- 263 -
verən Sədərək məktəbi kəndin imkanlı şəxslərindən olan Rza Məşəvəli oğlunun şəxsi evində ilk
fəaliyyətinə başlamış və daha sonralar isə fəaliyyətini kəndin digər bir varlı sakini Həsən
Şahverdiyevin evində davam etdirmişdi.
Akademik Hüseyn Əhmədov “XIX əsr Azərbaycan məktəbi” əsərində Sədərək kəndinin ilk
şagirlərindən Mirzə Ələkbərin, Mirzə Hüseynin, Şeyx Əbülqasımın və Şeyx Rzanın adları çəkilir
(5, s. 114). XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində inzibati ərazi bölgüsü üzrə Naxçıvan qəzasının
Şahbuz uyezdində ilk məktəb binası Dövlət Dumasının qərarı ilə 1896-cı ildə kənd Şahbuzda
(indiki Şahbuzkənd) ilk üç sinifli yeni üsullu rus-Azərbaycan məktəbi fəaliyyətinə başlamışdı (17, s.
7-8). Əsərdə məktəbin ilk müdirinin (direktoru) Mirzə Məhəmməd Zamanov olduğu qeyd olunur.
Qeyd edək ki, bu məktəbə daha sonralar Mirzə Sadıq Xəlil oğlu Xəlilov və Mirzə Nəsrulla
Xudaverdi oğlu Quliyev rəhbərlik etmişdir.
Bəhs olunan dövrdə Naxçıvan bölgəsində yeni üsullu məktəblərdən biri də 1894-cü ildə iki
sinifli ilk məktəb açılmışdı (12, s. 21). Bu məktəbdə əsasən ana dili, tarix, şəriət fənləri və dünyəvi
fənlər tədris edilirdi.
Araşdırmalardan məlum olur ki, məktəbdə ərəb dilini və şəriəti Molla Əli və Molla Kərim
Əliyev əmioğulları tədris etmişdir.
Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Naxçıvan
bölgəsində yeni üsullu məktəblərin açılışı davam edirdi. Belə yeni üsullu məktəblərdən biri 1889-cu
ildə Bənəniyar kəndində, digər başqa biri isə 1896-cı ildə Yaycı kəndində ilk fəaliyyətlərinə
başlamışdır (21, v. 7).
Yeri gəlmişkən qeyd etmək lazımdır ki, Hacı Rəhimağa Qaibovun, Hacı Kərim
Rzaquliyevin, Məmməd bəy Şəfibəyovun və Hacı Əli Hüseyn oğlunun fəaliyyət göstərdikləri
Naxçıvanın Cəhri kənd məktəbi (1885, 67 oğ, 7 qız,) Molla Əli Eynalı oğlunun çalışdığı Nehrəm
kənd orta məktəbi (1885, 26 ş.) Cəlil Məmmədquluzadənin, Molla Məmmədqulu Abdülhəsən
oğlunun, Sadıx Xəlilovun və Abbas Kərbəlayi Orucəli oğlunun fəaliyyət göstərdiyi Aşağı Göyləsər
kənd məktəbi (1877, 1 sinifli, 83 şagird), Ələkbər Süleymanovun, Zeynalabdin Qurbanbəyovun və
Abdulla Kəngərlinskinin çalışdıqları Şərur-Dərələyəz kənd məktəbi (1882, 20 şagird), Naxçıvan
qəzasının Qulubənd (Qulubəyli) kənd məktəbi (1882, 40 ş.), Qarxun kənd məktəbi (1882, 15 ş) və
Naxçıvan qəzasının özündə fəaliyyət göstərən üç sinifli (1879, 57 ş.), yeni üsullu dünyəvi məktəblər
yaradılmışdır (16, s. 21-23). Araşdırmalardan görünür ki, 1895-ci ildən etibarən Naxçıvan
qəzasının Bilyav (8 noyabr 1896-cı il), Yamxana (İndiki Babək rayonu, 1895-ci il), Mahmudabad,
Vənənd (1896-cı il), Mahmudov (8 noyabr 1896-cı il), Milax (1896-cı il), Güzənüb (1897-ci il),
Almalı (1898-ci il) və Əbrəqunus (6 sentyabr 1895-ci il) kəndlərində də yeni üsullu xalq (kənd)
məktəblərinin fəaliyyətə göstərmişdi (14, c.1, s. 102-103). Sonda onu qeyd edək ki, XIX əsrin sonu
XX əsrin əvvəllərində Naxçıvanda ictimai-siyasi və elmi fikrin inkişafında müəyyən dəyişikliklər
olduğu kimi, məktəbşünaslığın, məktəb təhsilinin təşəkkülü və formalaşması istiqamətində də
nəzərə çarpacaq dəyişikliklər baş verirdi. Buna həmin dövrdə Naxçıvan bölgəsində ana dili
məktəblərinin açılması bu istiqamətdə aparılan çox mühüm tədbirlərdən biri idi.
