Termiz davlat universiteti amaliy matematika va intelektual texnologiyalar fakulteti kampyuter ilimlari va dasturlash texnologiyalar yo’nalishi 2-kurs 222-guruh talabasi chorshanbiyeva zuhraning kampyuterning fizik asoslari fanidan tayyorlagan
Yüklə 24,68 Kb. Pdf görüntüsü
|
| TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI AMALIY MATEMATIKA VA INTELEKTUAL TEXNOLOGIYALAR FAKULTETI KAMPYUTER ILIMLARI VA DASTURLASH TEXNOLOGIYALAR YO’NALISHI 2-KURS 222- GURUH TALABASI JO’RAYEv samandarNING KAMPYUTERNING FIZIK ASOSLARI FANIDAN TAYYORLAGAN TAQDIMOTI Mavzu; Gormanik o’tkazuvchan tok. O‘tkazuvchan tokning zanjir elementlaridan o’tishi. Elektr energiyasini uzoq masofalarga uzatish. Reja; 1. O‘zgaruvchan tok energiyasini o‘zgartirish. 2. O‘zgaruvchan tokni to‘g‘rilash zanjirlari. 3. O‘lchov transformatorlari. Kuchlanish va tok transformatorlari. O’zgaruvchan elektr toki - Elektr energiyasi boshqa turdagi energiyalarga qaraganda hech shubhasiz katta afzalliklarga ega. Uni simlar orqali deyarli energiya isrof qilmasdan uzoq masofalarga uzatish mumkin, iste’molchilar o‘rtasida taqsimlash qulay. Eng muhimi , bu engergiyani oddiygina qurilmalar yordamida energiyaning boshqa turlariga: mexanik energiyaga, ichki energiyaga (jismlarning isishi), yorug‘lik energiyasiga va shu kabi energiyalarga aylantirish mumkin. O‘zgaruvchan tokning o‘zgarmas tokka nisbatan shunday afzalligi borki, uning kuchi va kuchlanishini deyarli energiya yo‘qotmasdan juda keng chegaralarda o‘zgartirish (transformatsiyalash) mumkin. Ko‘pgina elektrotexnik va radiotexnik qurilmalar uchun o‘zgaruvchan tokni ana shunday o‘zgartirish kerak bo‘ladi. Lekin elektr energiyasini uzoqqa uzatishda kuchlanish va tokni transformatsiyalash ayniqsa zarurdir. Elektr tokini generatorlar ishlab chiqaradi. Generator biror turdagi energiyani elektr energiyasiga aylantiruvchi qurilmadir. Hozirgi vaqtda o‘zgaruvchan tokning elektromexanik induksion generatorlari eng muhim o‘rin tutadi. Bu generatorlarda mexanik energiya elektr energiyasiga aylantiriladi. Ularning ishlash prinsiplari elektromagnit induksiyasiga asoslangan. Bunday generatorlarning tuzilishi uncha murakkab emas. Shu bilan birga ular yetarli darajada yuqori kuchlanishda kuchli tok hosil qilish imkonini beradi. Elektr ta’minoti sistemasiga energiya manbalari, kuchaytiruvchi va pasaytiruvchi podstansiyalar, elektr uzatish va taqsimlash liniyalari, elektr tarmoqlari va boshqa yordamchi qurilmalar kiradi. Elektr energiyasini asosan , elektr stansiyalarida o‘rnatilgan uch fazali generatorlar ishlab chiqaradi. Texnikada va amaliyotda o‘zgaruvchan tok ko‘p ishlatiladi, chunki o‘zgaruvchan tokni ishlab chiqarish va ishlatish qulay. Kengroq ma’noda yo‘nalishi va miqdori jihatidan o‘zgaradigan har qanday tok o‘zgaruvchan tok deb