Termiz davlat universitetining pedagogika instituti
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
| shu yerda yotadi.
Muskul to’qima. A - ko’ndalang targ’il muskul tolalari: 1 - yadro; 2 - ko’ndalang yo’nalishdagi chiziqlar (miofibrillar); В - silliq muskul tolalari; D - yurak muskuli tolalari. www.arxiv.uz Ko’ndalang-targ’il mushakda silliq kanalchalar sistemasi mavjud bo’lib, uning mushak tolalarning maxsus strukturasi deb hisoblash mumkin. Kanalchalar sistemasi tolaning uzun o’qi bo’ylab miofibrillalar oralig’ida joylashadi va Z chiziq qarshisida yoki A va I disklar chegarasida kengaymalar hosil qilib tugaydi. Bu sistema sarkoplazmatik retikulum deb nomlanadi. Bundan tashqari, A va I disklar chegarasida sar-kolemmaning plazmatik membranasi tola ichiga botib kirib, Т sistema naychalarini hosil qiladi. Bu naychalar tolaning uzun o’qiga ko’ndalang yo’nalgan. Т sistema kanalchalari A va I disk chegarasida atro-fidagi simmetrik joylashgan sarkoplazmatik to’r kengaymalari bilan triadalar hosil qiladi. Sarkoplazmatik to’r qisqarishining yuzaga chiqishida ishtirok etadi. Miofibrillalar tolaning qisqa-rishini ta’minlovchi tuzilmalardir. Bu ipsimon tuzilmalarning qalinligi 2 mikron keladi. Ko’ndalang targ’il mushakning miofibrillalari silliq mushakdan farq qilib, ko’ndalangiga taram-taram bo’lib bo’yaladi. Bu ularning nozik tuzilish xususiyatlariga bog’liq. Miofibrillalarda A va I disklar farq qilinadi. A disklar har xil bo’yoqlar bilan yaxshi bo’yaladi. I disklar esa uncha yaxshi bo’yalmaydi. Anizotrop-A disklar ikki xil nur sindirish xususiyatiga ega va ularning nomi ham ana shu xususiyatga asoslangan. I disklar anizotropiya xususiyatiga ega emas va shu sababli ularni izotrop disklar deyiladi. Mushak tolasi fibrillalarning bir xil disklari bir sathda yonma-yon yotib, butun mushak tolasining ko’ndalang-targ’illik manzarasini yuzaga keltiradi. Elektron mikroskop fibrillalarning nozik tuzilishi tafsilotlarini aniqlashga imkon berdi. A diskning o’rtasida H zona bo’lib, uning markazidan esa M chiziq o’tgan. I diskning o’rtasida Z chiziqchasi yotadi. U ba’zi bir adabiyotlarda eski nom bilan T chiziq (telofragma) deb ataladi. Har ikki Z chiziqchasi orasida yotgan miofibrilla bo’lakchasiga sarkomer yoki inokoma deyi-ladi. Sarkomer tarkibiga A disk va A diskning har ikkala tomonidagi I disklarning Z chiziqqacha bo’lgan qismi (har bir I diskning yarmi) kiradi. Elektron mikroskop miofibrillalar yanada ingichkaroq ipchalar - miofilamentlardan (protofibrillalardan) tuzil-ganligini ko’rsatadi. Ikki xil protofibrillalar (miozin va aktin) farq qilinadi. Yo’g’on (miozin) protofibrillalar A diskda, ingichka (aktin) proto-fibrillalar esa I diskda va qisman (N zona chegarasiga qadar) A diskda joylashadi. Shunday qilib, I diskda faqat ingichka protofibrillalar, A diskda esa N zona chegarasiga qadar ingichka va yo’g’on protofibrillalar joylashadi. Ingichka protofibrillalarning bir uchi Z-chiziqqa yopishadi. Ikkinchi uchi protofib-rillalarning orasida erkin holda tugaydi. |