Təsisçi: “Hədəf” nəşrləri Baş redaktor: fil.ü. f d., dos. Şəmil Sadiq Redaktor
Yüklə 9,34 Kb. Pdf görüntüsü
|
polemika köşəsi 9 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 8 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 Üzeyir bəy 1917-ci ilin dekabrında Y.V.Çəmənzəminlinin bir mətbu çağırışına cavab olaraq “Açıq söz” qəzetində (22 dekabr 1917-ci il) “Millı marş” başlıqlı məqaləsində bildirirdi ki, son günlər o, milli nəğmə yaratmaq üzərində işləməkdədir və hələlik bir milli qəsidə yazmışdır. Üzeyir bəy himn, marş və digər istilahlarla yanaşı, həmin bəstəsinin hansı üsulla yazıldığı barədə də məsələyə aydınlıq gətirərək yazırdı: “...Milli bir qəsidə (himnə qəsidə desək, şərqi sözündən daha düzgün olar) yazmaq haqqında mən bir müddətdir ki, çalışıram. Hələlik bir milli marş yazmışam ki, sözlərini burada dərc etməyi lazım bilmədim. Ancaq bu sözlərin vəzn cəhətdən düzgün olmadığının səbəbini qabaqca söyləməliyəm”. Bundan sonra Üzeyir bəy sözünə davam edərək öz bəstəsində istifadə etdiyi yeni üsul haqda belə izahat verir: “Qədim Yevropada və bu gün bizlərdə musiqinin vəzni şeirin vəzninə tabe olur. Halbuki bu gün Yevropada musiqiyə xüsusi bir vəzn verilib, şeiri ona tabe edirlər. Bunun izaha ehtiyacı vardır ki, ancaq indi məqamı deyildir. Onu demək istəyirəm ki, həmin sözlərin vəzni musiqisinə tabedir”. Göründüyü kimi, Üzeyir bəy Hacıbəyli Azərbaycan bəstəkarlığına gətirdiyi bu yeniliyin əksəriyyət tərəfindən ilk vaxtlar başa düşülməyəcəyini və bu üzdən şeirin mətnində nəzərə çarpa biləcək məhdudluqla bağlı qüsurları qəbul edə bilməyəcəyini qabaqcadan duyaraq ona aydınlıq gətirməyi lazım bilmişdir. Həmin yeniliyin mahiyyəti və Üzeyir bəyin izahatı bu gün çoxlarına bəlli olmadığı üçün onlar Dövlət Himnimizin sözlərində şeiriyyətcə və ya nəsə qüsur “tapıb” ona kölgə salmağa çalışır, bununla da öz naşılıqlarını və məlumatsızlıqlarını nümayiş etdirmiş olurlar. Qeyd edək ki, Ü.Hacıbəyli həmin “Milli marş” məqaləsində yenicə bəstələdiyi və ilk ifası 1917-ci il dekabrın 23-də “Şənbə günü Tağıyevin teatrında “O olmasın, bu olsun” oyunundan qabaq orkestr ilə çalınıb ümum artistlər tərəfindən oxunması” nəzərdə tutulan marşın bütöv mətnini də dərc etdirmişdir. Rəfiq Zəka Xəndanın “Ulduz” jurnalının 1989-cu il tarixli 7-ci sayında (səh. 90-92) haqqında danışdığı marşlardan birincisi həmin bu şeirdir. R.Z.Xəndanın “Türk marşları” kitabından əldə etdiyi, ancaq altı misradan ibarət həmin parça bütöv şeirin birinci bəndinin ilk iki misrası ilə sonuncu-beşinci bəndindən ibarətdir. “Türk marşlar”ında Üzeyir bəyin yer alan ikinci marşı isə hazırkı Dövlət Himnimizin mətnidir. Buradan bir daha aydın olur ki, Üzeyir bəy Hacıbəyli hər iki marşı “Milli marş” məqaləsində göstərdiyi kimi yeni Avropa üslubunda bəstələmişdir. Odur ki, Dövlət Himnimizin sözlərinin mətnində qüsur axtarışına birdəfəlik son qoyulmalıdır. O ki qaldı “Cəmo bəy” imzasının kimə məxsus olmasına, Yaşar müəllim bu məsələyə elmi aydınlıq gətirilməsi ilə daim maraqlanır, axtarışa yeni qüvvələr də cəlb etməyə çalışırdı. Bu məqsədlə