Təsisçi: “Hədəf” nəşrləri Baş redaktor: fil.ü. f d., dos. Şəmil Sadiq Redaktor
Yüklə 9,34 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- USTAD dərgisi \ Fevral 2016 116 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 əlyazmalar
- (Şah İsmayıl Xətayi) Sufizm intizamdır
- Elxan Nəcəfov ədəbiyyatşünasın
- Sufi kimdir Sufi
- Sufi hara gedir Dörd qapı, qırx məqam
- Dərviş kim idi Dərviş
- Ədəbiyyat sufilərdən nə əldə etdi Təkkə ədəbiyyatı
əlyazmalar oxunur 115 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 114 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 Maturan getdikcə itaətini artırır idi. Qabaqkı məndili təkrar yüzünə sarıyıb əvvəlki qəm qüssəli halını göstərməyə başladı! Yüzü əlləri içində olduğu halda zarıya- zarıya ocağın başına gəldi. Övrətinin qoyduğu bir iskəmləyə oturdu. Yüzünü oda tutmağa başladı. Jaqlin isə bir tərəfdən odunları bir-birinin üzərinə yığıb ocağın hərarətini artırmağa çalışırdı. Həraraətin şiddətindən Maturanın qulaqları qırmızı alma kibi qızardı. Zövcəsinin bu tövsiyəsindən cüzi olsun bir sakitlik görə bilməyib, bilaəks ağrısından fəryad və fəğanını asimana çıxarmağa başladı. Jaqlinin çarəsi hər bir yerdən kəsilib dedi ki: – Qocacığım!... Görürsən, heç şey fayda etməyir!... Artıq bu dişini çıxarmaqdan başqa çarəsi qalmadı. Fəqət zövcəsinin bu fikrindən Maturanın çox da xoşuna gəlmədiyi yüzünü bürüşdürüb çiyinlərin silkələməsilə məlum olurdu. Jaqlin sözünü təkrar edərək dedi kİ: – Gedib qonşumuz müsyo Şiqonu tapıb dişini çıxartmasını söylərsək olmazmı?... Zavallı Maturan xərifləmiş adamlar kibi hər şeyi tərs anlayırdı. Gözlərini bərəldib dedi ki: – Dişlərimimi dedin?.. – Xeyr, a canım, yalnız ağrıyan dişini deyirəm. Fəqət Matoren zövcəsi Jaqlinin göstərdiyi hər əlac zərrə qədər faydabəxş olmadığından əlavə bir sübutun əzabı ziyadə oluyordu. Artıq bu səfərki əxtardan Matoren dişinin ağrısını övrətindən çıxarmaq üçün nəzərinə təsadüf edən yanmış bir odun parçasını yaxalayıb onu zərb etməyə iqdam etdi. Jaqlin isə bu nagahan zərbdən qurtarmaq üçün cəmi qüvvət və iqtidarilə qabağına gələn iskəmlə, masa, odun kibi maneələri vurub yıxaraq qaçmağa başladı. Matoren zövcəsini bu surətlə zərb və təhdid etdiyi üçün olmalıdır ki, dişinin ağrısını mümkün mərtəbə unutmuş hiddət və şiddəti dəxi sakit olmuşdu. Bununla belə bir azdan sonra yenə ağrısı getdikcə artmaqdan biçarə adam bəlkə ağrısı bir az sakit olur zənnilə yatmağa qərar verdi. Jaqlin qərəzsiz, səbəbsiz vüqu bulan hiddət və təcavüzün nədən ötrü olduğunu anlamaq üçün ərini istintaq etmək istədi. Amma cəsarət etmədi. Məhasil, bir dərəcəyə qədər özünü toplayıb yavaş-yavaş zövcünün yanına yaxınlaşdı. Kömək etmək qəsdilə bir qoluna girərək zövcünün uzanmasına yardım etdi. Yorğan, döşək, yastıq və bunlara oxşar əlinə hər nə keçdisə, zavallı Maturanın üzərinə yığdı. Maturan əvvəl sağ tərəfə – yəni