Təsərrüfat uçotu haqqinda anlayiş, onun inkişafı və bazar iqdisadiyyatı şəraitində mahiyyəti və əhəmiyyati

AZƏRBAYCANIN NƏQLİYYAT SEKTORUNUN ƏSAS GÖSTƏRİCİLƏRİ :
Nəqliyyat sektorunda yük daşınması (min ton)

	2000	2003	2004	2005	2006	2007	2008
Cəmi	80180	110001	117314	128328	145596	167533	183093
o cümlədən:
dəmir yolu	15876	20345	20671	26522	30205	28276	27432
dəniz	8779	13272	13209	13680	13506	10173	11898
aviasiya	37	52	75	74	75	52	43
boru kəməri	15054	17262	18145	18534	27426	47409	55731
neft kəməri	11774	11283	11589	11692	19947	39999	44383
qaz kəməri	3280	5979	6556	6842	7479	7410	11348
avtomobil	40434	59070	65214	69518	74384	81623	87989

Nəqliyyat sektorunda yük dövriyyəsi (milyon ton-km)

	2000	2003	2004	2005	2006	2007	2008
Cəmi	15948	22291	23283	26534	43294	78007	88607
o cümlədən:
dəmir yolu	5770	7719	7536	9628	11059	10375	10021
dəniz	5192	6555	6771	7521	8043	5989	6076
aviasiya	102	204	315	310	291	204	129
boru kəməri	1371	1572	1696	1539	15679	52305	62434
neft kəməri	646	649	655	624	14690	50892	58759
qaz kəməri	725	923	1041	914	989	1413	3675
avtomobil	3513	6241	6965	7536	8222	9134	9947

Nəqliyyat sektorunda sərnişin daşınması (min sərnişin)

	2000	2003	2004	2005	2006	2007	2008
Cəmi	871484	920988	954079	1000278	1063347	1148328	1242161
o cümlədən:
dəmir yolu	4250	4736	5241	5492	5824	6598	6394
dəniz	12	13	20	17	17	14	14
aviasiya	701	867	1094	1211	1332	1526	1396
tramvay	2427	453	-	-	-	-	-
trolleybus	3431	2301	1102	696	105	-	-
metropoliten	117364	127052	136898	146952	161096	175689	200412
avtomobil	743301	785566	809725	845910	894973	964501	1033945
avtobus	720881	763608	786515	821122	867926	933889	1000194
taksi	22420	21958	23210	24788	27047	30612	33751

Nəqliyyat sektorunda sərnişin dövriyyəsi (milyon sərnişin-km)

	2000	2003	2004	2005	2006	2007	2008
Cəmi	11367	12588	13814	14747	15956	17657	18981
o cümlədən:
dəmir yolu	493	654	789	878	964	1108	1049
dəniz	6	6	7	7	6	5	5
aviasiya	798	1113	1450	1588	1686	1999	2002
tramvay	10	2	-	-	-	-	-
trolleybus	33	5	2	1	0.2	-	-
metropoliten	874	947	1287	1381	1514	1652	1884
avtomobil	9153	9861	10279	10892	11786	12893	14041
avtobus	8750	9415	9801	10370	11210	12241	13319
taksi	403	446	478	522	576	652	722

Nəqliyyat vasitələrinin sayı (ədəd)

	2000	2003	2004	2005	2006	2007	2008
Avtomobillər, cəmi	440626	511460	554031	612069	690012	773318	860047
o cümlədən:
minik avtomobilləri	332026	400439	438964	479447	548979	616853	700080
ondan şəxsi	319297	386219	423696	458840	525348	589298	668587
avtobuslar	16756	18781	20991	26735	27474	28092	29340
yük avtomobilləri	78566	79019	80918	90852	97395	110391	113088
xüsusi təyinatlı avtomobillər	10456	8291	7961	9490	10267	11458	11449
digərləri	2822	4930	5197	5545	5897	6524	6090
Motosikllər	6389	7313	4993	3562	3408	2778	2330
Ölkənin hər 1000 nəfər əhalisinə düşən minik avtomobilləri	42	48	53	57	64	71	81
Ölkənin hər 100 ailəsinə düşən şəxsi minik atomobilləri	19	22	24	26	29	32	36

Əlaqə yollarının uzunluğu (ilin əvvəlinə)