ataladi. Ammo elektrotexnikada, ko‘pincha, davriy o‘zaruvchi toklar o‘zgaruvchan tok deb ataladi. O‘zgaruvchan tok, ya’ni davriy deb ataladi, chunki vaqt o‘tishi bilan tokning o‘zgarishi takrorlanadi. Tokning o‘tish vaqti o‘zgaruvchan tokni davri deyiladi. Ular ichida eng oddiysi va qulayi sinusoidal toklardir. O‘zgaruvchan tok, ya’ni sinusoidal deb ataladi, chunki tokning o‘zgarishi vaqtga nisbatan sinus qonuniga muvofiq ro‘y beradi. Ii O‘zgaruvchan tokning bitta to‘la o‘zgarishi sikl deb aytiladi. Bitta siklning davom etish vaqti davr deyiladi. Bir sekund ichida bo‘lgan sikllar soniga o‘zgaruvchan tok chastotasi deyiladi. Barcha elektrostansiyalarda hosil bo‘lgan o‘zgaruvchan tokning chastotasi f=50 Gs ga teng. Masalan, agar f=50 Gs teng bo‘lsa, u paytda bir sekund ichida EYUKni yoki tokning o‘zgarishini 50-ta to‘la sikllari ro‘y beradi. O‘zgaruvchan tok yana siklik yoki davriy chastotasi ω bilan harakterlanadi. ω,f va T orasida bog‘lanishlar quyidagi formulalar bilan berilgan: ω=2πf (1)(2) O‘zgaruvchan tok o‘zining oniy qiymatlari bilan, ya’ni tok kuchining , kuchlanishni va EYUKni oniy qiymatlari bilan harakterlanadi. Tok kuchi vaqt bo‘yicha sinusoidal o‘zgaradi: i=JmSin(ωt+α 0 ) (3) Tokning ixtiyoriy paytdagi bu qiymatiga o‘zgaruvchan tokning oniy qiymati deyiladi. Tokning Jm eng katta qiymatiga o‘zgaruvchan tokning amplituda qiymati deyiladi (1-rasm). O‘zgaruvchan tok manbaining EYUKsi ε yoki tashqi zanjir qismidagi kuchlanishi u ham, tok kuchi singari sinusoidal qonuniyatga bo‘ysinadi: ε = Ε m Sin(ωt+α 0 ) (4) u = U m Sin(ωt+α 0 ) (5) (3), (4), (5) formulalardan ko‘rinadiki, EYUKning faza o‘zgarishi bilan tok kuchi, kuchlanishning faza o‘zgarishi bir xildir. O‘zgaruvchan tokni o‘lchashi uchun uning o‘rtacha issiqlik ta’sirini o‘zgarmas tokning issiqlik ta’siri bilan taqqoslashiga asoslangan. O‘zgarmas tok t=T vaqt ichida R qarshilikka ega bo‘lib Q 1 issiqlik ajratadi. Q 1 = J 2 RT (6) O‘zgaruvchan tok ham shu vaqt ichida R qarshilikdagi Q 2 issiqlik ajratadi: t = T vaqt ichida o‘zgarmas va o‘zgaruvchan toklar bir xil issiqlik miqdorini ajratadilar va shuning uchun: Q 1 = Q 2 (8) cos2ωtdt = 0, chunki cos 2ωt funksiyasining T bir davr ichidagi qiymati nolga teng. Shuning uchun tok kuchi effektiv yoki ta’siriy qiymati quyidagiga teng bo‘ladi: Shunday qilib, sinusoidal o‘zgaruvchan tok uchun tok kuchining effektiv qiymati amplituda qiymatidan 2 marta kichik bo‘ladi.Xuddi shuningdek, EYUK va kuchlanishning effektiv qiymatlari ham amplituda qiymatlaridan 2 marta kichik bo‘ladi. O‘tkazgichda birday vaqt ichida o‘zgaruvchan tok ajratgan issiqlikka teng issiqlik ajrata oluvchi o‘zgarmas tokning tok kuchi J eff ga o‘zgaruvchan tokning ta’sir yoki effektiv qiymati deyiladi. E’tiboringiz uchun rahmat Yüklə 24,68 Kb. Dostları ilə paylaş:
|