yaddaşımız üçün
35
USTAD
dərgisi \ Fevral 2016
34
USTAD
dərgisi \ Fevral 2016
tikanlı sözlərinə.
Pristav olmaq istəyəcəkdi
bu illərdə. Alınmayacaqdı. Tiflisə gedəcəkdi.
Arvadı orda öləcəkdi. Jurnalist olacaqdı.
Hər gün Zeynəb ağanın qəbrinin üstünə gül
qoyacaqdı. Əsəb xəstəliyindən ölən arvadını
heç zaman unutmayacaqdı.
Bu şəxsi problemlər məngənəsindən
boğulan qaradinməz, tündməcaz adam
Sabirin ölümü ilə dərin depressiyaya
düşəcəkdi. Bir müddət yazmayacaqdı. Hətta
jurnalı bağlamaq haqqında düşünəcəkdi.
Amma etməyəcəkdi. Dostunun intiqamını
sonuna qədər alacaqdı. O intiqam savaşı hələ
də davam edir.
Qəribəsi odur ki, həm Cənubi
Azərbaycandakı Azadistan hökumətindən,
həm də Azərbaycandakı
Şura hökumətindən
maarif naziri postu təklifini alacaqdı. Amma
rədd edəcəkdi. Təbrizdən Bakıya gələcək və
bütün Azərbaycan ziyalıları Mirzə Cəlilin
mənəvi övladlarıdır. İspan ziyalısını Servantes
yaratmayıb. İngilisi Şekspir. Amerikanı
Mark Tven. Rusu Tolstoy. Fransızı Hüqo.
Amma Mirzə Cəlil təkcə müasirlərinin deyil,
özündən sonrakı bütün ziyalıların ürəyinə işıq
salacaqdı.
Mirzə Cəlil özündən sonrakı bütün
ziyalı nəslinin yaradıcısı olacaqdı. Çünki
Mirzə Cəlili Azərbaycan özü yaratmışdı,
zəmanə özü yaratmışdı.
Bir yuxu görmüşdü ömrünün son
illərində. Dar bir otağa salırlar Mirzəni.
Bircə yer var işıq düşən. Oranı da kərpiclə
hörürlər. Yalvarır, “məni işığa həsrət
qoymayın”, – deyir.
Amma aman yoxdur,
kərpicləri hörürlər. Bax, o, Mirzə deyil
əslində. O, bizik, bizim bəlalı xalqımızdır.
O işıq da Mirzənin işidir, o işıq Mirzədir, o
pəncərə Mirzədir.
CƏLİL
MƏMMƏDQULUZADƏ
jurnalı buraxmağa davam
edəcəkdi.
Jurnala “Allahsız”
adı qoyacaqdılar. Məktəb
yaşlarından Allahsız olan
Mirzə bunu özünə dərd
edəcəkdi. Çünki onun qayəsi
başqaydı. O,
ürəklərə maarif
nuru səpmək istəyirdi. Amma
adı “kiçik burjua yazıçısı”
kimi damğalanacaqdı.
Kasıblığa tərk ediləcəkdi.
Qızınmaq üçün əlyazmalarını
yandıracaqdı. Yanvar ayının
ilk günlərində gözünü
dünyaya yumacaq, son
sözü isə “Mithət gəlmədi?”
olacaqdı.
Hə, Mithət... Mirzədən altı
ay sonra gənc yaşında vərəm
olan Mithət... Quyuya atmaq
istədiyi qızı Münəvvərin
zürriyyəti olmayacaqdı.
Digər oğlu Əhməd isə II
Dünya Müharibəsi illərində
İrana gedəcək və geri
qayıtmayacaqdı. Mirzənin
bu
torpaqlarda heç bir izi
qalmayacaqdı. Amma bunlar
bioloji məsələlərdir. Çünki
yaddaşımız üçün
35
USTAD
dərgisi \ Fevral 2016
34
USTAD
dərgisi \ Fevral 2016
Təkcə yazıçı deyildi, amma bircə
“Poçt qutusu” hekayəsi onu yazıçı
etmişdi.