dişinin ağrıdığı tərəfə yatdı. Bir çığırtı qopardı: – Ay!.. Ay!.. Bu tərəfi üstə yatmaq qabil deyil! – deyərək sol tərəfə döndü. – Ay!.. Ay!.. Daha bədtər imiş!... Hasili, zavallı Maturan hər hansı tərəfi üstə yatdısa, mümkün deyil, sakit və rahatlıq bulmadı. Bu qədər ağırlıq salan əşyanın altında dəxi hərarətlə zənn olunan ağrı bilaəks artmağa başlayınca ruhuna verilən ağırlıq zəhmətindən üstündəki əl və ayaqlrı ilə itələyib dağıtdıqdan sonra yatağından durdu. Rəxtxabının baş tərəfində bulunan pambıq ipindən toxunmuş papağı gözlərinə qədər endirib özünü küçə qapısından bayıra atdı. Qonşusu diş həkimi müsyö Şiqonun sakin olan evinin qapısını bir neçə dəfə bərkdən döyməyə başladı. İçəridən kəmal hiddətlə: – Kimdir o?.. – deyə bir səs eşidildi – Bənəm, qonşu Şiqo!.. Bən... Maturan... Ah, qonşunuz... Biçarə Matoren.. – Qapı açıldı. Müsyo Şiqo cənabları əynində gecəlik libası olduğu halda göründü. – Buyurunuz, dostum! – deyərək qayət mültəfitanə qəbul etdi. , – Böylə gec vəqtdə təşrif gətirmələrin səbəbi nədir? – Ah müsya Şiqo... Xahiş edirəm bağışlayınız. Matoren başına qoyduğu papağı çıxarıb küdurətli bir hal ilə yüzünü əli ilə göstərərk dedi ki: – Ah müsyo Şiqo! Bəni bu vəqt buraya gıtirməyə məcbvur edən dişimin bərk ağrısıdır. Ah müsyo Şiqo, biləsiniz nə dərəcə zəhmət çəkmədəyim... Dünyanın ən bədbəxt əlyazmalar oxunur 115 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 114 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 insanı imişəm!.. – Vah, biçarə dostum!.. Həqiqətən, təəssüf etdim. Bir az burada oturunuz da dişinizə baxayım. Matoren göstərilən iskəmlədə oturdu. Müsyo Şiqo layiqlə baxdıqdan sonra dedi ki: – Anladım, anladım, dibdəki o çürümüş diş... Hətta bir tərəfi də balaca sınıb!... Vah!... Vah!.. Zavallı dostum! Neyçün çürümüş bir dişi indiyə qədər çıxartmamışsınız? Sağlam dişlərə də sirayət edər. Durunuz... Durunuz... Bunu bu saət bir əl çabukluğuyla çıxarıb atım. – Bəli, bəli.. Müsyo Şiqo, məlun dişi çıxarınız da, bəni bu bəladan qurtarınız. Müsyo Şiqo əməliyyat məhəlinə getdi. Alətləri içində bulunan bir çəkməcə açıb qarışdırmağa başladı. Maturan dəmir alətlərdən çıxan səsləri eşitdikcə, mümkün deyil, yerində otura biməyirdi. Göz ucuyla müsyo Şiqonun hərəkətinə baxırdı. Nəhayət dərəcədə xof buna qalib gəlib büsbütün mətanət və cəsarətini itirdi. Qorxusundan bütün əzası ölümə məhkum olmuş canilər kibi titrəyirdi. Əlbəttə, bədbəxt Matorenə gülməzsiniz! Bu zavallının dişi müsyo Şiqonun o dəhşətli alətlərindən biriylə çıxarılacaqdır. Müsyo Şiqo axtardığı aləti tapdı. Rəhimanə və nazikanə bir tövr ilə Matorenin yanına gəldi. Sol əlində bulunan aləti göstərməmək üçün əlini arxasına qoydu. Matoren bu işi duymaqla qorxusundan tir-tir əsməyə başladı. Özünü zəbt edə bilmədiyindən rəğbət cəlb edən bir səs ilə böylə fəryad edib istəyirdi. – Mərhəmət!.. Mərhəmət!.. Müsyo