The therapeutic value of forgiveness from religious and psychological perspective



Yüklə 169,46 Kb.
Pdf görüntüsü
tarix19.10.2018
ölçüsü169,46 Kb.
#75005


Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2 / 8    Summer  2009 

 

 



D N  VE PS KOLOJ K AÇIDAN BA I LAYICILI IN TERAPÖT K 

DE ER  

 

THE THERAPEUTIC VALUE OF FORGIVENESS FROM RELIGIOUS AND 

PSYCHOLOGICAL PERSPECTIVE 

 

Elif KARA

••••


 

 

Özet  

Ki inin hataları için yaratıcıdan ba ı lanma dilemesi ve ba kalarına kar ı ba ı layıcı 

olması tüm dünya dinleri açısından önemlidir. Ba ı layıcılık, ki i ile yaratıcı arasında, ki i ile 

di erleri arasında  ili kileri  düzenleyici  bir  davranı   olarak  dinî ve  toplumsal  de erler  ta ıdı ı 

gibi modern psikolojide de önemli bir yer tutmaktadır.  

Bu  makale  ba ı lama  kavramına  dinî  ve  psikolojik  yakla ımları  içermektedir. 

Psikoloji  biliminin  inceledi i  ba ı layıcılıkta:  Ki iler  arası  ili kilerde  ba ı lama,  ba ı lama 

süreci, ba ı layanın psikolojisi, ba ı lananın özellikleri ele alınarak, ba ı layıcılı ın iyile tirici 

yönü üzerinde durulmu tur.  

Son olarak,  slâm dü üncesinde tevbenin terapötik de eri üzerinde odaklanılmı tır.  



Anahtar Kelimeler: Ba ı lama, din psikolojisi, Terapi, Tevbe.  

 

Abstract 

The asking of forgiveness of a person from God for his/her mistakes and forgiving 

towards  others  is  very  important  act  in  all  world  religions.  Forgiving  as  an  organizing  act 

between man and the God and between man and others has an important place from point of 

modern psychology as well as religious and social values. 

This  article  presents  the  religious  and  psychological  dimensions  of  the  concept  of 

forgiveness.  From  psychological  point  of  view,  it  examines  the  interpersonal  relationship  in 

forgiveness, the process of forgiveness, the psychology of forgiver, and the characteristics of 

the forgiving person.  

Lastly,  it  focuses  on  the  therapeutical  dimension  of  repentance  in  the  slâmic 

thinking. 



Key Words: Forgiveness, forgiver, psychology of religion, therapy, repentance. 

 

 



Giri   

Ba ı lama ve ba ı lanma kavramları dinî literatürde oldu u kadar psikoloji biliminde de önem 

kazanmı tır. Suçluluk hisseden ki inin kar ısında suçlu oldu u mercii olarak Tanrı’dan ya da di er bir 

ki iden  af  talep  etmesi,  dinî  bir  de er  olmasının  yanı  sıra,  psikolojik  süreçler  içermesi  bakımından  da 

modern psikolojinin inceleme alanına girmi tir.

1

  



Ba ı lamanın  tanımı  üzerinde  birli e  varılmamakla  birlikte  ço u  ara tırmacı  Enright  ve 

Coyle’ün (1988) ortaya attı ı  u açıklamaya katılmaktadır: ‘‘Gerçek bir ba ı lama hak etmedi i bir acıya 

maruz  kalmaktan  dolayı  acı  çeken  kimsenin  suçluyu  cezalandırma  hakkı  ya  da  intikam  hakkından 

                                                                          

 Ar . Gör., Ondokuz Mayıs Üniversitesi  lahiyat Fakültesi. 



1

 http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness (disambiguation) 




 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2 / 8    Summer  2009 

 

 



 

 

222 



                                                                                                                                                      Elif KARA

 

                                                                         

vazgeçerek,  intikam  öfke  gibi  duygular  yerine  suçluya  merhamet  etmesidir.’’