ƏDƏBİYYAT
1.
Azərbaycan Respublikası Dövlət Tarix Arxivi: F.527, siy.1, iş 170, v.3
2.
Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Əlyazmaları İnstitutu: F.25, iş 18, v.5-7
3.
Azərbaycan Respublikası Dövlət Ədəbiyyat və İncəsənət Arxivi: F.527, siy.1, iş 170, v.21-25
4.
Cəfərov H. Naxçıvanda təhsil: inkişaf yolu və imkanları. Bakı, Elm və təhsil, 2011. 544 s.
- 264 -
5.
Əhmədov H. XIX əsr Azərbaycan məkbəti. Bakı, Maarif, 2000, 366 s.
6.
Həbibbəyli İ. Cəlil Məmmədquluzadə: mühiti və müasirləri. Bakı, Azərnəşr, 1997, 682 s
7.
Hüseyn C. Əsərləri. 5 cilddə. V c., Bakı: Lider, 2005, 288 s.
8.
Hüseynzadə R. M. T. Sidqi dilimiz və məktəbimiz haqqında (Böyük pedaqoq və ədib M. T.
Sidqinin 150 illiyi münasibətilə). Bakı, Müəllim, 2005, 60 s.
9.
Məhəmməd Tağı Sidqi. Əsərləri (Toplayanı, tərtib edəni və müqəddimənin müəllifi
İ.Həbibbəyli). Bakı, Çaşıoğlu, 2004. 279 s.
10.
Məmmədov V. Cəlil Məmmədquluzadə adına Naxçıvan Dövlət Müəllimlər İnistitutu. Bakı,
Çənlibel, 2001, 220 s.
11.
Məmmədov X. Azərbaycanda maarifçilik və milli hərəkat (XIX yüzilliyin sonları – XX
yüzilliyin əvvəlləri): Tar. Elm. dok. ...dis. Bakı, 1998, 188 s.
12.
Məmmədova İ. Naxçıvanda pedaqoji təhsilin inkişafı (1917-1977-ci illər): Ped. elm. nam.
...dis. avtoref. Bakı, 1994. 23 s.
13.
Məmmədquluzadə C. Seçilmiş əsərləri. I c., Bakı, Maarif, 1951, 472 s.
14.
Mərdanov M. Azərbaycan təhsil tarixi. 3 cilddə. I c., Bakı, Təhsil, 2011, 296 s.
15.
Mollayev İ. Məhəmməd Tağı Sidqinin pedaqoji görüşləri. Bakı, Maarif, 1996, 104 s.
16.
Mollayev İ. Naxçıvan MSSR-də xalq maarifinin inkişafı. Bakı, Bilik cəmiyyəti, 1983. 31 s.
17.
Mollayev İ., Hacıyev A. Naxçıvanın ilk yeni üsullu məktəbləri. Naxçıvan, Məktəb, 2004, 35 s.
18.
Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Arxivi: F.3, siy.1, iş 12, v.33
19.
Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Arxivi: F.3, siy.1, iş 29, v.1
20.
Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Arxivi: F.. 5, siy.1, iş 1/1, v.7
21.
Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Arxivi: F.314, siy.5, iş 14, v.1
22.
Naxçıvan Muxtar Respublikası Dövlət Arxivi: F.1, siy.1, iş 121, v.9
23.
Qədimov Ə. Məhəmməd Tağı Sidqinin həyatı və yaradıcılığı. Bakı, Çaşıoğlu, 2004. 152 s.
ABSTRACT
Taleh Khalilov
Nakhchivan the nineteenth century and early twentieth century establishment and
development of language schools
The article at the end of the nineteenth century and early twentieth century, the newly
formed parent language schools in Nakhchivan have been involved in the study. Mother tongue of
history, and the number of students in the subjects studied, such as the creation of schools and
teachers in the educational activities of Nakhchivan were analyzed outstanding educator.
