mahsulotlari kabi, tovar shakliga ega bo‗lib, tovar – pul munosabatlarida
faol ishtirok etadi.
Mamlakatda yashovchi barcha aholini uch guruhga ajratish mumkin. Birinchi
guruhga 16 yoshgacha bo‗lgan bolalar hamda maxsus muassasalarda
saqlanayotgan shaxslar kiradi. Masalan, ruhiy kasalliklar shifoxonasida, ahloq
tuzatish muassasalarida bo‗lganlar. Aholining bu qismi daromad keltiruvchi
ijtimoiy foydali faoliyat bilan shug‗ullana olmaydi.Ikkinchi guruhga ishlashi
mumkin, lekin bir qator sabablarga ko‗ra ishlamaydigan aholi kiradi. Ularga
o‗quvchilar, uyda mehnat bilan shug‗ullanuvchilar kiradi.Uchinchi guruhga qolgan
barcha aholi kiradi va ular ishchi kuchini tashkil etib, o‗z navbatida ishlayotganlar
va ishsizlarga bo‗linadi.Ishlayotgan yoki band bo‗lgan aholi deb, mehnatga
layoqatli
yoshdagi ijtimoiy ishlab chiqarishda band bo‗lgan aholiga
aytiladi.Ishsizlar bu ishchi kuchlarining bir qismi bo‗lib, ijtimoiy ishlab
chiqarishda
band
bo‗lmagan,
lekin
ishlashni
xohlovchi
va
ish
qidirayotganlardir.Har bir mamlakat ishlayotganlar va ishsizlarni o‗zining
qonunchiligida belgilab qo‗yilgan me‘yorlarga muvofiq hisobga oladi.Ishsizlik
darajasi, ya‘ni iqtisodiyotda ishchi kuchlaridan foydalanish darajasi quyidagi
formula
orqali
aniqlandi:
1-misol. Agar biror mamlakatning barcha aholisi soni 30 mln. kishini
tashkil qilib, ular ichida 16 yoshga to‗lmaganlar va maxsus muassasalardagi
shaxslar soni 10 mln. kishi, ish kuchi tarkibidan chiqib ketganlar esa 8 mln.
kishi, ijtimoiy mehnatda band bo‗lganlar 11,4 mln. kishi hamda ishsizlar
soni 0,6 mln. kishini tashkil qilsa, ushbu mamlakatdagi ishsizlik darajasi qanday
bo‗ladi?
Yechish.
Masalaning
berilganlaridan
foydalanib,
mamlakatdagi
ishchi
eng kam ish haqining 5 barvarigacha miqdorda
eng kam ish haqining 1 barvarigacha miqdorda
226
kuchi sonini topamiz. Buning uchun barcha aholi sonidan, ishchi kuchi