	2000	2004	2005	2006	2007	2008	2009
Ümumi istifadədə olan dəmir yolları, km	2116	2122	2122	2122	2122	2099	2099
Tramvay yolları (qoşa xətt hesabı ilə), km	35.9	22	-	-	-	-	-
Trolleybus yolları (qoşa xətt hesabı ilə), km	165.3	53.7	48.2	48.2	-	-	-
Metropoliten yolları (qoşa xətt hesabı ilə), km	28.5	29.9	29.9	29.9	29.9	29.9	31.5
Magistral boru kəmərləri, min km	4.4	4.2	4.5	4.1	4.6	5.3	5.3
magistral neft kəmərləri	1.4	1.4	1.4	1.4	1.9	1.9	1.9
magistral qaz kəmərləri	3	2.8	3.1	2.7	2.7	3.4	3.4

Avropa-Qafqaz-Asiya nəqliyyat dəhlizində nəqliyyatın fəaliyyəti
(Azərbaycan hissəsində)

	2000	2003	2004	2005	2006	2007	2008
Yük daşınmışdır, min ton	29092	40927	40794	46741	48807	47939	48715
o cümlədən tranzit	8572	18837	15244	15051	12006	11014	11816
Yük dövriyyəsi, milyon ton-km	8405	12394	11482	13446	13881	12697	12782
o cümlədən tranzit yüklərin dövriyyəsi	3626	8284	6706	6680	5378	4927	5350
Sərnişin daşınmışdır, milyon sərnişin	152.1	156	158.2	158.7	163.8	179.5	192.3
Sərnişin dövriyyəsi, milyon sərnişin-km	3049	3142	3348	3423	3493	3855	4120.1
Yük daşınmasından əldə olunan gəlir,mlyn. manat	113.9	178.9	166.3	191.7	198.7	210.2	230.8
Sərnişin daşınmasından əldə olunan gəlir, mlyn. manat	19.3	22.2	22.5	22.8	23.2	25.9	30.4

© Azərbaycan Respublikasının Dövlət

Statistika Komitəsi

Aparılan araşdırmalara əsasən dünyada 1 km² sahədə 8.8 metr dəmiryolu , 103 metr avtomobil yolu və 0.4 metr daxili su yollari vardır. Azərbaycan respublikasının ərazisinin hər 1000 km² –nə 34.3 km dəmiryolu , o cümlədən 21.5 km magistral neft kəməri , 31.7 km magistral qaz kəməri , 217.4 km şosse yolları düşür.

Hər bir nəqliyyat növü 3 əsas komponenti özündə birləşdirir. Bura : yollar , terminallar və nəqliyyat vasitələri aiddir.

Əlaqə yolları dedikdə nəqliyyat vasitəsinin özünün funksiyasını yerinə yetirdiyi mühit başa düşülür. Yolların 3 növü var :

1.Təbii.

2.Yaxşılaşdırılmış.

3.Süni.

Yollar üzərində daşınmaların təmin edilməsi üçün xüsusi nəqliyyat tikililəri tələb olunur.Bunlar bilavasitə əlaqə rolunu oynayir.Bu cür tikililər terminal adlanır.

Terminal təmin edir :

1.Yük axınlarının birləşdirilməsini.

2.Verilən əlaqə yolu ilə hərəkət edən nəqliyyat vasitəsini digər nəqliyyat vasitəsi ilə asan dəyişməsi.

Nəqliyyat vasitələrinin 2 növü var :

1.Qarışıq nəqliyyat vasitələri.

2.Bağlanmış nəqliyyat vasitələri.

Qarışıq nəqliyyat vasitələrinin konstruksiyasına güc avadanlıqları daxildir.Bağlanmış nəqliyyat vasitələrində ayrı-ayrı güc və yük hissələri vardır.

Sonda qeyd etmək lazımdır ki , iqtisadiyyatın bütün digər sahələrinin işinin səmərəliliyi bilavasitə nəqliyat sisteminin işinin səmərəliliyindən asılıdır.Əgər nəqliyyat sistemi olmazsa onda iqtisadiyytın heç bir sahəsində istehsal tsikli baş verməz. Ona görə də nəqliyyat iqtisadiyyatın bütün sahələrinin fəaliyyəti və cəmiyyətin mövcudlugu üçün zəruri hesab olunur.Bütün bunlar nəqliyyatın iqtisadiyyatda əvəzsiz rol oynadığını və mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini göstərir.