Şiqo!.. – Mərhəmətmi?.. Fəqət bən mərhəmət etdiyimdən sizi ac və yuxusuz qoyan bu ağrlıdan qurtaracağam... Şükr etsəniz!.. – Müsyo Şiqo! Xahiş edirəm bihudə zəhmət çəkməyiniz, çünki... – Təşəkkür edirəm, heç bir şüşəm qalmadı... – Buraxınız ge... di..im.. – Ah!.. Haydı baxalım... Qomşucuğum... Cəsarət!... Sizin bu halınızı beş yaşındakı uşaq belə etməz. Düşündüyünüz qədər zəhmət verməz... Sizi xatircəm edirəm ki, əsla sızıltı, ağrı verməksizin çıxardacağam. Heç sizə əziyyət etməsini istərəmmi? – Ah!... Gerçəkmi, müsyo Şiqo... Ux... Haydı, müsyo, tez olunuz!... Müsyo Şiqo intixab etdiyi aləti alıb Maturenin ağzına soxdu. Dişi sıxışdırdı. Lakin Maturen dişçinin aləti tutduğu sağ əlini tutmuş olduğundan çıxara bilmədi. – Rahət durunuz, dostum! ... Böylə çocuqluq etdikcə sizi o məlun dişdən necə xilas edə bilərəm?!.. Zavallı adam buyruğa görə yenə yerinə oturdu. Müsyo Şiqo təkrar çəkdi. Zavallı Maturen iskəmləsini bir tərəfə itələyib çox dəhşətli bir surətdə çığırmağa başladı. Çünki müsyo Şiqo bu dəfə dişi gözəlcə yaxalamış idi. Daima çəkir, çəkdikcə biçarənin dişi qıcırdayırdı. Əməliyyat layiqcə pəzir olmaq üzərə ikən Maturen birinfərib ilə dişini gəlişindən qurtarıb canının acısından hörmət və tərbiyəni unudub qəliz bir surətlə hayqırıb dedi ki: – Ah! Vay!.. Vay!.. Vay!.. Sızıltısız, ağrısız, zəhmətsiz dediyiniz bu idimi? Çox yaxşı, bu da böylə keçsin. – O... Haqsızlıq edirsiz, müsyo Matoren!.. Təqsir sizdədir, zira rahət dursaydınız!... Müsyo Şiqo Matorenin çiyinlərini tutub təkrar əlindəki aləti üçüncü dəfə olaraq Maturenin ağzına soxdu. – Ah... Anlıyorum... Anlıyorum!... – Başqa cür necə qabil ola bilər, dostum? – Eyvah!... Qorxumdan, ağrımdan indi qəşş edəcəyəm... – Cəsarət... Cəsarət... Müsyo Şiqo dişi bağladı. Birdən birə çəkməsilə biçarə Matoren iskəmləsilə bərabər dalı üstə yuvarlandı. Müsyo Şiqo çıxartdığı dişi Maturenə göstərdi. Matoren ağzı qan ilə dolu olduğu halda kəkələyərək: – Bu.. ha?.. Gerçəkmi?.. Əcəba inanayımmı, müsyo Şiqo? – dedi. – İştə görürsünüz!... – Ah, məlun, ah!... Bana nə qədər zəhmət verirdi. Aman, müsyo Şiqo, bunu 117 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 116 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 əlyazmalar oxunur 117 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 116 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 veriniz aparıb arvadıma göstərim. – Alınız, dostum! – Təşəkkür edirəm, müsyo Şiqo! Bəni bu müsibətdən qurtardınız, diriltdiniz. – Təşəkkürə məhəl yox, əzizim. Vəzifəmi icra etdim. Matoren ağzını, yüzünü yuduqdan sonra tərəddüd ilə dedi ki: – Bağışlayınız, müsyo Şiqo! əcəba, ücrə.. ət.. o.. la.. – Anladım... Anladım... Əzizim... Yorulmayınız... İki abbası verəcəksiniz!.. – İki abbası? Amma pək çox! – O... Müsyo Matoren çənəboğazlıqmı edəcəksiniz, eyib deyil? – Lakin bir kəlbətini ağzıma soxub çıxarmaq üçün