2

  Bu  tanımdan  da 



anla ılaca ı gibi, ba ı lamanın suçu i leyen ile kendisine kar ı suç i lenen arasında gerçekle en bir süreç 

oldu u görülmektedir.  

Ki inin kendisinin i ledi i suçlardan pi manlık duyması bunun sonucunda geçmi ini silip yeni 

ve  iyi  bir  insan  olması  için  ba ı lanma  önemli  bir  terapi  de eri  ta ımaktadır.

3

  Ba ı lamanın  öfke, 



kırgınlık, korku, ma dur olma psikolojisi içerisinde olmak gibi birçok olumsuz duygu için bir dönü üm 

sa layabilece i  dü ünülmektedir.

4

  Bu  duyguların  ba ı lama  ile  giderilmesi  halinde  acı  deneyimler 



geçirmi  ki i olumsuz duygu ve dü üncelerden sıyrılabilecektir.  

Tevbe,  ba ı lanmak  isteyen  bir  kimse  için  önemli  bir  terapi  kayna ı  olabilir.  Ki iyi  tevbeye 

yönelten  psikolojik  dinamiklere  göz  attı ımızda  pi manlı ın,  kötü  davranı tan  vazgeçme  fikrinin  öne 

çıktı ı  görülmektedir.  Bunun  neticesinde  yeni  bir  ya am  tarzı  edinme,  iyi  biri  olma  fırsatı  kazanıldı ı 

açıktır.  Tevbe  bu  yönüyle  ki inin  kendinî  affetmesini  de  içermektedir.  Terapi  süreçlerinde  çok  de erli 

görünen  geçmi   ya am  öfkelerinden,  kırgınlıklarından  uzakla mak  tevbe  içersinde  kar ılı ını 

bulabilmektedir.  

Bu  çalı mada  dinlerin  görü leri  de  dikkate  alınarak  ba ı lamanın  terapi  de eri  üzerinde 

durulacaktır.  

 

1.Dinî Açıdan Ba ı layıcılık  

Hemen  hemen  tüm  dünya  dinleri  bir  ‘‘ba ı lama’’  ve  ‘‘ba ı lanma’’  kavramına  sahiptir. 

Topluma  ve  ki iler  arası  ili kilere  düzenlemeler  getiren  dinler,  bu  kavramlara  sa layaca ı  içsel  ve 

toplumsal huzur açısından de er vermi lerdir. 

Dünya üzerinde en eski din olarak kabul edilen Budizm’de ba ı lama, ki inin zihinsel iyi olma 

hali  için  gerekli  görülmektedir.  Ba ı lamamakla  olu acak  olan  öfke  gibi  yıkıcı  dü üncelerin  verece i 

zarardan ki iyi korumak için ba ı lama bir tür ihtiyaçtır.

5

  

Hinduizm’de de Budizm’e yakın bir dü ünce vardır. Bu dinde ba ı lamak ki inin içsel huzuru 



için önemli görülmektedir.

6

 Karma yasasında kötülük yapan bir ki inin iyi bir insan haline gelene kadar 



yeniden ve yeniden dünyaya gelmesi gerekmektedir. Ancak son zamanlarda yeniden dünyaya gelmek bir 

çe it intikam de il, ba ı lama prati i olarak görülmektedir. Ba ı lama kırgınlık, acı ve öfkenin serbest 

bırakılmasıdır. Karma felsefesine göre e er ba ı lamazsak benli imiz acı ile dolar. Yeniden do mak da 

acı içinde bir benlik olarak kalmama, geçmi  hataları düzeltme  ansıdır.

