1. SEHRLİ RƏNGLƏR
1. TƏBİƏT VƏ RƏSSAM
Bizi əhatə edən ətraf aləmin gözəlliyi şair və yazıçını, bəstəkarı və
rəssamı yaratmağa ruhlandırır.
Ə
trafda baş verən hadisələri və varlıqları təsvir etmək üçün yaxşı
müşahidəçi olmaq lazımdır. Müşahidəçi — ətrafa tamaşa edən
insana deyilir.
Rəssam — müşahidə edən, sirli, sehrli təsvirlər yaradan bir insandır.
Rəssamların əsərlərini seyr et və hansı fəslin təsvir olunduğunu söylə.
Mikayıl Abdullayev.
“Genişlik”
Lətif Feyzullayev. “Yay”
Yay fəslini təsvir etmək üçün verilmiş nümunələrdən istifadə etmək
olar.
Rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel tabaşirlər, quaş və ya
akvarel
Yaradıcı tapşırıq
“Yay fəsli” mövzusu üzrə rəsm çək.
A
B
C
Ç
D
Ə
sərlərdə təsvir olunan hansı hadisələri həyatda müşahidə etmisən?
2.RƏSSAM HANSI MATERİALLARLA
İŞLƏYİR
Təsviri incəsənət əsərlərini yaradan rəssam müxtəlif materiallardan
istifadə edir.
XATIRLA
Akvarel incə, şəffaf boyadır. Bu boya ilə işlədikdə sudan çox
istifadə olunur.
YADDA SAXLA
. Boyalarla işlənmiş
təsvirlər rəngkarlıq əsərlərinə
aiddir.
Quaş boyanın şəffaflığı
yoxdur, qatıdır. İş zamanı
boyadan çox, sudan isə az
istifadə olunur.
Palitra — boyanı
qarışdırmaq üçün nəzərdə
tutulub.
Boyalarla işləyərkən
fırçadan istifadə edilir.
Fırçalar yumru və düz
formada olur.
SƏNƏTKAR MƏSLƏHƏTİ
Fırça ilə necə işləmək
olar?
1. Fırçanı
suda islat.
2. Fırçada
olan artıq
suyu
parçaya
hopdur.
3. Fırçanı
boyaya
toxundur
və vərəqin
üzərində
rəngli ləkə
çək.
4. Yenidən
fırçanı
suda islat
və artıq
suyu
parçaya
hopdur.
5. Sonra
yeni rəng
almaq
üçün
fırçanı
başqa
Tanış ol
boyaya
toxundur
və ləkənin
üzərini
rənglə.
Rəssam gil və plastilindən yapır.
Rəssam metal
üzərində işləyir.
Rəssam ağacı yonur.
BU,
MARAQLIDIR
Pastel — latın dilində “xəmir” deməkdir.
Pastel — yumşaq,
rəngli tabaşirdir. Onun
vasitəsi ilə xətt və
ləkələri yaymaqla
təsvirlər yaratmaq olar.
Rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel tabaşirlər, plastilin, rəngli
kağız
Yaradıcı tapşırıq
Hər hansı bir materialdan istifadə edərək istədiyin təsviri yarat.
Rəssam hansı materiallardan istifadə edir?
Hansı işlər və nə üçün sənin daha çox xoşuna gəlir?
3. ƏSAS VƏ QARIŞIQ RƏNGLƏR
Dünyanı rəngsiz təsəvvür etmək mümkün deyildir. Ətraf aləmdə o
qədər müxtəlif rənglər var ki!..
YADDA SAXLA.
Əsas rəngləri heç bir rəngdən almaq olmur.
Rəngli karandaşlar, pastel tabaşirlər, quaş
Yaradıcı tapşırıq
Nümunələrin hansının
rəngini təbiət, hansını isə
insan verib?
Qırmızı,
sarı, göy
ə
sas
rənglərdir.
Bənövşəyi,
yaşıl və
narıncını
isə
qarışıq
rənglərə
aid
edirlər.
Ə
sas rəngləri qarışdırarkən
qarışıq rəngləri almaq olar.
Qırmızı və sarı rəngin
qarışığından narıncı rəng
alınır.
Sarı və göy rəngin
qarışığından alınır.
Bənövşəyi rəngi
necə almaq olar?
Bir neçə rəngi qarışdıraraq,
müxtəlif qarışıq rənglər
almaq olar. Onların
alınmasını izah et.
Ə
sas və ya qarışıq rənglərdən ibarət rəsm düşün və çək.
Təbiətdə daha çox hansı rəngləri müşahidə etmisən – əsas və ya
qarışıq? Nümunə göstər.
4. İSTİ VƏ SOYUQ RƏNGLƏR
Rənglər isti və soyuq olur. İsti rənglər sarı, qırmızı, narıncı, qəhvəyi
və onlardan alınan rəng çalarlarıdır. Bu rənglər bizə Günəşi, istini,
odu-alovu, səhraları xatırladır.
Soyuq rənglər bizə şaxta-sazağı, qarı, buzu, dənizi xatırladır. Bu
rənglərə göy, bənövşəyi, yaşıl, mavi və onların çalarlarını aid etmək
olar.
Təbiətdə isti və soyuq rənglərdə olan varlıqları sadala.
Ə
sərlərin hansında isti, hansında isə soyuq rənglər üstünlük təşkil
edir?
Səttar Bəhlulzadə. “Kəpəzin göz
yaşları”
Quaş, akvarel
Nadir Əbdürrəhmanov. “Dağlı
qadın”
Yaradıcı tapşırıq
İsti, yaxud soyuq rənglərdən ibarət rəsm düşün və çək.
İsti, yaxud soyuq rənglər insanda hansı ovqat yaradır?
5. PAYIZIN SEHRLİ RƏNGLƏRİ
Bütün sənətkarlar kimi, rəssamlar da təbiətdən ilham alırlar. Onların
ə
sərlərində payız mövzusunun xüsusi yeri var. Bu fəsil öz
rəngarəngliyi ilə insanları cəlb edir.