o, “525-ci qəzet”də işləyən aspirantını – Rövşən Əhədoğlunu da işə cəlb etmişdi. Rövşən problemlə bağlı öz jurnalist araşdırmalarında xeyli əhəmiyyətli iş ÜZEYİR HACIBƏYLİ polemika köşəsi 11 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 10 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 gördü, bir neçə adamdan müsahibə aldı. Məndən müsahibə alarkən (bu müsahibə qəzetin 18.03.2001-ci il tarixli sayında dərc edilib.) Rövşənə məsləhət gördüm ki, öyrənsin, görsün Himn qəbul edilərkən Milli Məclisin mədəniyyət məsələləri üzrə daimi komissiyasının sədri kim olubsa, ondan da müsahibə götürsün. O zaman qərar layihəsi müzakirəyə təqdim edilərkən bildirilmişdi ki, əlimizdə şeirin mətninin müəllifinin Əhməd Cavad olduğunu təsdiq edən sənədlər var. Ona görə həmin şəxsdən xahiş etsin ki, o vaxt dediyi sənədlər barədə informasiya versin. Çox güman ki, qarşı tərəf bu sualın cavabından qaçmağa çalışacaq. Ancaq sən məqsədinə çatmamış onun yaxasından əl çəkmə. Rövşən Əhədoğlunun “525-ci qəzet”də (24.03.2001) dərc etdirdiyi “Himnin müəllifı məsələsi “ağsaqqalarla söhbət”ə əsaslanırmış” başlıqlı növbəti müsahibədən məlum oldu ki, o vaxt bu layihənin hazırlanmasına keçmiş deputat, professor Firidun Cəlilov rəhbərlik edirmiş. Gözlənildiyi kimi, F.Cəlilov şeirin Ə.Cavada aid olmasını təsdiqləyən sənədin olub-olmaması haqda verilən suala cavabdan bir neçə dəfə yayınmağa çalışsa da, nəhayət, etiraf etməyə məcbur olub ki, guya, belə bir mühüm məsələ barədə qərar layihəsi hazırlayıb geniş ictimaiyyətə “əlimizdə bunu təsdiq edən sənəd var” deyə gözə kül üfürəndə elə bir elmi mənbəyə ehtiyac da olmayıb. Çünki heç birimizdə himnin müəllifi ilə bağlı şübhə yox idi”.. Himnin sözlərinin müəllifı kimi Əhməd Cavadın adının getməsində şairin oğlu, həmin dövrdə milli məclisin üzvü olan Yılmaz Axundzadənin xüsusi canfəşanlıq göstərdiyi də F.Cəlilovun söhbətindən bir daha aydın olur. O da maraqlıdır ki, müsahibə ərzində qarşı tərəfdən kifayət qədər sıxışdırılan və bir qədər də ittiham ruhlu polemikadan öz günahının miqyasını kifayət qədər geniş görə bilən F.Cəlilovun əsəbləri sonadək davam gətirmədiyindən akademiyanın bu məsələni müzakirəyə çıxaran alimlərini ittiham edir... Bu məsələdə tamamilə tərk-silah olunduğunu görənlərin əksəriyyəti qarşı tərəfi Ə.Cavadın repressiya qurbanı olduğu faktı ilə onun ruhunu narahat etməkdə günahlandırıb, bu cür söhbətləri bir daha dilinə gətirməməyə çağırırdı. Əvvəla, müəlliflik, atribusiya məsələlərinin həllində bu cür cəhdlər yolverilməzdir, nadanlıqdır. İkincisi də, repressiyaya qalsa, Cəmo bəy Hacınski AXC-ni quranlardan, İstiqlal Bəyannaməsinə imza atanlardan, həmçinin, Cümhuriyyətin parlament və hökumət üzvlərindən biri olmaqla, sovet dövründə iki dəfə repressiyaya məruz qalıb; o, 1922-ci ildə həbsə alınaraq üç il Bakıda, üç il də Sololovki zindanında dustaq həyatı keçirməli olub. 1938-ci ildə isə Vyatkaya konslagerinə sürgün edilərək ömrünü 1942-ci ildə katorqada başa vurub. Yəni Cəmo bəy Hasınski də repressiya qurbanıdır. CƏMO BƏY HACINSKİ Yüklə 9,34 Kb. Dostları ilə paylaş:
|