7

  

Yahudi  inancında  ise  hata  yapan  ki inin  ba ı lanması  Tanrı’nın  affına  eri mek  için  zorunlu 



de ildir.  Yahudi  inancına  göre  ba ı lama  (Teshuvah)  birinin  kendi  suçunu  kabul  etmesi  için  kendi 

günahını günah olarak tanıması, yaptı ı yanlı ı kendisinin fark etmi  olması gerekmektedir. Bir ki inin 

pi man  oldu unu  göstermesi  için,  günahı  terk  etmesi  ve  e er  ba kasına  zarar  verdiyse  telafi  etmesi 

ba ı lama dü üncesi içinde gerekli görünen bir di er husustur.

8

 

Yahudilikte  hata  yapan  ki iyi  ba ı lamamak  ya  da  özür  diledi inde  ba ı lamayı  dü ünmek, 



ba ı lanma talep edilen ki inin bu konudaki tutumuna ba lıdır. Bir ki i Tanrı’ya kar ı yanlı  yapmı sa 

Tanrı’dan, ki iye kar ı hata yapmı sa ki iden özür dilemelidir. Tanrı’ya kar ı yapılan günahlar için Yom 

Kippur

9

 gününde yahudiler Tanrı’dan ba ı lanma dilerler. 



10

 

                                                                          



2

 K. P. Huı Eadaoın. K. Y. Ho Daphne. ‘‘Forgiveness in the context of developmental guidance: implementation and 

evaluation’’. British Journal of Guidance & Counselling, Faculty of Education, vol:32, no. 4, November. University 

of Hong Kong, 2004. s. 447. 

3

 Jones, L Gregory. Embodying Forgiveness: a Theological Analysis. by Mc Kaveny-Theology Today-. Scıence Pres. 



Pennsylvanıa, 1997. s. 35-52. 

4

 Jones. a.g.e. s.49. 



5

 http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness (disambiguation) 

6

 http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness (disambiguation) 



7

 http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness (disambiguation) 

8

  Blumenthal,  David.  ‘‘Repentance  and  Forgiveness’’.  Journal  of  Religion  &  Abuse.  Online  Publication  Date:  25 



October 2005. s.71. 

http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t792306954 

9

 Bkz: www.vikipedi.org. Yom Kippur: Musevilikte Musevi Takvimi'nin ilk ayı olan Ti ri ayının 10. Günü yakla ık 



26 saat boyunca tutulan büyük oruç. Musevili e göre bir insanın kaderi bir yıl önceki hâl ve hareketlerine göre yazılır. 

Bir yıl boyunca iyi ve hayırlı i ler i leyen ki ilerin kaderi bir yıl sonra için iyi yazılır.  

10

 http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness (disambiguation) 




 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2 / 8    Summer  2009 

 

 



 

 

Dini ve Psikolojik Açıdan Ba ı layıcılı ın Terapötik De eri                                                                                  



 223 

Hıristiyanlıkta ba ı lama/ba ı lanma (Forgiveness) Tanrı-ki i ve ki iler arası ili kilerde olmak 

üzere  iki  ekilde  de erlendirilmi tir.  Bunlardan  ilki  ki inin  yaptı ı  hatalardan  dolayı  Tanrı’dan  af 

dilemesi, ikincisi ise ki inin ba kaları yüzünden maruz kaldı ı kötülükleri affetmesidir.

11

  

Hıristiyanlıkta ma dur ki i kendisinden özür dilendi i takdirde ba ı lamaya hazır olmalıdır. Bir 



Hıristiyanın, din karde ine kar ı ba ı layıcı olması konusunda sınır yoktur.

12

 Suçlu aynı suçu aynı ki iye 



kar ı  defalarca  tekrarlamı   olsa  bile  hatasından  dolayı  özür  diledi inde  affedilmelidir.

13

  Buradan  da 



anla ılaca ı  üzere  Hıristiyanın  suçluyu  affetmesi  ki isel  bir  davranı tan  ziyade  dinî  bir  görevdir.

14

 



Suçluyu ba ı lamak manevî sorumluluk olarak gereklidir, bu  ekilde davranmak Tanrı’nın ba ı lamasına 

eri mek için zorunludur. 