Rəssamlar əsərlərdə hansı rənglərdən istifadə etmişlər?
Rəssam payızı seyr edən zaman təbiətdə baş verənləri, insanların
geyimlərini və hərəkətlərini müşahidə edir. Müşahidələri rəssama
bütöv bir əsəri yaratmağa kömək edir. Təsvir zamanı obyektləri elə
yerləşdirir ki, onlar bir-birini tamamlasın.
Ayrı-ayrı hissələrdən bütöv bir təsvir yaratmaq kompozisiya adlanır.
Kompozisiya vasitəsi ilə rəssam tamaşaçıya düşündüyü hadisənin
məzmununu açıqlayır.
Bağır Maratlı. “Mənzərə”
İsaak Levitan. “Payız
mənzərəsi”
Rəsmlərin hansında kompozisiya düzgün verilmişdir?
1
3
2
4
SƏNƏTKAR MƏSLƏHƏTİ
Kompozisiyanın qurulması
1. Rəsmi çəkərkən səma,
torpaq, çay, oturacaq və
ağacların yerlərini müəyyən
et.
2. Obyektləri çək və
formalarını dəqiqləşdir.
Oturacaq və ağacın çəkilmə ardıcıllığı
Quaş, rəngli karandaşlar, pastel tabaşirlər
Yaradıcı tapşırıq
Kompozisiyanı nəzərə alaraq payız mənzərəsini təsvir et.
Payızın rəngləri hansılardır?
Payız fəslində isti rənglər çoxdur, yaxud soyuq rənglər?
3. Oturacağı, ağacların gövdə,
budaq və yarpaqlarını əlavə
et.
4. Rəsmi rənglə.
1
A
2
3
4
B
ÖZÜNÜ YOXLA
1. Rəssamın istifadə etdiyi materialları ardıcıllığa əsasən göstər:
2. Əsas və qarışıq rəngləri sadala.
3. Əsas rənglərdən hansı qarışıq rənglər alınır? Nümunələr
ə
sasında izah et.
4. Rəssam əsərlərində müəyyən et:
*Əsas və qarışıq rənglər
*İsti və ya soyuq rənglər
5. Düzgün verilmiş kompozisiyanı müəyyən et.
Güllü Mustafayeva.
”Balaca Esmira”
Məlik Məmmədxanov.
“Narlar mis qablarla”
2. TƏSVİRETMƏ QAYDALARI
6. ORNAMENT VƏ KOMPOZİSİYA
Təbiət özünü hər zaman bəzəyir! Yarpaqlar, çiçəklər çox gözəldir!
Təbiətdə mövcud olan forma və materiallardan istifadə etməklə
insanlar da ərtafı gözəlləşdirməyə çalışır. Müxtəlif əşyaları bəzəmək
üçün rəssam həndəsi fiqurlardan, gül və yarpaqlardan naxış və
ornamentlər fikirləşir. Təkrarlanan naxışa ornament deyilir.
Ornament qab-qacağı, geyimi, xalçaları bəzəyir.
Ornamentin elementləri
çox zaman zolaqda
yerləşir. Belə
kompozisiya əşyaların
kənarına gözəllik verir.
Naxış
Ornament
Ornamentlər müxtəlif olur. Daha çox nəbati və həndəsi
ornamentlərə rast gəlinir.
Nəbati ornamentlər yarpaq, budaq, gül və digər bitki
elementlərindən ibarət olur.
Həndəsi ornamentlər dairə, üçbucaq, düzbucaq, kvadrat və digər
həndəsi fiqurlardan ibarətdir.
Rəngli karandaşlar, qələmlər, flomasterlər
Yaradıcı tapşırıq
Nəbati və həndəsi ornament düşün və çək.
Naxışlara harada rast gəlmək olar?
Nəbati və həndəsi ornamentlər arasında fərq nədir?
7. SİMMETRİYA
Rəssam varlıqları təsvir edərkən onların əsas xüsusiyyətlərini nəzərə
alır. Rəsmdəki kəpənəyin mərkəzindən keçən xətt onu iki eyni
hissəyə bölür. Əgər kəpənəyin təsvirini ortadan qatlasaq, hər iki
qanadı üst-üstə düşər. Qanadlar güzgüdə olan əksə bənzəyir.
Qatlanma xətti simmetriya oxu adlanır.
Bu əşyalar isə simmetrik deyil. Onların bir tərəfi digərindən
formasına, ölçüsünə və başqa xüsusiyyətlərinə görə fərqlənir.
Gördüklərinin hansı simmetrikdir, hansı isə simmetrik deyil?
Cavabını əsaslandır.
Rəngli kağız, qayçı və yapışqandan istifadə etməklə simmetrik quşu
aşağıdakı kimi düzəltmək olar.
Kağızla iş zamanı
müxtəlif üsullardan
istifadə olunur. Onu
qatlamaq, kəsmək,
fırlatmaq olar. Rəngli kağız, dəri, məxmər parçalarının kağız, parça
üzərinə yapışdırılması və ya tikilməsi aplikasiya adlanır.
YADDA SAXLA.
Əşyanın mərkəz oxundan kənarda yerləşən sağ və sol
hissəsi eynidirsə, deməli, o, simmetrikdir.
Rəngli kağız, rəngli karandaşlar, flomasterlər
Yaradıcı tapşırıq
1. Simmetrik obyektlərin aplikasiyasını düzəlt.
1
2
3
4
5
6
Simmetriyanı nəzərə alaraq, kəpənəyi düzəltməyə çalış.
1
2
3
2. Simmetrik əşyalar düşün və çək.
8. NATURADAN RƏSM
Rəssam ətraf aləmin gözəlliyini — canlı və cansız təbiəti həmişə öz
rəsmlərində təsvir etməyə çalışır. Belə təsvirlərə naturadan rəsm
deyilir. Rəssam qarşısında olan naturanın formasını, rəngini,
hissələrini müşahidə və müqayisə edə bilir.