Təkcə jurnalist deyildi, hərçənd
Azərbaycan mətbuat tarixində
“Molla Nəsrəddin” qədər güclü bir
jurnal heç zaman olmayacaqdı.
Təkcə, müəllim deyildi, amma
Azərbaycanın ondan böyük müəllimi
olmayacaqdı.
Təkcə, publisist deyildi, amma
publisistikamızı da o yaradacaqdı.
Təkcə, şair deyildi, amma
“Millət necə tarac olur olsun”u o
yazdıracaqdı.
O, Ustaddır. Ömrü boyu
minnətdar olacağımız əzizimiz,
ən böyük yazıçımız, ən
müqəddəs insanımız...
Bizi biz edən adam.
Dəli yığıncağından,
ölülərdən kamança düzəldən
adam...
Rəssam:
Ülviyyə Həmzəyeva
həyat dərsi
37
USTAD
dərgisi \ Fevral 2016
36
USTAD
dərgisi \ Fevral 2016
M
ənim səksən yaşım var, sizinsə
iyirmi. Sizi tanıyanlardan
haqqınızda çoxsaylı
xoş sözlər
eşitmişəm. Və budur, siz məndən həyatınızı
necə qurmaq barədə məsləhət istəyir, başqa
sözlə desək, Balzakın “Vadi zanbaqları”nda,
yaxud Hötenin “Vilhelm Meyster”ində
olduğu kimi, “Tərbiyəvi məktub” yazmağımı
xahiş edirsiniz. Etiraf edim ki, sizin təklifiniz
çox xoşuma gəldi. Mən populyarlıq
axtarmıram və indiki intellektualların
psevdofəlsəfi danışıq tərzini xoşlamıram. Elə
düşünürəm ki, gənc nəsillə dil tapmaq üçün
heç bir şansım yoxdur, axı insan gənc olanda
zahiri söz oyununu daha çox sevir. Təklifiniz
isə məni bu
xüsusda xeyli ümidləndirmiş
oldu. Onunçün də gəlin birlikdə araşdırıb,
baxaq görək bizi əhatə edən dünyanın
mahiyyəti nədən ibarətdir.
Lakin əvvəlcə sizdən xahiş edirəm ki,
bütün müasir gəncliyin beynini zəhərləmiş
uydurma neoromantik pessimizmi başınızdan
çıxarıb atasınız. Sizə təlqin edirlər ki, dünya
başdan-başa absurddur. Bu nə deməkdir?
Hər hansı bir rəy, fikir absurd ola bilər – əgər
düşüncə qanunlarına ziddirsə. Hər hansı
bir qanun absurd ola bilər – əgər sağlam
düşüncəni təhqir edirsə. Lakin ətrafda
baş verən hər şeyin absurd olmasını iddia
etməyin özü, əslində ən böyük absurddur.
Dünya necə varsa, o cür də olacaq, onu
olduğu kimi qəbul etmək lazımdır, çünki
o
heç vaxt sağlam düşüncənin, məntiqi
təfəkkürün qanunlarına tabe olmayıb.
Dünya düşünən insanlarçün dayaq nöqtəsi
kimi bir şeydir. Başqa cür ola da bilməz.
Elə düşünməyin ki, dünya yalnız bizim
tələbatımızı ödəmək üçün yaranıb. Belə
olsaydı, bu, möcüzələrin möcüzəsi olardı.
Dünya neytraldır, bitərəfdir. Dünya insana nə
dost, nə də düşmən ola bilməz.
Sizə təlqin ediblər ki, insan yalnız
ölməkçün doğulub və bütün ömürboyu bu
fikirlərlə iztirab çəkməlidir. Axı niyə? Məgər
ölüm düşüncə faktıdır?
Monterlan yazırdı: “Ölüm haqqında
düşüncələrin mənası, onların
mənasızlığındadır”.
Yaxın adamların ölümü bizi sarsıdır. Bəs
öz ölümümüz? Ölümdən qorxmaq ona
bənzəyir ki, biz dünyanı iki yerə bölürük:
Andre Moruanın
anadan olmasının
130 illiyidir
Yaşamaq
elmi haqqında
gənc dostuma
məktub
1965-ci il
(kitabdan fraqment)
ANDRE
MORUA