РЕЗЮМЕ
Талех Халилов
Нахичеванской девятнадцатого века и в начале создание хх века и развитие языка
школ
Статья в конце девятнадцатого века и в начале ХХ века, вновь образованные родитель
языковые школы в Нахчыване были вовлечены в исследование. Родной язык истории, и
количество студентов в изученных предметов, таких как создание школ и учителей в
образовательной деятельности Нахчыване были проанализированы выдающегося
просветителя.
- 265 -
NDU-nun Elmi Şurasının 23 yanvar 2015-ci il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyə
olunmuşdur (protokol № 05)
Məqaləni çapa təqdim etdi: Fəlsəfə üzrə elmlər doktoru, professor M.Rzayev
MÜNDƏRİCAT
ƏDƏBİYYATŞÜNASLIQ
1.
Adil Bağırov. Bədii əsər adları..............................................................................................................3
2.
Hüseyn Həşimli. Ələkbər Qərib Naxçıvanlının 1920-ci illərdəki yaradıcılığı...........................9
3.
Vaqif Məmmədov. Azərbaycan şeirində Araz mövzusu..........................................................16
4.
Hikmət Mehdiyev. Səməd Vurğunun “Vaqif” mənzum dramında ezop dilindən istifadənin
özəllikləri.......................................................................................................................................20
5.
İman Cəfərov. Lev Tolstoy irsinə münasibətin “Molla Nəsrəddin” prinsipləri...........................25
6.
Mehriban Quliyeva. Nizaminin əsərlərində məcazi adlar aləmi................................................31
7.
Səbuhi İbrahimov. Məhəmmədtağı Sidqinin şəxsi kolleksiyası haqqında.................................36
8.
Şəhla Şirəliyeva. Şairə Ümgülsümün həyat və yaradıcılığına dair..............................................41
9.
Abbas Hacıyev. Azərbaycanın dissident ziyalılarına Heydər Əliyev qayğıları və
bunun bəhrələri............................................................................................................................45
10.
Almaz Bayramova. İrəvan xanlığının dərəçiçək mahalı və onun ərazisində yerləşən bəzi
toponimlər haqqında....................................................................................................................49
11.
Sədaqət Nemətova. Folklorda gəlimli - gedimli dünya təsəvvürü.............................................54
12.
Şəhla Mehdiyeva. Bəxtiyar Vahabzadə yaradıcılığında vətənpərvərlik
ideyasının tərənnümü..................................................................................................................57
13.
Elxan Məmmədov. Eynəli bəy Sultanovun hekayələrində nağıl təhkiyəsi................................61
14.
Nərgiz Ismayılova. Məmməd Araz yaradıcılığında tərcümə.....................................................67
15.
Elnurə Babayeva. Əruz elminin meydana gəlməsi və onun Azərbaycan poeziyasında
- 266 -
ən çox işlənən bəhrləri.................................................................................................................71
16.
İlhamə Əsgərova. Əli Sultanlı “Kitabi-Dədə Qorqud” haqqında.........................................75
17.
Mehparə Əhmədova. Məmməd Arazın yaradıcılığı və maarifçilik fəaliyyəti..........................81
ƏDƏBİ ƏLAQƏLƏR VƏ MƏTBUAT TARİXİ
18.
Гусейн Адыгезалов.
Доказательство пришлости армян в русских литературных
источниках................................................................................................................................ 86
19.
Vüqar Rəhimzadə. Kiv-in “dördüncü hakimiyyət” kimi funksiyaları......................................95
20.
Xumar Məmmədova. Yapon mifologiyasından yapon teatrınadək........................................101
DİLÇİLİK
21.
Elbəyi Maqsudov. Durğu işarələri ilə bağlı işin düzgün təşkili, ana dili dərslərinin
əsas tələblərindən biri kimi........................................................................................................106
22.
Sədaqət Həsənova. İlyas Əfəndiyev və ədəbi dilimiz..............................................................112
23.
Qurban Qurbanlı. “Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti” nin son nəşri barədə
bəzi mülahizələr.........................................................................................................................116
24.
Qənirə Əsgərova. Abbasqulu Ağa Bakıxanovun fars dilçiliyinin inkişafında rolu...............120
25.