bu qədər ücrət istəmək insafsızlıqdır!... – Artıq söz lazım deyil, iki abbası zənn etdiyiniz qədər çox deyildir. Lakin sənəddaşlarımın bir çoxu bir diş çəkmək üçün bir manatdan əksik almazlar. Ancaq bən qomşuluq haqqını gözləməyə görə bundan artıq istəməyirəm. Matoren dəxi dişinin ağrısını büsbütün unutduğundan dişçinin tələb etdiyi haqqını verməyi özünə rəva bilməyirdi. Bir az fikir etdikdən sonra dedi ki: – Müsyo!.. Altı şahı versəm, necədir, olmazmı? Müsyio Şiqo qayət ciddi və amiranə bir surətdə dedi ki: – İki abbası dedim, bundan əksik olmaz. Matoren içəridən bir ah çəkib yüzünü- gözünü bürüşdürərək güc hal ilə əlini cibinə saldı. Çıxartdığı iki abbasını müsyo Şiqonun əlinə bir-bir saymağa məcbur oldu. Müsyo Şiqo isə yüzünü yan tərəfə çevirərək kəmal əzəmət və qürur ilə pulları alırdı. İki abbası olub-olmadığından xatircəm olmaq üçün Matoren gedəndən sonra pulları təkrar saymağa başladı. *** Matoren dişini çıxartmaq üçün qomşusu müsyo Şiqonun evinə getdiyi əsnada övrəti Jaqlin digər bir təam hazırlamış idi. Biçarə zövcəsi Matorenin halından bir dərs ibrət götürmüş olduğundan bu dəfə bişirdiyi təama bütün fikir və diqqətini sərf etmişdi. Onun üçün bu səfərki şorbası qayət nəfis bişirilmişdi. Matoren dişinin ağrısından qarnını layiqiylə doyuzdurmamış idi. Dişçidən qayıtdıqdan sonra o, əlindən taqətini alan dişindəki ağrıdan əsər qalmadığı cəhətlə əvvəlki iştahası qayıdıb övrətinin bişirdiyi şorbanı ləzzətlə tənavül etməyə başladı. Əsnayi təmamda qaşığı ağzına aparanda qabaqkı vaqeəni işarə etmək üçün zövcəsinə qayət mənidar bir nəzər etdikcə biçarə Jaqlin utandığından qızarırdı. İCMAL Bu hekayəcikdən üç mühüm keyfiyyət istinad olunur! 1. İnsan cəmi işlərində ağılla, mətəəssər ilə hərəkət etməlidir. Çünki ən ufaq, ən əhəmiyyətsiz bir səhv böyük bir bədbəxtlik nəticə verər. 2. Çürüyüb də tədavisi, doldurulması mümkün olmayan dişləri vəqtindən qabaq çıxartmalı və yeməkdən sonra dişləri təmizləməli. 3. Hər nə surətdə olursa-olsun, tədavinizə himmət göstəırən ətibbanın, xidmətinizlə məkəllüf olanların haqlarını artıqlıq ilə verməkdə əsla tərəddüd etməməlidir. ədəbiyyatşünasın otağı 117 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 116 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 117 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 116 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 Sufilikdən bir az.... “Mən özüm yoxam, məndə olan da haqdır” . Həllac Mənsur S ufizm – Təsəvvüf ədəbiyyatında dərin iz buraxmış elmi-fəlsəfi, dini- mənəvi dəyərlərdir. Uzun müddət ədəbiyyatımızın özəyini təşkil edən bu fəlsəfə həm də Şərq ədəbiyyatının mahiyyəti idi. Özünüdərkdən başlayıb Allahı dərk etməyə yol açan bu təriqət bir çox hallarda müasir oxucu üçün anlaşılmaz qalır. Geniş elmi araşdırma, tədqiqat işi tələb edən sufizm haqda çoxlu kitablar, məqalələr yazılıb. Lakin biz “Sufilikdən bir az...” yazısında mövzunu daha sadə dillə və əsas terminləri verməklə izah etməyə çalışacağıq . Sufi isən alıb-satma, Halalına haram qatma (Şah İsmayıl Xətayi) Sufizm intizamdır – özünü tanıma intizamı. Bu intizam nəticəsində insan özünü tanımaqla bərabər, dinini tanıyır. Sufizmin ən əhəmiyyətli qanunlarından biri, zamana və məkana bağlı olmayan və hər zərrədə mövcud olan və həmişə var olan mütləq varlığın görülməsidir. Sufizm orta əsrlərdə islam aləmində gеniş yayılmış dini-fəlsəfi, mənəvi-əxlaqi düşüncə və davranış sistеmidir. Bu istilahın mənşəyi və mahiyyəti barədə çеşidli fikirlər mövcuddur. Daha geniş yayılan fikir budur ki, “sufi” sözü ərəbcə “qaba yundan hazırlanmış parça” mənasını vеrən “suf”, “sof” sözündəndir. “Sufi” isə həmin parçadan paltar gеyinən adamdır. Onlar sadə bir həyat yaşadıqlarını bildirmək, ayrıca bir qrup olduqlarını göstərmək üçün yun xirqə və ya paltar gеyinərdilər. Digər ehtimal budur ki, “sufizm” sözü “еyvan” mənasını vеrən “suffa” kəlməsindən yaranmışdır. Bеlə ki, Məhəmməd pеyğəmbərin zamanında yoxsul həyat tərzi keçirən bir qrup insan var idi ki, mütəmadi olaraq pеyğəmbər məscidində və onun еyvanında ibadət еdər, yaşayış yеrləri olmadığından məsciddə qalardılar. Kasıb həyat tərzi kеçirən və qənaətlə dolanan bu adamlara “əshabi-süffə” dеyirdilər.“Sufi” tеrminini qеyri-ərəb mənşəli hеsab еdib onu yunan və ya ibrani sözü kimi qəbul еdənlər də var. Bəzi təfsirçilərə, məsələn, Əburеyhan Biruniyə görə, “sufi”, “sofi” sözü yunanca “düşüncə”, “hikmət” mənasını vеrən “sofiya” sözündəndir. Sufizm dini-fəlsəfi cərəyan olsa da, şərq bədii təfəkkürünün əsas təzahür formasına da çevrilə bilib. Müsəlman şərq ədəbiyyatında Sufizm və onun əsasında formalaşan bir çox təriqətlər – Azərbaycan ədəbiyyatında daha geniş yayılanı Hürufilikdir – mövcud olmuşdur. Şərq ədəbi düşüncə tərzinin tərkib hissəsi olaraq, bu düşüncə tərzinə böyük töhfələr vermiş Azərbaycan ədəbiyyatında təqribən beş əsrdən artıq bir dövr sufizmin təsiri altında olan bir dövr olub. Zirvəsində Nəsiminin, Xətayinin, Füzulinin dayandığı bu mərhələ böyük maraqla öyrənilir və bundan sonra da ətraflı şəkildə öyrənilməlidir. Nəzəri və elmi əsasları olan Sufilik müəyyən anlayışlar çərçivəsində oxucu üçün aydınlaşa bilər. Bu aydınlaşmada ədəbiyyatımızın ideya-məzmun və ya təzahür əsaslarına çevrilmiş müəyyən terminləri göstərə bilərik: Elxan Nəcəfov ədəbiyyatşünasın otağı 119 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 118 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 Təsəvvüf nədir? Təsəvvüf – İslam dinindəki mənəvi həyatın və əxlaqi dəyərlərin adıdır. Bu fəlsəfi-dini təlimdə insanın nəfsi ilə mübarizə aparması, onu islah və tərbiyə etməsi, öz varlığından və dünyadan keçərək Allaha qovuşması məqsədi izlənilir. Təsəvvüfün poeziyada təzahürü irfandır. Onun məqsədi ruhi təkamül və