Naturadan rəsm zamanı öz oyuncaqlarından istifadə edə bilərsən.
Oyuncaqlar rəngarəng və müxtəlifdir — şən, məzəli, mülayim,
düşündürücü və s.
YADDA SAXLA!
Naturadan rəsm — qarşımızda olan varlıqların təsvir
edilməsidir.
Sevimli oyuncağını çəkmək üçün əvvəlcə onun təsvirini vərəqdə
düzgün yerləşdir.
Oyuncağın təsviri hansı
vərəqdə düzgün
yerləşdirilmişdir?
1
Quaş, pastel tabaşirlər
Yaradıcı tapşırıq
Albomda sevimli oyuncağını çək. Vərəqdə onu düzgün
yerləşdirməyə çalış.
Oyuncaqlar hansı hissələrdən ibarətdir?
Bu oyuncaqların həyatda olan varlıqlardan fərqli və oxşar cəhətləri
SƏNƏTKAR MƏSLƏHƏTİ
Oyuncaqların təsvir ardıcıllığı
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
nədir?
9. GÜLDAN ÇƏKİRİK
Güldanlar formasına və hazırlandığı materiala görə fərqlənir.
Güldanlar arasında hansı
fərqlər var?
Ağac
Şüşə
Gil
Mis
SƏNƏTKAR MƏSLƏHƏTİ
Naturadan güldanın rəsmini çəkərkən diqqətlə müşahidələr apar.
Ardıcıllığa əməl etməklə onu çək:
1. Güldanın en və hündürlüyünü müqayisə edərək, onu vərəqdə
yerləşdir.
2. Güldan simmetrik olarsa, mərkəzdən simmetriya oxunu çək.
3. Formaya uyğun kənar xətlərini dəqiqləşdir.
4. Detallarını əlavə et.
5. Güldanı rənglə.
Naturadan rəsm zamanı mərhələlərin ardıcıllığına əməl etmək
vacibdir. Bu biliklərdən digər məişət əşyalarının çəkilməsində də
istifadə edə bilərsən.
1
2
3
4
5
Quaş, akvarel, rəngli karandaşlar
Yaradıcı tapşırıq
Naturadan güldan çək.
Güldanın hissələri hansı həndəsi formalardan ibarətdir?
10. TƏSVİRİ SƏNƏTİN JANRLARI
İnsanlar hələ qədim zamanlardan gördüklərini təsvir edərdilər. Bunu
Qobustan qayaüstü rəsmlərində də görmək olar.
Təsviri sənət əsərləri məzmun və xarakterindən asılı olaraq janrlara
ayrılır: mənzərə, natürmort, portret, süjetli əsərlər.
Təbiətin gözəlliyi hər zaman rəssamları cəlb etmişdir. Təbiət təsvirləri
mənzərə adlanır.
Natürmort — “cansız təbiət” mənasını bildirir. Natürmortda hər gün
məişətdə istifadə etdiyimiz əşyalar, güllər, meyvə və tərəvəzlər təsvir
olunur.
Ə
sərlərin janrını müəyyən et.
Səttar Bəhlulzadə. “Torpağın
arzusu”
Toğrul Nərimanbəyov.
“Natürmort”
Portret janrında insanın üz cizgiləri, xarakteri və əhvalı təsvir edilir.
Tahir Salahov.
“Fikrət Əmirov”
Süjetli əsərlər rəssamın müşahidələrinə əsaslanır və mövzu
ə
sasında qurulur. Onun məzmununu isə gündəlik həyatda və
keçmişdə baş verən hadisələr təşkil edir.
Quaş, rəngli karandaşlar, pastel
tabaşirlər
Yaradıcı tapşırıq
Təsviri sənətin janrlarından
birinə aid rəsm çək. Bu, portret, mənzərə, natürmort və ya
insanın gündəlik həyatında baş verən hadisələrdən ibarət süjetli
rəsm ola bilər.
Təsviri sənətin hansı növlərini tanıyırsan?
Böyükağa Mirzəzadə. “Bizim
kəndin sakinləri
Böyükağa Mirzəzadənin və
Toğrul Nərimanbəyovun
ə
sərlərinə bax. Burada
rəssamlar hansı mövzuları
təsvir etmişlər?
Toğrul
Nərimanbəyov.
“Muğam”
Portretlə süjetli əsərlər arasında hansı fərq var?
ÖZÜNÜ YOXLA
1. Əşyalar üzərində naxışları müəyyən et:
*Nəbati naxışlar
*Həndəsi naxışlar
2. Qablar hansı materialdan hazırlanıb?
3. Əşyalardan simmetrik olanını sadala.
4. Rəssam əsərlərində janrları ardıcıllığa əsasən müəyyən et:
5. Hər bir rəssam əsərinə
iki sual fikirləş. Bu suallar
ə
sərlərin məzmununa aid olsun və təsviri sənətin janrını müəyyən
1
2
3
4
Davud
Kazımov.
“Səməd
Vurğunun
portreti”
1
Rövşən
Məmmədov.
“Muğam
dünyası”
Telman
Abbasov.
“Kənd”
2
4
Nadir Əbdürrəhmanov.
“Qızlar”
3
etsin. Məsələn:
1. Davud Kazımov əsərində kimi təsvir etmişdir?
2. İnsanın üz cizgiləri, xarakteri, əhvalı təsvir olunan əsərlər necə
adlanır?
3. TƏBİƏT VƏ İNSAN
11. AZƏRBAYCAN SƏNƏTKARLARI
Ə
zim Əzimzadə (1880 – 1943)
Azərbaycanın Xalq rəssamı Əzim Əzimzadənin təsviri sənətimizin
inkişafında böyük rolu olmuşdur. O, istedadı və çalışqanlığı sayəsində
böyük sənətkar kimi tanınmışdır.