Səbuhi Novruzov. Rəsul Rzanın dilində yeni söz və ifadələr..................................................123
SƏNƏTŞÜNASLIQ
26.
İnara Məhərrəmova. İbrahim Məmmədovun alleqorik janrlı “tülkü və alabaş” operasının
səciyyəvi xüsusiyyətləri............................................................................................................127
27.
Validə Hüseynova. Şifahi peşəkar musiqi janri – muğam.......................................................135
28.
Gülnarə Qənbərova, Serap Bulat. Şəki xan sarayının memarlığı..........................................139
29.
Ляман Мамедова. Крито-микенское искусство. Археологические исследования и
открытия…………………… ……………………………………………………………….146
30.
Bənövşə Rzayeva, Xalidə Mərdanova. Ümummilli lider Heydər Əliyevin milli
dəyərlərimizə qayğısı..............
..................................................................................................
.152
31.
Gülxarə Əhmədova. Məktəb teatrı ənənələri və zaman.........................................................156
32.
Günay Məmmədova. Azərbaycan xalq musiqisində forma məsələsi......................................160
33.
Sevda Hüseynova. Görkəmli bəstəkar − Qara Qarayevin Azərbaycan fortepiano
musiqisinin inkişafında rolu və yeri
................................................
.............................................165
34.
Aynur Qasımova. Cövdət Hacıyev yaradıcılığında “Sülh uğrunda” simfonik poeması.........170
35.
Barış Aydın. Osmanlı dönemi Erzurum Bakirci Cami............................................................174
36.
Vidadi Heydərov. Barokko və rokoko bədii üslubları.............................................................177
37.
Solmaz Axundova.
L.V.Bethovenin sonata yaradıcılığı……………………………………..181
38.
Həbibə Allahverdiyeva. Səyyad Bayramovun yaradıcılığında səhnə tərtibatı........................184
39.
Mehriban Cəfərova. “Çahargah” muğamının öyrədilməsi zamapnı yeniyetmələrin mənəvi
keyfiyyətlərinin formalaşdırılması yolları................................................................................188
40.
Малахат Велиева. Культурно-исторический аспект билингвизма..................................193
41.
Rəna Cəfərova. Musiqi müəllimlərinin şagirdlərlə yaradıcılıq əlaqəsi...................................196
42.
Ряшидя Мяммядова. Инсанын мяняви тярбийясиндя мусигинин
ролу.....................................200
- 267 -
43.
Muhammed Keskin, Naci Edi. Selçuklu dönemi siirt ulucami bezemelerinin ahlat türbe
mimarisinde etkisi.....................................................................................................................205
PEDAQOGİKA VƏ METODİKA
44.
Vahid Rzayev. Naxçıvan qəza məktəbinin ilk Azərbaycan dili müəllimi...............................210
45.
Rəcəb Ağayev. Doğma ana dilinə məhəbbət tərbiyəsi.............................................................215
46.
Kamal Camalov. Fəzlullah Nəiminin əxlaqi görüşləri............................................................218
47.
Şəfahət Abdullayeva. Pozitiv psixologiyanın əsas problemləri.............................................223
48.
Salatın Hacıyeva. Psixologiyada şəxsiyyətin sosiallaşması problemi....................................230
49.
Nəzakət İsmayilova. Tofiq Mahmud yaradıcılığında tərbiyəvi mövzuların tərənnümü..........233
50.
Mirhəsən Eminov. Kurikulum islahati: şəxsiyyətyönümlü təhsilin
məzmununa verilən tələblər......................................................................................................237
51.
Bağır Babayev. XX əsrin əvvəllərində (1900-1920) Azərbaycan demokratik fikrində
dünyəvi məktəb ( “Üsuli- cədid”) problemi.............................................................................241
52.
Nəzakət Yusifova,
Sevda Kərimova
.
Nizami Gəncəvinin əsərlərində
təlim - tərbiyə məsələləri...........................................................................................................249
53.
Çinarə Hüseynova. Elektron kitabxana elm və təhsilin inkişafının prioritet
istiqaməti kimi...........................................................................................................................252
54.
Taleh Xəlilov. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Naxçıvanda ana dili və dünyəvi
məktəblərin yaranması..............................................................................................................255
- 268 -
Dostları ilə paylaş: |