdə təhsilini başa vurduğu 1940-cı ilədək bir çox
elm sahələrinə maraq göstərən K.Ta-lıbzadənin ədəbiyyata
bağlılığı, sevgisi isə sonsuz idi. Onun ilk müəllimi, həmişə
adını hörmətlə, minnətdarlıq hissi ilə andığı məşhur qəzəl şairi
Məşədi Azər Buzovnalı bütün şagirdləri kimi balaca Kamala da
hələ ibtidai sinifdə oxuduğu vaxtlardan ədəbiyyata vurğunluq
hissini aşıla-mışdı. Sonralar ədəbiyyata bağlanmasının əsas
səbəblə-rindən danışarkən K.Talıbzadə orta məktəbdə təhsil
aldığı illəri xoş təəssüratlarla xatırlayırdı: «kiçik yaşlarından
dəqiq elmlərə böyük marağım vardı. Riyaziyyatdan, fizikadan
həmişə beş alardım. Evimizdə bir metr hün-dürlüyündə buruq
maketi düzəldib ora işıq da çəkmiş- dim. 1935-ci ildə atamın
yanına «Kommunist» qəzetinin müxbiri gəldi. Həmin maketə
1
Талыбзадə K. Seçилmиш əsəрлəри, иkи жилддə, Баkы, Азəрnəшр, 1 ж., 1991 s.13-23.,
32
maraqla tamaşa etdi və 56 gün sonra mənim imzamla qəzetdə
«Mən mühəndis olacağam» sərlövhəli məqalə dərc edildi.
Bəlkə doğrudan da mühəndis olacaqdım. Ancaq 6-cı sinifdə
ədəbiyyat müəllimim Ismayıl Əhmədov mənə «Ölülər» əsəri
haqqında məruzə tapşırdı. Evə gəlib atamla bu əsərin qayəsi,
Isgəndər obrazının mahiyyəti barədə xeyli söhbət etdim. Gözəl
bir məruzə hazırladım və həmin məruzə də mənim sonraki
həyat yolumu müəyyənləşdirdi.»
1
Beləliklə də, o, orta
məktəbi bitirdiyi il Azərbaycan Dövlət Universitetinin
filologiya fakultəsinə daxil oldu. Tələbəlik illərindən ədə-
biyyatşünaslıq elminin cazibəsinə düşən K.Talıbzadə ilk
tədqiqatları üzərində işləməyə başladı. Romantizm mövzu-
sunda yazdığı kurs işi də tələbəlik illərinin ilk qələm
təcrübələrindən idi. «Füzuli şeirinin Azərbaycan roman-
tiklərində əks-sədası» adlı bu kurs işini yazarkən romantizm
mövzusuna marağı artan K.Talıbzadə çox keçmədən həmin
mövzuya bir də qayıtdı. Universitetdə təhsilini vaxtından əvvəl
başa çatdıran K.Talıbzadənin 1945-ci ilin yazında diplom
işini müdafiə etməsi üçün birdəfəlik Dövlət Imtahan
Komissiyası təşkil olundu və o, bu komissiyada «XX əsr
Azərbaycan romantizmi və M.Hadi» mövzusunda diplom işini
müvəffəqiyyətlə müdafiə etdi. K.Talıbzadənin vax-tından
əvvəl diplom işi müdafiə etməsi isə Azərbaycan KP
Mərkəzi Komitəsinin fərdi rəsmi təqdimatı ilə onun Moskva
Ali Diplomatiya Məktəbinə göndərilməsi ilə əla-qədar idi.
Qəbul imtahanları verərək komissiyanın qərarı ilə həmin ali
1
Баyраmов Ə. От kюkü üsтə битəр, «Халг гəзeти» 1999, 5 иyun.
33
məktəbin Iran şöbəsinə daxil olan K.Ta-lıbzadənin burada
təhsil alması baş tutmamışdır. Abdulla Şaiq vaxtı ilə ailəsiylə
birlikdə altı il Iranda yaşadığı üçün oğlunun diplomatiya
məktəbində oxumasina icazə verilmir. K.Talıbzadə sonralar bu
faktı belə mənalandırırdı: «…işin belə nəticələnməsi məni
gələcəkdə rus diplomatları ilə ça-lışmaq əzabından, xətasından
xilas etdi, həyatımın başqa istiqamətdə, arzuladığım yöndə
davamına səbəb oldu, yoxsa allah bilir başım nələr
çəkəcəkdi».
1
Beləliklə, o, həmin vaxt Nizami adına Ədəbiyyat Insti-
tutunun direktoru işləyən görkəmli tənqidçi Məmməd Arii-fin
tövsiyyəsi ilə sənədlərini aspiranturaya verib qəbul edilir. Elə
o vaxtdan, 1945-ci ilin payızından institutda kiçik elmi işçi
vəzifəsinə işə götürülərək ömürlük elmi fəaliyyətini,
ədəbiyyatşünas taleyini bu mötəbər elm oca-ğına bağlayır.
Aspiranturada təhsil aldığı illərdə gənc tədqiqatçı professor Mir
Cəlalın elmi rəhbərliyi altında «A.Səhhətin həyatı və
yaradıcılığı» mövzusunda nami-zədlik dissertasiyası üzərində
işləyir. 1949-cu ildə isə onu müvəffəqiyyətlə müdafiə edir.
K.Talıbzadənin bu ilk funda-mental tədqiqat əsərini görkəmli
sənət və elm xadimləri – S.Vurğun, M.Hüseyn, Mir Cəlal,
C.Xəndan. Ə.Sultanlı və başqaları elmdə əhəmiyyətli yenilik
kimi dəyərləndir-mişdilər. 1955-ci ildə Azərbaycan, 1963-cü
ildə rus dilində «Abbas Səhhət» adı ilə monoqrafiya halında
nəşr olunan bu qiymətli tədqiqat əsəriylə K.Talıbzadə
ədəbiyyatşünas-lıq elminə vəsiqə aldı. Qeyd etmək lazımdır ki,
1
Шəmsизадə N. Тüрk тəфəkküрü məжраsыnда, Баkы, Тəщsил, 1998, s.26.
Dostları ilə paylaş: |