Onun əsərlərində xalqın həyatı, yaşayışı və ölkədə baş verən
hadisələri əks etdirən mövzular xüsusi yer tutmuşdur.
Ə
.Əzimzadə “Varlı evində toy”,
“Kasıb evində toy”, “Kasıb
evində Ramazan”, “Varlı evində
Ramazan”, “Oxutmuram, əl
çəkin” və digər əsərlərində
yaşadığı dövrü məharətlə əks
etdirmişdir.
“Kasıb
evində
Ramazan”
Ə
sərlər haqqında
düşündüklərini söylə. Rəssam
onlar arasında hansı fərqi
göstərməyə çalışmışdır?
“Varlı
evində
Ramazan”
Bəhruz Kəngərli (1892 – 1922)
İstedadlı sənətkar Azərbaycanda ilk olaraq rəssamlıq təhsili almışdır.
Rəssamın karandaş, kömür, akvarel və yağlı boya ilə müxtəlif
janrlarda yaratdığı əsərlər muzeylərdə saxlanılır.
B.Kəngərli Azərbaycanda mənzərə janrının əsasını qoymuşdur. O,
"İlanlı dağ", "Minarəsi dağılmış məscid", "Qovaq ağacı", "Şəlalə" kimi
mənzərələr yaratmışdır. Sənətkar portret janrında çəkdiyi "Yaylıqlı
qız", "Qaçqın İmran heybə ilə", "Qırmızı yaylıqlı qız" əsərlərini qaçqın
taleyini yaşayan insanlara həsr etmişdir. Rəssam bu mövzuda
"Qaçqınlar" silsiləsindən olan bir çox əsərlər yaratmışdır.
“İlanlı dağ” mənzərəsində rəssam hansı rənglərdən istifadə etmişdir?
“Qaçqın İmran heybə ilə” portreti haqqında nə demək olar?
“İlanlı dağ”
“Qaçqın İmran heybə ilə”
Yaradıcı tapşırıq
Ə
.Əzimzadə və B.Kəngərli yaradıcılığı haqqında əlavə məlumat
topla və təqdim et.
Ə
.Əzimzadə və B.Kəngərlinin əsərlərinin oxşar və fərqli cəhətləri
hansılardır?
12. QIŞIN MÖCÜZƏLƏRİ
Qarlı, şaxtalı qış təsvir olunan əsərlərə bax.
Rəssamlar qış fəslini fərqli təsvir etmişlər: İ.Levitan möcüzəli qış
meşəsini, T.Tağıyev isə Neft daşlarında sərt qışın gözəlliyini kətana
ustalıqla köçürmüşlər .
İsaak Levitan. “Qışda meşə”
Bu əsərlərdə hansı rənglər üstünlük təşkil edir – isti və ya soyuq?
Tağı Tağıyev. “Neft daşlarında qış”
Quaş, rəngli
karandaşlar, pastel
tabaşirlər
Yaradıcı tapşırıq
Qışda müşahidə
Şam ağacının çəkilmə ardıcıllığı
Şam ağacını çək və quaşdan istifadə
edərək əvvəlcə rənglə, quruduqdan sonra
isə üzərinə ağ ləkələr — qar çək. Bu
ağacdan çəkdiyin rəsmdə də istifadə edə
bilərsən.
1
2
3
4
etdiklərini çək.
Qışda təbiətdə hansı dəyişikliklər baş verir?
Qış mənzərəsi.
Şagird işi
13. ORİQAMİ
Hər gün istifadə etdiyimiz kağız ilk dəfə Çində icad edilmişdir. Kağızı
qatlamaqla müxtəlif fiqurlar hazırlamaq olar. Kağızqatlama sənəti
oriqami adlanır. "Oriqami" — yapon dilində “qatlanmış kağız”
deməkdir.
İlk oriqami nümunələri Çində meydana gəlmişdir. Daha sonra isə
oriqami Çindən Yaponiyaya keçmişdir. Oriqaminin əsas inkişafı
yaponların adı ilə bağlıdır.
Hazırladığın oriqamidən necə
istifadə edə bilərsən?
A
B
C
Rəngli kağızlar
Yaradıcı tapşırıq
Nümunələrdə göstərilən ardıcıllığa əməl etməklə oriqami düzəlt.
14. PLASTİLİN NƏYİ BACARIR
İnsanlar qədim zamanlardan heyvanları təsvir edir, onların
hərəkətinin çeviklik və gözəlliyinə heyran qalırdı.
Quş, heyvan, balıq və həşəratların təsvirini animalistika janrına aid
edirlər. Heyvanları təsvir edən rəssamı isə animalist adlandırırlar.
Təsvirin yaradılması üsullarından biri də yapmadır. Yapma zamanı gil
və plastilindən istifadə olunur. Plastilin yumşaq olduğu üçün nümunə
üzərində düzəliş etmək asan olur.
Onunla iş zamanı lazım olan hissəni əsas kütlədən sığallamaqla,
basmaqla, dartmaqla ayırmaq lazımdır.
SƏNƏTKAR MƏSLƏHƏTİ
Çin animalistika janrından
nümunələr.
Rəngkarlıq
Rus animalistika janrından
nümunələr.
Qrafika
Heykəltəraşlıq
Rəssam V.A.Vatagin
1. Plastilinlə heyvan fiquru yaparkən onun xüsusiyyətlərini
müşahidə və müqayisə et.
2. Rəng seçimini müəyyənləşdir.
3. Plastilini dartmaqla, sıxmaqla, basmaqla ümumi kütləni
hissələrə ayır.
4. Fiqurun detallarını hazırla və sığallamaqla dəqiqləşdir.
Plastilin və ya gil
Yaradıcı tapşırıq
Sevimli heyvan fiqurunu yap.
Heyvan fiquru hansı hissələrdən ibarətdir?
Bütöv plastilin kütləsindən heyvan fiqurunu yapmağa çalış.
