Terroizmə qarşı ideoloji mübarizə yolları Görən, dad bilən, toxunan və
Yüklə 439,98 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sənin Rəbbin mələk- lərə: “Mən yer üzündə bir xəlifə yaradacağam”, - dedikdə (mələklər): “Biz
- - aşkarda nə etdiyinizi bilirəm, söyləmədimmi” – buyurdu. (Bəqərə surəsi, 30-33)
- Yaradan Rəbbinin adı ilə oxu! O, insanı laxtalanmış qandan yaratdı. Oxu! Sənin Rəbbin ən böyük kərəm sahibidir! O Rəbbin
32 həqiqət Quranda belə bildirilir:
İnsanın bütün digər canlılardan fərqli olaraq adları bilməsinin səbəbi Allah`ın bu qabiliyyəti ilk insan olan hz. Adəmə (əs) bəxş etməsidir. Allah insanı yaratmış və ona başqa heç bir canlıda olmayan, məfhumlarla düşünmə və nitq qabiliyyətini bəxş etmişdir. İnsanlar üçün yolgöstərici olan Quranda Rəbbimiz bizə məfhumların qarşılığı olan isimlərlə danışmağı öyrətdiyini açıq-aydın bildirir: Unutmaq olmaz ki, insanın bildiklərini ona öyrədən Allah`dır. “Ələq” surəsinin ilk ayələrində belə buyurulur: Yaradan Rəbbinin adı ilə oxu! O, insanı laxtalanmış qandan yaratdı. Oxu! Sənin Rəbbin ən böyük kərəm sahibidir! O Rəbbin ki, qələmlə (yazmağı) öyrətdi. (O Rəbbin ki) insana bilmədiklərini öyrətdi. (Ələq surəsi, 1-5) İstədiyimiz sözlərin ağzımızdan çıxması üçün səs tellərinin nə qədər aralı olmasını, nə qədər titrəməsini, ağzımızdakı, dilimizdəki, boğazımızdakı yüzlərlə əzələdən hansının hansı ardıcıllıqda neçə dəfə gərilib-boşalmasını, ciyərlərimizə neçə kub santimetr hava alıb bu havanı hansı sürətlə və intervalla boşaltmağı hesablamırıq. İstəsək də, bunu e d ə
bilmərik! Çünki ağzımız- dan çıxan bircə söz- ün əmələ gəlməsi insanın tənəffüs sistemindən sinir sisteminə, əzələlərdən sümüklərinə qədər bir çox sistemin uyğun işləməsinin nəticəsidir. Dil qanunlarının sayını cümlələrin sonsuz sayı ilə müqayisə edən məşhur dilçi Liberman dilçilik qanunlarının tam aşkar edilmədiyini bildirir. Halbuki 3 yaşında bir uşaq dilçilərin açıqlaya bilmədiyi qanunlardan istifadə edərək danışır. Nitq qabiliyyəti beynimizə yerləşdirilmişdir Dilin kompleks quruluşu ilə bağlı dilçilərin əksəriyyəti bir fikir ətrafında toplanıblar. Noam Xomskinin öndərlik etdiyi bu fikrə əsasən, uşağın danışması üçün beynində əvvəlcədən yerləşdirilmiş dilə aid xüsusiyyətlər olmalıdır. Xomski nitqin digər bildiklərimizdən fərqli olaraq öyrənilmədən qazanıldığını belə ifadə edir: Qrammatika və idrak hər kəs tərəfindən, səy göstərilmədən, tez, nizamlı şəkildə sadəcə bir icmanın içində ən az ünsiyyətlə, münasibət və qarşılaşma ilə və yaşamaqla əldə edilir. Xüsusi təlimə və təhsilə ehtiyac yoxdur, əgər bu olacaqsa da, son nəticəyə yardımı məhdud olar… Halbuki, məsələn, fizika biliyi əziyyətli şəkildə nəsillər boyu ciddi çalışaraq, dəqiq təcrübələrlə qazanılır. (Noam Düşünən İnsan, Dekabr 2014 32 www.elmxeberleri.com 33 Chomsky, On Language: Chomskys classic works: Language and responsibility and reflections on language in one volume, New Press, 1998, səh.144) Xomski bu sözləri ilə nitqin öyrənilmədiyini, dilin əsas quruluş vahidlərinin anadangəlmə zehində mövcud olduğunu irəli sürür. Həqiqətən də dil o qədər kompleks quruluşa malikdir ki, əgər bizi buna hazırlayan daxili sistem olmasa, öyrənmək və öyrətmək qeyri-mümkündür. Danışmaq üçün bədənimizdə hansı proseslər baş verir? Bir şey demək istədiyiniz anda beyninizdən gələn bir sıra əmr səs tellərinizə, dilinizə və oradan da çənə əzələlərinizə gedir. Beyinin nitq mərkəzlərinin yerləşdiyi bölgə nitq fəaliyyətinizdə rol oynayan bütün əzələlərinizə lazımi əmrləri göndərir. Əvvəlcə ağciyərlər isti hava verir. İsti hava nitqin xammalıdır. Hava burundan içəri daxil olur, burun boşluğu, boğaz, nəfəs borusundan sonra bronxlara, oradan da ağciyərlərə keçir. Havadakı oksigen ağciyərlərdə qana qarışır. Bu zaman karbon qazı da xaric edilir. Ağciyərlərdən geri qayıdan hava boğazdan keçərkən səs telləri adlanan iki toxuma arasından keçir. Bu tellər bir növ pərdəyə bənzəyir və birləşdikləri kiçik qığırdaqların təsiri ilə hərəkət edirlər. Danışmazdan əvvəl səs telləriniz açıq vəziyyətdə olur. Danışdıqda tellər birləşir və nəfəs verdikdə çıxan hava titrədilir. Ağız və burun quruluşu insanın səsinin özünəməxsus olmasını təmin edir. İnsanlar sözləri ard-arda düzüb danışarkən dil damağa müəyyən miqdarda yaxınlaşıb uzaqlaşır, dodaqlar büzülüb-açılır. Bu proseslərdə bir çox əzələ böyük sürətlə hərəkət edir. Danışmaq üçün bu proseslərdən hər biri tam baş verməlidir. Bu kompleks proseslər böyük sürətlə və qüsursuz baş verərkən insanın bunlardan xəbəri belə olmur. Düşünən İnsan, Dekabr 2014 Düşünən İnsan, Dekabr 2014 33
Yüklə 439,98 Kb. Dostları ilə paylaş:
|