The series of the humanitarian
Yüklə 3,77 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ƏDƏBİYYAT
- ABSTRACT Iman Jafarov
- РЕЗЮМЕ Иман Джафаров Принципы "Молла Насреддин"a по отношению к насле дию Льва Толстого
- 30 - əmələ gəlir ki, çox qabil, çox kamil, qüvvəsi, kəlamatı, yazısı, təsnifatı, hər işi və hər hərəkatı sair insanlardan fövq və əla dərəcəsində olur. Bu adamın barəsində o saat camaat iki hissə olacaq: bir hissəsi dərhal bunu təkfir edəcək, qətlinə fitva verəcək. İkinci hissə nə edəcək? Onlar da bu adamı necə ki var, elə görməyəcəklər: bunu övliya, imam, peyğəmbər, bəlkə, Allah yerində tutacaqlar. ... O adam da yavaş-yavaş şübhəyə düşüb özünü müstəhəq bilib, bir mövhumi məqam iddia edəcək. İndi bizim bu cəfəngiyatı yazmaqdan məqsudumuz budur ki, Asiyadan çıxan dahiləri, müstəhidləri, Tolstoy və Edissonları ya təfkirçilər müzməhəl edib qurtarıblar, ya təqdisçilər biçarələri mühüm iddia etməyə vadar ediblər, qoymayıblar ki, istedad öz təbii halında getsin, aləmi bəşəriyyətə öz fikri qaydasınca xidmət etsin. Amma yevropalılar belə olmayıblar, hər kəsi necə ki, var elə də tanıyıblar. Bismarkı kəmərbəstə, Edissonu sahibi-ecaz, Tolstoyu kəlamın vəhi-asimanı bilməyiblər.” (7, s. 639 ) “Qraf L.Tolstoy” məqaləsindən oxucu həm də həddindən çox ümumi şəkildə onu öyrənir ki, öz vaxtında Tolstoy bir neçə nəfər ruhani tərəfindən təkfir edilsə də, böyük əksəriyyətlə cəmiyyət üzvlərinin yazıçıya münasibəti dəyişməmişdir. Çünki Avropada insanların kor-koranə formada ruhani atalara riayət etməsi artıq keçmişdə qalmışdır.
Məlumdur ki, böyük Mirzə Cəlilin adı ilə bağlı “Molla Nəsrəddin” jurnalının həyata keçirməyə çalışdığı missiyalar sırasında bütün müsəlman dünyasını qəflət yuxusundan oyatmaq aparıcı yerlərdən birini tutmuşdur. Digər tərəfdən, saxtakarlıqla ziyalı donuna girən bəziləri də guya məhz ictimai tərəqqiyə qənim kəsilmiş qəflət yuxusu ilə mübarizəni gərəkli sayaraq çıxışlarında bu məsələyə dönə-dönə qayıtmaqla xalqın qayğıları ilə daha yaxından maraqlandıqlarını təsdiqləməyə çalışmışlar. “Molla Nəsrəddin” ədəbi məktəbinin yaradıcısı Cəlil Məmmədquluzadə və
digər mollanəsrəddinçilər bu məsələdə də xalqın aldadılacağından ehtiyatlanmış, vətən qardaşlarını həqiqət axtarıcılığına səsləmiş, eyni mövzuda Tolstoya məxsus fikirlərin yanlış anlaşılacağını nəzərə aldıqlarından məsələnin mahiyyətinə aydınlıq gətirmişlər. Beləliklə, “Yuxugörən” imzalı “Xabi-qəflət” felyetonundakı “Qraf Tolstoy ilə bizim vaizlərin bir rəy və əqidədə olmağı, doğrusu ki, bizi çox şad edir” cümləsi bütövlüklə kinayədən ibarətdir. Bu kinayəni görməkdən ötrü sonrakı cümlələrə diqqət yetirmək kifayətdir: “Qraf Tolstoy ilə bizim vaizlərin bir rəy və əqidədə olmağı, doğrusu ki, bizi çox şad edir. Amma heyf ki, Tolstoyun bircə səhvi var. O deyir ki, Allah rizası məhəbbətlə bağlıdır. Harda məhəbbət varsa, orada Allah da var. Məhəbbət olmayan yerdə – Allah da yoxdur. O deyir ki, Allah rizasını əmələ gətirmək üçün hamıya qardaş gözü ilə baxmaq lazımdır, hamıya qulluq etmək, xeyir vermək və hamının ehtiyacını rəva etmək lazımdır. Amma bizim vaizlər Allah rizasını özgə şeylərdə görürlər. Onlar Allah rizasını xüms və zəkat verməkdə, bayramlarda və əziz günlərdə hazır olan ləziz təamlarda, imam ehsanlarında bişən yağlı plovlarda...xülasə, gözə görükən və iştaha oynadan şeylərdə görürlər.” (7, s. 306)
Prinsipcə, L.Tolstoyun “Allah
rizası məhəbbətlə bağlıdır” ideyası