15. RƏSSAM-HEYKƏLTƏRAŞ
Çox qədim zamanlarda insanlar gili əzməklə müxtəlif formalara
salmağın mümkün olduğunu aşkar etmişlər.
Yapma sənətinin təməli belə qoyulmuşdur. Öz əsərlərini plastilin və
ya gildən yapan rəssama heykəltəraş, onun əsərinə isə heykəl
deyilir.
Heykəl həcmli təsvirdir. Həcmli təsvirə isə hər tərəfdən baxmaq
mümkündür.
Heykəltəraş Ömər Eldarovun və Mironun əsərlərinə bax. Oxşar
cəhətlər hansıdır?
Qədim Yunan heykəltəraşı
Miron. “Disktullayan” Ömər Eldarov
“Həyatın dörd anı”
SƏNƏTKAR MƏSLƏHƏTİ
İnsan fiqurunu aşağıdakı ardıcıllığa əməl etməklə düzəltmək olar:
1. Baş, boğaz, gövdə, ayaqlar və qollara uyğun olaraq plastilini
hissələrə ayır.
2. Onları uyğun formalara sal.
3. Detalları (əllər, qaş, göz, burun, ağız, qulaq) və elementləri
dəqiqləşdir.
4. İnsan fiquruna müxtəlif hərəkət formaları ver.
İnsan fiqurunun şəkildə göstərilən hərəkətlərini müəyyən et.
Hərəkətlərdən birini plastilindən düzəltməyə çalış.
Plastilin və ya gil
Yaradıcı tapşırıq
Nümunəyə əsasən adam fiquru düzəlt.
Plastilinlə iş zamanı
bir rəngdən digər rəngə keçdikdə əllərini və plastik bıçağı əsgi
parçası ilə təmizlə.
Adam fiqurunu düzəltmək üçün nəyi nəzərə almaq lazımdır?
ÖZÜNÜ YOXLA
1. Əzim Əzimzadənin və Bəhruz Kəngərlinin ən çox çəkdikləri
təsvirləri ifadələrə əsasən seç:
2.
İfadələrdə hansı janrları müəyyən etmək
olar?
3. Oriqami və aplikasiyanı göstər. Onların bir-birindən fərqini
izah et.
4. Kağızla iş nümunələrində animalistika janrına aid olanı
müəyyən et.
5. Rəssam əsərləri arasındakı fərqi izah et.
İnsanın
gündəlik
həyatının
təsvirləri
Təbiət
təsvirləri
İnsan
xarakterinin
təsviri
Zakir Əhmədov. “Muğam”
Toğrul Nərimanbəyov.
“Muğam”
16. MƏİŞƏT ƏŞYALARININ GÖZƏLLİYİ
Məişətdə istifadə etdiyimiz əşyalardan biri də qab-qacaqdır. Onlar
ağacdan, gildən, dəmirdən, plastik kütlədən, şüşədən və başqa
materiallardan hazırlanır. Belə əşyaların hazırlanmasında rəssam-
dizaynerin rolu böyükdür. Dizayn — rəsm, ideya, layihə deməkdir.
Bu rəssamlar çalışırlar ki, istifadə edilən əşyalar rahat və eyni
zamanda, gözəl olsun.
Qablar uzun və qısa, enli və ensizdir, müxtəlif dərinlik və formaya
malikdir.
Onların qapaq, qulp, oturacaq hissələri də olur.
SƏNƏTKAR MƏSLƏHƏTİ
YADDA SAXLA.
Dizaynerin əsas məqsədi — hazırladığı əşyaların
insanlar üçün rahat və faydalı olmasıdır.
Gördüyün qablar nə üçün lazımdır?
Plastilinlə iş
Plastilindən qabları aşağıdakı ardıcıllığa əməl etməklə düzəltmək
olar:
1. Hissələri müəyyənləşdir.
2. Onları uyğun formaya sal.
3. Əşyanı dəqiqləşdir və naxışlarını əlavə et.
Plastilin və ya gil
Yaradıcı tapşırıq
Nümunələrə əsasən qab-qacaq düzəlt.
Şəkildəki məişət əşyaları bir-birindən nə ilə fərqlənir? Onlara gözəl
görkəm verən nədir?
17. TƏSƏVVÜRƏ ƏSASƏN QUŞLARI
ÇƏKİRİK
Təbiətdə quşların müxtəlif növlərinə rast gəlmək olar. Quşlara əlvan
qanadları, kəkilləri xüsusi yaraşıq verir.
Rəssam qarşısında olanı naturadan çəkir. Çox zaman gördüyünü
diqqətlə müşahidə, müqayisə edir və onun əsas xüsusiyyətini
yaddaşında saxlayır. Sonra təsəvvürünə əsasən təsvir edir.
Quşları təsəvvürə əsasən göstərilən mərhələlərlə çəkmək olar.
YADDA SAXLA.
Əvvəlki müşahidələr
ə
sasında çəkilənlərə təsəvvür
ə
sasında rəsm deyilir.
Rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel tabaşirlər
Yaradıcı tapşırıq
Təsəvvürə əsasən quş rəsmi çək. Bu zaman quşların yaşayış
tərzini və onları əhatə edən mühiti nəzərə al.
Heyvan və quşları təsvir edən rəssam necə adlanır?
Şəkildə gördüyün quşlar harada yaşayırlar?
18. SUALTI DÜNYANIN SAKİNLƏRİ
Dəniz və okeanların dərinliklərində böyük, kiçik, bəzəkli və əlvan
rəngli müxtəlif canlılar yaşayır. Onların arasında balıqlar xüsusi yer
tutur.
Balıqlar bədən, qəlsəmələr, üzgəclər və quyruqdan ibarətdir. Bu
canlılar — dairəvi, oval, uzunsov və digər formalarda olur.