kamillikdir. Mədəni və tarixi baxımdan, təsəvvüf islamın VIII-X əsrlərində formalaşmağa başlamışdır. Təşəkkülünü tamamlayan və sistemləşən təsəvvüf XII əsrin II yarısından başlayaraq təşkilatlanma prosesinə girir. Təsəvvüf cərəyanının nümayəndələrinə Sufilər deyilib. XII əsrdən başlayaraq sufilərin bədii yaradıcılığı təkkə ədəbiyyatı kimi tanınır. “Sufizm” və ya “təsəvvüf” mahiyyət еtibarilə еyni mənanı ifadə еdən anlayışlardır. Еyni inanc sistеmini ifadə еtmək üçün hər iki tеrmindən paralеl şəkildə istifadə olunur. Sufi kimdir? Sufi – Təsəvvüf (sufizm) dini-fəlsəfi cərəyanının nümayəndəsidir. Sufilərin yaradıcılığının əsas qayəsi kamil insan və ilahi eşqdir. Təriqət qurucusu olaraq ilk sufi adnı alan Əbu Haşim əs-Sufidir. Təriqət qurucusu olan sufilər bunlardır: Əbdülqadir Geylani – Qadiriyyə, Əhməd Yəsəvi – Yəsəvilik, Hacı Bəktaş Vəli – Bəktaşilik, Mövlana Cəlaləddin Rumi – Mövləvilik, Bəhaəddin Nəqşibənd – Nəqşibəndilik, Şeyx Nəimi –Hürufilik, Şeyx Səfiəddin Ərdəbili – Səfəvilik, Ömər Xəlvəti – Xəlvətilik və s. Sufi hara gedir? Dörd qapı, qırx məqam – Sufizmdə Allaha gedən yol – qovuşma yolu dörd mərhələdən, qırx məqamdan ibarət ruhla haqqın qovuşmağına gedən yoldur. Həmin yolda dörd qapı var: 1. Şəriət, 2. Təriqət, 3. Mərifət 4. Həqiqət. Bu dörd qapı digər adları ilə belə də tanınır: Şəriəti-farz, təriqəti- vacib, mərifəti-sünnət, həqiqəti-nafilə. Məcazi mənada desək, şəriət baba, təriqət nənə, mərifət övlad, həqiqət isə nəticədir. Bu dörd qapının hər birindən 10 yol da ayrılar ki, bu da qırx məqam edər. Hər sufi “yolçu”su Tanrıdan kənar heç bir şeyin həqiqi varlığa malik olmadığını bilir. Bunu o, yalnız təcrübədən kənar yollarla, zahid həyatı keçirməklə, çoxsaylı ibadət və zikrlər edib zənginləşəndən sonra başa düşür. Belə bir halda o, Tanrı ilə vəhdətini duyaraq Onda əriyir; dediklərinin, etdiklərinin, davranışlarının Allah tərəfindən icra olunduğunu dərk edir. Nəhayət, sufi özünü Tanrının bir parçası kimi təsəvvür edərək “Haqq mənəm” deyir. ədəbiyyatşünasın otağı 119 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 118 USTAD dərgisi \ Fevral 2016 Vəhdəti-vücud nədir? Vəhdəti-vücud - (“Varlığın birliyi”): Sufizmdə vəhdəti-vücud nəzəriyyəsi çox önəmlidir. Vəhdəti-vücud nəzəriyyəsinin yaradıcısı XII-XIII əsrlərdə İspaniyada yaşamış və “Şеyxü-əkbər” ləqəbli Mühyiddin ibn Ərəbidir (1165-1240). O, öz idеyalarını “Fütuhati-Məkkiyyə”, “Füsusül-hikəm” və s. əsərlərində, risalə və şərhlərində vеrmişdir. “Vəhdəti-vücud” – geniş yayılmış sufi təlimlərindən biridir. Bu təlimə görə, yalnız bir varlıq var, o da Tanrıdır. Ondan başqa heç bir şey yoxdur. Maddi və mənəvi aləmdə olanlar, əslində, Onun (Allahın) təzahürləridir və onların varlıqları Allahın varlığından asılıdır. Deməli, maddi aləmin Allahla münasibəti, bir şeyin öz kölgəsi ilə münasibəti kimidir. Varlıq olmasa, onun kölgəsi də olmaz, dünya