Cəlil Məmmədquluzadənin həyat amalına tamamilə uyğun idi və “Molla Nəsrəddin” jurnalı da ilk səhfəsindən son səhifəsinə qədər böyük ədibin vətən qardaşlarına məhəbbətini ifadə edirdi. Əlbəttə, Azərbaycan ictimaiyyətinin tamamilə Tolstoy sənətindən xəbərsiz qaldığını söyləmək doğru olmaz. Digər tərəfdən, istənilən yeniliklə barışmayan cəmiyyət üzvlərinin böyük əksəriyyəti məhz bu böyük rus ədibinə müxalif mövqedə dayanmışlar. Tolstoya din nümayəndələrinin və köhnəfikirli imtiyaz sahiblərinin mənfi münasibətini ifşa edən daha bir materiala “Molla Nəsrəddin” məcmuəsinin 24 oktyabr 1913-cü il tarixli 24-cü sayında rast gəlirik. Daha doğrusu, həmin saydakı karikaturalardan biri prinsip etibarilə tolstoyçuluğun təntənəsini ifadə etməkdədir. Çünki karikaturanın mərkəzində bir qədər də qalib görkəmdə bir gimnaziya tələbəsi dayanmışdır. Onun başı üzərində isə əmmaməli din nümayəndəsinin çomağı və imkanlı bir şəxsin əsası haçalanmışdır. Rotterin fırçasından çıxmış karikaturadakı mərkəzi sima – Tolstoy təlimi ilə silahlanmış gimnazist artıq mühafizəkar qüvvələrin təqib və təzyiqlərindən zərrə qədər çəkinmir. Karikaturanın aşağısındakı alt yazı da Tolstoy qüdrəti qarşısında köhnəfikirli insanların əlacsızlığını ifadə etməkdədir: “Vələdizzina, sənmi deyirsən ki, Tolstoy bizim müctəhidlərimizdən artıq bilirdi və camaata onlardan artıq fayda verirdi? Gərək sənin dilini kəsək.” (8, s. 638) - 31 -
Bəli, mollanəsrəddinçi sənətdə bütövlüklə dünya ədəbiyyatının mütərəqqi hadisələrinə, o cümlədən Lev Tolstoy irsinə də xüsusi ehtiramla yanaşıldığı müşahidə edilir. Lakin böyük Mirzə Cəlili və digər mollanəsrəddinçiləri daha çox Şərq və Qərb mütəfəkkir yazarlarının həyatı və yaradıcılığı deyil, islam aləminin geriliyi, mühafizəkar vətən qardaşlarının dünyada gedən proseslərdən xəbərsizliyi düşündürmüşdür.
1.
Bağırov Ə.A. L.Tolstoy və Azərbaycan (1880-1920). Bakı, Elm, 1974 2.
Əlimirzəyev X. Dahi sənətkar, böyük vətəndaş. Bakı, Elm və təhsil, 2010 3.
Həbibbəyli İ.Ə. Ədəbi-tarixi yaddaş və müasirlik. Bakı, Nurlan, 2007 4.
Hüseynov F. Satirik gülüşün qüdrəti. Bakı, Yazıçı, 1982 5.
Sənətkara töhfə. Bakı: Yazıçı, 1978 6.
Molla Nəsrədddin. 10 cilddə, II cild. Bakı, Azərnəşr, 2002 7.
Molla Nəsrədddin. 10 cilddə, III cild. Bakı, Çinar-Çap, 2005 8.
Molla Nəsrədddin. 8 cilddə, IV cild. Bakı, Çinar-Çap, 2008
Iman Jafarov “Mollah Nasraddin“ principles of approaching to Lev Tolstoy heritage The article analyzes the materials related to the Russian literary man Lev Tolstoy published in the journal “Mollah Nasraddin“. It states that in order to deal with European progress Jalil Mammadguluzadeh and his other pen friends directed their Muslim friends’ attention to Lev Tolstoy personality and his profession. In the materials of the journal “Mollah Nasraddin“, sometimes only Lev Tolstoy’s name was mentioned, and sometimes certain information about his heritage was given. The aim of the writings related to L. Tolstoy’s creativity was to focus on the unawareness of Muslim world of the progressive events in the Western countries and make them understand what was happening in the western world.
РЕЗЮМЕ Иман Джафаров Принципы "Молла Насреддин"a по отношению к насле дию Льва Толстого Статья посвящена анализу материалов журнала "Молла Насреддин", связанных с русским литератором Львым Toлстым. Обосновано, что Джалил Maмедкулизaдe и его современники привлекали внимания своих мусульманских собратьев к творчеству и личности Льва Толстого, в основном для открытии темы европейского прогресса. На страницах журнала "Молла Насреддин" иногда упоминалась имя только Толстого, а иногда были даны некоторые информации о наследии русского литератора. Главная цель статьей, опубликованных на страницах журнала , связанных с Toлстым, привлечь внимание к прогрессивным событиям в западных странах и об отсутсвии
информации мусульманского мира, с целью разбудит соотечественников от сна. NDU-nun Elmi Şurasının 23 yanvar 2015-ci il tarixli qərarı ilə çapa tövsiyə olunmuşdur (protokol № 05) Məqaləni çapa təqdim etdi: Filologiya üzrə elmlər doktoru H.Həşimli
Yüklə 3,77 Mb. Dostları ilə paylaş:
|