SƏNƏTKAR MƏSLƏHƏTİ
Hər balığın öz forması və naxışı var. Təsvir ardıcıllığını nəzərə
alaraq balıqlardan birini çək. Nümunələrə bax və yeni balıq
forması yarat.
Balığı
plastilindən də
hazırlaya
bilərsən.
Rəngli karandaşlar, pastel tabaşirlər, flomasterlər
Yaradıcı tapşırıq
Qeyri-adi formaya və rəngə malik olan balıq çək və yaşadığı mühiti
də əlavə etməyi unutma.
Balıqların üzərindəki naxış və rəngləri harada tətbiq etmək olar?
19. YURDUMUZA BAHAR GƏLİR
Bahar gələndə təbiət oyanır. Bu fəslin təsvirinə rəssamların
ə
sərlərində tez-tez rast gəlmək olur. Hər fəslin öz gözəlliyi var. Qarlı-
şaxtalı qışın da, qızılı yarpaqlarla torpağı bəzəyən payızın da, al-əlvan
çiçəkli yayın da.
Ağacların tumurcuqlaması, quşların səsi baharın gəlişindən xəbər
verir.
Verilmiş əsərlərə diqqətlə bax və nələrin təsvir olunduğunu müəyyən
et.
SƏNƏTKAR MƏSLƏHƏTİ
Quaş, flomasterlər, pastel tabaşirlər
Səttar Bəhlulzadə. “Çiçəklənən
bağ”
İsaak Levitan. “Bahar.
Çiçəkləyən alma ağacları”
Çiçəkləyən ağac
Bahar fəslində ağaclar çiçəkləyir. Təsvir ardıcıllığını nəzərə alaraq,
nümunəyə əsasən çiçəkləyən ağac çək.
Yaradıcı tapşırıq
Yaz mənzərəsi təsvir et.
Yaz fəslinin daha hansı xüsusiyyətlərini tanıyırsan?
Bahara, yaza aid hansı atalar sözü və tapmacaları xatırlayırsan?
20. XOŞ GƏLMİSƏN, ELİN ƏZİZ BAYRAMI!
Azərbaycan xalqının əziz bayramlarından biri də Novruz bayramıdır.
Novruz bayramı qədim insanların əmək, əkinçilik, bolluq, bərəkət
rəmzi və məişəti ilə bağlı yaranmışdır.
Səməni göyərtmək Novruzun ən müqəddəs əlamətidir. Xalqımız
səməni göyərtməklə növbəti ilə bolluq, bərəkət arzulayır.
SƏNƏTKAR MƏSLƏHƏTİ
Quaş, flomasterlər, pastel tabaşirlər
Yaradıcı tapşırıq
Novruz süfrəsinə aid natürmort çək. Xonçanı bəzəkli yumurta,
qoz-fındıq və şirniyyatlarla bəzə.
Novruz bayramı hansı fəsillə əlaqədardır? Novruz xonçasına nə
daxildir?
Novruz xonçasının nemətlərini çəkmək üçün aşağıdakı ardıcıllığa
ə
məl et.
ÖZÜNÜ YOXLA
1. Rəssamların əsərlərində Novruz bayramının əsas xüsusiyyətləri
haqqında danış
Elmira Şaxtaxtinskaya. “Novruza hazırlıq” Böyükağa Mirzəzadə.
“Novruz”
Anar Hüseynzadə. “Novruz bayramı” Xalidə Səfərova. “Novruz
bayramı”
2. Əsərlər təsviri sənətin hansı janrını əks etdirir?
3. Rəssamlar daha çox hansı (isti və ya soyuq) rənglərdən istifadə
etmişlər?
4. Verilmiş şəkillər arasında yaz fəslinə aid olanı müəyyən et:
4. GÖZƏLLİK ALƏMİNƏ SƏYAHƏT
21. TƏBİƏTİ QORUYAQ
Gündəlik həyatda istifadə edilən süd, kibrit, şirə qutuları və digər
materiallar istifadədən sonra tullanılır. Bu tullantıları məişət üçün
gərəkli, gözoxşayan əşyalara çevirmək olar. Təbiəti çirklənməkdən
qorumağın bir yolu da budur.
Karandaş yonqarlarını vərəq üzərinə yapışdırmaqla düzəldilən
fiqurlar.
Tullantılardan maraqlı tikililər düzəldib, şəhər kompozisiyası qurmaq
olar.
Şagirdlərin əl işləri. “Qədim şəhər” kompozisiyası
(tullantılardan hazırlanmışdır).
Tullantılardan daha nələr
hazırlaya bilərsən?
Təbiəti daha necə qorumaq
olar?
Rəngli kağız, karton, kağız
və ya plastik qutular,
flomasterlər, PVA
yapışqanı
Yaradıcı tapşırıq
Tullantılardan istədiyin
ə
şyanın konstruksiyasını
düzəlt.
22. NAĞILLARDA XEYİRXAHLIQ VƏ
QƏDDARLIQ
Nağıllar — möcüzələrlə dolu sirli, sehrli aləmdir. Burada, adətən,
xeyirxahlıq qəddarlıq üzərində qələbə çalır və hadisələr xoşbəxt
sonluqla bitir.
Nağıllardakı obrazlar mətnə çəkilmiş təsvirlərdə — illüstrasiyalarda
daha aydın şəkildə göstərilir.
İllüstrasiya çəkmək üçün əvvəlcə nağılı diqqətlə oxumaq və yaxud
yada salmaq lazımdır. Sonra orada baş verən hadisələri təsəvvür
etmək olar.
Azərbaycan nağılı “Cırtdan”.
“Cırtdan” nağılına çəkilmiş illüstrasiyalar
Azərbaycanın Xalq rəssamı Rasim Babayevə
məxsusdur.
Rəngli karandaşlar, flomasterlər, pastel tabaşirlər
Yaradıcı tapşırıq
Qəhrəmanların xarakterini — xeyirxah və ya qəddar obrazları
sevimli nağılında göstərməyə çalış.