varsa, Allah da vardır. Zamandan, məkandan asılı olan varlıqlar, sadəcə Allahın varlığını əks etdirir, varlıq onun zühur yeridir, Haqqın təcəllisidir. İnsanın yaşamı, onun söz və əməlləri, hərəkətləri əslində Haqqın zühuru və sifətlərinin ifadəsidir. Ancaq insan dünya malına tamah saldığı üçün nəfsinə məğlub olar və nəticədə Haqq ilə arasındakı pərdəni qaldıra bilməz, Ondan get-gedə uzaqlaşar. Dərviş kim idi? Dərviş – Təsəvvüf cərəyanının nümayəndəsi: gəzərgi həyat sürən, miskin (maddi zənginliklərlə dolu olan fiziki dünyadan əl çəkərək, mənəvi dünyada yaşayan həqiqət aşiqi) – sufi şairdir. Dərviş təmiz qəlbə malik maddi nemətlərdən və həvəslərdən uzaq, nəfsani еhtirasların zülmətindən xilas olmuş, mənəvi-əxlaqi cəhətdən pak müriddir. Dərvişlər sufi şeirlərini müxtəlif məkanlarda oxumaqla sufizmin əsas təbliğatçıları olmuşlar. Ədəbiyyat sufilərdən nə əldə etdi? Təkkə ədəbiyyatı – Sufi şairlərin nəzmlə yazılmış bədii yaradıcılığıdır. Təkkə şairlərinin çoxu şeyxlər və dərvişlərdir. Bu ədəbiyyatın ilk nümayəndəsi XII əsrdə Şərqi Türküstanda yaşamış Əhməd Yəsəvi olmuşdur. Təkkə şairləri həm əruz, həm də heca vəznində dördmisralı şeirlər yazırdılar. Bu şeirlərin əsas mövzusunu: Allah, insan, düzgünlük, ibadət və s. təşkil edirdi. İlahi – təkkə ədəbiyyatında nəzm növlərindən biridir. İlahi Allahı mədh etmək, onun ucalığını tərənnüm etmək, ona sığınmaq və yalvarmaq məqsədilə yazılan, dini mərasimlərdə oxunan və söylənilən mənzumələrdir. İlahilər Yaradana olan səmimi sevgi və bağlılıq duyğularının ifadəsidir. Bu baxımdan İlahilər Divan ədəbiyyatındakı tövhid və minacata çox bənzəyir. İlahilər həm əruz, həm də heca vəznində yazıla bilir. Heca vəznində 7, 8, 11, 14 və 16 hecalıq ilahilər istifadə olunub. Yunis Əmrənin ilahiləri olduqca məşhurdur. Ərkannamə – Bir təriqətin qurucuları tərəfindən müəyyən edilən və o təriqətin bəyannaməsi səviyyəsində olan müddəalar toplusudur. Burada təsbit olunan qaydalar həmin təriqətin söz sahiblərinin müəyyən zamanlarda verdikləri hökmlərdir. Bəzi təriqətlərdə buna “Təlkinnamə”, “Təriqətnamə” də deyilib. Belə kitablarda ibadət şəkilləri, dini qaydalar, müəyyən ayələr və hədislər də verilə bilərdi. Ərkannamələr həm mövcud müridlər üçün, həm də yeni qoşulan müridlər üçün əsas yol göstərən vasitə idi. Abdal – Dünya işlərindən əl çəkib, özünü Allah yoluna həsr etmiş el şairidir. Abdallar, əsasən şiə təriqətini təbliğ edən şairlər olublar. Sonradan isə Bəktaşilik təriqətini formalaşdırıblar. Pir Sultan Abdal bu təriqəti mənimsəyən və təbliğ edən el şairlərindəndir: “Dərdli kəmtər, anladınmı hesabı, Seyyid Battal Qazi Əbdülvəhabı Həm doxsan min xəlifənin sahabı Hünkar Hacı Bektaş Vəli abdaldır”. Yaxın və Orta Şərqdə abdalların türbəsi ziyarətgah olmuşdur. Abdal sufilərin mənəvi- irfani dərəcələrindən biridir. Document Outline
Yüklə 9,34 Kb. Dostları ilə paylaş:
|