Oxuduğun nağıllarda təsvir olunan obrazlar haqqında nə deyə
bilərsən?
Azərbaycanın Xalq rəssamı Rasim Babayevə
məxsusdur.
23. NƏQLİYYAT VASİTƏLƏRİNİ ÇƏKİRİK
İnsanlar kəndə, rayona, şəhərə və ya başqa ölkələrə getmək üçün
nəqliyyat vasitələrindən istifadə edirlər. Nəqliyyat vasitələrinə tobus,
qatar, təyyarə, gəmi və digərləri aiddir.
SƏNƏTKAR MƏSLƏHƏTİ
Rəngli karandaşlar, flomasterlər
Yaradıcı tapşırıq
İstədiyin nəqliyyat vasitəsinin rəsmini çək.
Rəsmlərdə hansı nəqliyyat vasitələri təsvir olunmuşdur?
Nəqliyyat vasitələrində mövcud olmayan hansı xüsusiyyətləri görmək
istərdin?
Nəqliyyat vasitələrini ardıcıllığa əsasən çəkə bilərsən:
1. Nəqliyyat vasitələrinin hündürlüyünü və enini qeyd et.
2. Elementləri əlavə etməklə nəqliyyat vasitəsinin rəsmini
tamamla.
3. Rəsmi rənglə.
24. GÜLLƏRİN MÖCÜZƏSİ
Güllər gözəllik rəmzidir. Rəssamlar
güllərin gözəlliyini öz əsərlərində
böyük məhəbbətlə təsvir edirlər.
Yurdumuzun
rəssamları
zövqoxşayan
mənzərələr
yaratmışlar.
Mahmud
Tağıyev
təbiətimizi bəzəyən lalələrin, Xalidə
Səfərova isə süsənlərin forma və
rəngini məharətlə təsvir etmişdir.
Mahmud Tağıyev. “Lalələr”
SƏNƏTKAR
MƏSLƏHƏTİ
Güllərin
aplikasiyası
1. Rəngli
kağızlardan dairə
kəs, ortadan
qatla.
2. Qatlanmış
yarımdairələri
dörd bərabər
hissəyə böl.
3. Kiçik dairəyə kimi
xətlər boyunca
kəs.
4. Kəsilmiş hissələri
buraraq sıx.
Ə
lavə iki nümunə
Xalidə Səfərova. “Süsənlər”
hazırla.
Rəngli kağız, karton
Yaradıcı tapşırıq
Güllərin aplikasiyasını düzəlt.
Hansı gülləri tanıyırsan?
Gül-çiçəklər insanda hansı əhvalı yaradır?
5. Hazır
ləçəkləri iç-
içə yapışdır.
6. Sonra
yarpaqları
ardıcıllıqla kəs və
rəngli vərəqə
yapışdır.
Hazır iş
Qərənfilin aplikasiyası
25. BƏZƏK ƏŞYALARI
Bizi əhatə edən bəzəkli əşyalar dekorativ-tətbiqi sənətə aiddir.
Dekorativ bəzək əşyalarını hazırlayan rəssama zərgər deyilir.
Zərgərlik əşyalarını bəzəyərkən rəssam müxtəlif materiallardan
istifadə edir: mirvari, rəngli şüşə və qiymətli daşlar.
Xalq sənətkarları qeyri-adi bəzək əşyaları düşünüb hazırlamışlar.
Qədim bəzək əşyalarının forması nəyi xatırladır?
SƏNƏTKAR MƏSLƏHƏTİ
Muncuq düzümünü plastilindən də düzəltmək olar.
1. Əvvəlcə plastilindən
uzun hörmələr düzəlt.
2. Onları bərabər hissələrə
böl.
Flomasterlər, plastilin, məftil
Yaradıcı tapşırıq
Rəngli flomasterlərlə müxtəlif muncuq düzümü çək.
Ə
n çox xoşuna gələni plastilindən düzəlt.
Dekorativ-tətbiqi sənət nədir?
Necə fikirləşirsən, rəssamlar bəzək əşyalarını nə üçün düşünüblər?
3. Hissələrdən yumru, oval və digər formalarda muncuqlar
düzəlt. Muncuqlar böyük və kişik ölçüdə ola bilər.
4. Muncuqları nazik məftilə düzərək yığ.
Muncuqların rəngi müxtəlif ola bilər: isti və ya soyuq, əsas və ya
qarışıq rənglərdə.
26. DÜNYA ŞÖHRƏTLİ AZƏRBAYCAN
İNCİLƏRİ
Xalça — dekorativ-tətbiqi sənətin növlərindən biridir. Xalçanın tarixi
çox qədim dövrlərə gedib çıxır. Xalçalarda istifadə olunan naxış və
təsvirlər onları toxuyan insanların harada və necə yaşadıqlarından
asılı olub.
Şöhrəti dünyaya yayılmış Azərbaycan xalçası dünya muzeylərində
qorunub saxlanılır.
Azərbaycan xalçasını bəzəyən əsas naxış elementlərindən biri də
butadır.
SƏNƏTKAR MƏSLƏHƏTİ
Buta naxışının çəkilmə ardıcıllığı
Buta nümunələri. Şagird işləri
Rəngli karandaşlar, qələmlər, flomasterlər
Yaradıcı tapşırıq
Öz buta naxışını fikirləş və çək. Bəzəməyi unutma.
Butaların bəzədilməsində nələrdən istifadə olunub?
27. AZƏRBAYCAN SƏNƏTKARLARI
Qəzənfər Xalıqov (1898 – 1981)
Qəzənfər Xalıqov Azərbaycanın Xalq rəssamıdır. Onun
portret janrında yaratdığı əsərlər Azərbaycan təsviri
sənətinin dəyərli sənət nümunələrindəndir. Rəssamın
məşhur əsəri — dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncəvinin
portretidir.
O, “Azərbaycan nağılları”na, “Koroğlu” dastanına, Abdulla
Şaiqin “Qoç Polad”, Mirmehdi Seyidzadənin “Nərgiz”
kitabına illüstrasiyalar çəkmişdir.
Həsən xan surəti
üçün geyim eskizi
Nizami Gəncəvi
Portret janrı haqqında nə deyə bilərsən?
Cəlal Qaryağdı (1915 – 2001)
Cəlal Qaryağdı görkəmli heykəltəraşdır. O, öz əsərlərində döyüş və
ə
mək qəhrəmanlarının surətlərini yaratmışdır.
Böyük Vətən müharibəsi qəhrəmanlarından Həzi Aslanovun portreti
xüsusilə diqqəti cəlb edir. “Çoban” heykəli isə zəhmət adamını
tərənnüm edir. Onun yaradıcılığında musiqi sənətinin görkəmli
nümayəndələri — Bülbülün, Rəşid Behbudovun, Qara Qarayevin,
Fikrət Əmirovun heykəl portretləri çox maraqlıdır.
Molla Pənah Vaqif, Mirzə Ələkbər Sabir, Nəriman Nərimanovun
heykəlləri də istedadlı heykəltəraşın yaddaqalan əsərlərindəndir.
Yaradıcı tapşırıq
Rəssamların yaradıcılığı haqqında əlavə məlumat topla və təqdim
et.
Heykəl və rəsmin fərqi nədədir?
ÖZÜNÜ YOXLA
1. Rəssamların nağıllara çəkdiyi rəsmlər necə adlanır?
2. Nağıllardakı xeyirxah obrazlar haqqında nə deyə bilərsən?
3. Naxış nümunələri arasında butanı müəyyən et.
4. Gördüyün əşyaların hansı tullantılardan hazırlandığını
müəyyən et.
5. Bu əşyaları necə hazırlamaq olar?
28. DÜNYANIN MƏŞHUR MUZEYLƏRİ
Luvr, Topqapı, Ermitaj — dünyanın məşhur muzeylərindəndir. Həmin
muzeylərdə Azərbaycan sənətkarlığının qədim və gözəl nümunələri
saxlanılır.
Luvr muzeyi. Luvr Fransada, Parisin mərkəzində yerləşir. Bu muzey
ə
vvəl qala, sonra kral sarayı olub. Orada dünyanın məşhur təsviri
sənət əsərləri saxlanılır. Muzeydə Azərbaycan sənətkarlarının
yaratdığı nadir dekorativ-tətbiqi sənət nümunələri də nümayiş
etdirilir. Bunlar xalçalar, gümüş, mis və bürüncdən düzəldilmiş bədii
metal sənəti nümunələrimizdir.
Topqapı sarayı muzeyi. Bu muzey ən qədim saraylardan biridir. O,
Türkiyənin İstanbul şəhərində yerləşir.
Burada nümayiş etdirilən əşyaların bir çoxu dünyada bənzəri
olmayan əsərlərdir. Azərbaycanın dekorativ-tətbiqi və təsviri sənət
nümunələri bu muzeydə saxlanılır. Sənətkarlıq nümunələrimiz
arasında say etibarilə ən görkəmli yeri müxtəlif metaldan düzəldilmiş
ev əşyaları, zərgərlik nümunələri və silahlar tutur. Burada Azərbaycan
toxuculuq sənətinin bir çox nadir nümunələri də saxlanmaqdadır.
Bunlardan parçaları, bədii tikmələri və xalçaları xüsusi qeyd etmək
lazımdır.
Ermitaj. Ermitaj muzeyi Rusiyanın Sankt- Peterburq şəhərinin
mərkəzində, Neva çayının sahilində yerləşir.
Ermitajın zəngin və təmtəraqlı salonlarında keçmişdə yığıncaqlar,
rəqslər, ballar keçirilərdi. Sonralar Ermitaj muzey kimi məşhurlaşdı.
Ermitajın Şərq mədəniyyəti və incəsənəti şöbəsində Azərbaycan
ustalarının yaratdıqları qədim sənət nümunələri də var. Burada ən
qədim dövrlərdən Azərbaycan ustaları tərəfindən düzəldilmiş
zərgərlik, saxsı, daş, taxta üzərində oyulmuş sənət əsərləri və
müxtəlif növlü toxuculuq nümunələri vardır. Sankt-Peterburq Dövlət
Ermitajında metaldan düzəldilmiş sənət nümunələri ilə yanaşı, bir çox
orijinal formalı, bəzəkli məişət əşyalarımız da nümayiş etdirilir.
Ermitajın Şərq mədəniyyəti və incəsənəti şöbəsində saxlanılan sənət
nümunələri.
Yaradıcı tapşırıq
Tanış olduğun muzeylər haqqında əlavə məlumat topla və təqdim
et.
Muzeylər nə üçün yaradılır?
Dünyanın hansı məşhur muzeylərinin adını sadalaya bilərsən?
Muzeylərdə nələr nümayiş etdirilir?
Document Outline - Cild
- Çap
- 1-ci bölmə. SEHRLİ RƏNGLƏR
- 1.Təbiət və rəssam
- 2. Rəssam hansı materiallarla işləyir
- 3. Əsas və qarışıq rənglər
- 4. İsti və soyuq rənglər
- 5. Payızın sehrli rəngləri
- Özünü yoxla
- 2-ci bölmə. TƏSVİRETMƏ QAYDALARI
- 6. Ornament və kompozisiya
- 7. Simmetriya
- 8. Naturadan rəsm
- 9. Güldan çəkirik
- 10. Təsviri sənətin janrları
- Özünü yoxla
- 3-cü bölmə. TƏBİƏT VƏ İNSAN
- 11. Azərbaycan sənətkarları. Ə.Əzimzadə, B. Kəngərli
- 12. Qışın möcüzələri
- 13. Oriqami
- 14. Plastilin nəyi bacarır
- 15. Rəssam-heykəltəraş
- Özünü yoxla
Dostları ilə paylaş: |