Hıristiyanlıkta  Tanrı’ya  kar ı  i lenen  suçtan  dolayı  pi manlık  duyulması

15

,  günah  çıkarılması 



gerekmektedir.

16

 Bir çok Hıristiyan ilâhiyatçısına göre, Tanrı, dine küfür etmenin dı ında tüm günahları 



ba ı layaca ını  taahhüt  etmektedir.  Tanrı’nın  ba ı lama  vaat  etmedi i  tek  günah,  ‘‘kutsal  ruh’a’’ 

küfretmektir.

17

  

slâm’da  ise  ba ı lama/ba ı lanma  için  tevbe  gerekmektedir.  Kuran’da  Allah  tevbe  edenlerin 



tevbesini  kabul  edece ini

18

  buyurmu tur.  Ki inin  günahları  Allah’a  kar ı  ve  insanlara  kar ı 



i lediklerinden dolayı iki  ekilde tevbe gerektirir. Allah’a kar ı i lenen suçlarda Allah’tan, ki iye kar ı 

yapılan  hatalarda  ise  hem  Allah’tan  hem  kendisine  kar ı  hata  yapılan  ki iden  ba ı lanma  dilenmesi 

zorunludur. Allah hakkı ile ilgili günahlardan tevbe etmenin üç  artı vardır:

 

1- Ki inin i ledi i günahtan 



dolayı  pi manlık  duyması,

 

2-  Tevbe  edilen  günahı  kesinlikle  terk  etme  gereklili i,



 

3-  Tevbe  edilen 

günaha kesinlikle dönmeme kararı.

19

 



Samimi  tevbe  eden  bir  müminin  geçmi   günahları  affolunmaktadır.  Ancak  kul  hakkı  bu  affa 

dâhil edilmemektedir.

20

 E er suç bir ki iye kar ı i lenmi se, dördüncü bir  art olarak suçlunun ma dur 



durumda bıraktı ı ki iden af dilemesi zorunludur.  slâm dini ki inin maddî manevî haklarına büyük önem 

vermektedir.  slâm dinine göre maddî olarak hasar gören ki inin malları geri verilmelidir.

21

 Gasp eden 



ki inin  cennete  girebilmesi  ma dur  ki iden  helallik  almasına  ba lıdır.

22

  Suçlunun  ma durdan  helallik 



istemesi Allah katında da ba ı lanması için gereklidir. 

23

 



Pi man  olma  artından  anla ılaca ı  üzere,  tevbe  etmeyi  dü ünen  insanın  yaptı ı  davranı ın 

yanlı  oldu unu fark etmesi tevbenin kabulü için önemli bir psikolojik unsurdur.  slâm tevbe anlayı ına 

göre,  tevbe  etmek  isteyen  ki inin  davranı ının  yanlı   oldu unu kabul  etmesi,  bu  davranı ın  kendisi  ile 

Allah arasındaki ili kiyi zedeledi ini anlaması ve vicdani yönden huzursuz olması gerekmektedir. Sözü 

edilen huzursuzluk, pi manlı ı do uran ve neticesinde ki iyi tevbe etmeye iten bir etkendir.

24

 Pi manlık 



tevbenin ilk  artıdır. Hz. Peygamber ‘Tevbe pi manlıktır’

25

 ifadesiyle pi manlı ın önemini vurgulamı tır.  



Kısaca  bir  de erlendirme  yapacak  olursak,  dinlerin  hemen  hepsinde  yer  alan  ba ı lama 

anlayı ları  birbirine  göre  bazı  farklılıklar  içerse  de  önem  verilen  bir  husus  olmu tur.  Yahudilikte  af 

sadece  ma durın  kendisinden  istenebilir  ve  sadece  ma dur  affedebilir.

26

  Yahudilikteki  bu  inanç 



slâmdaki kul hakkı ile örtü mektedir. Yahudilik ve  slâmda pi manlık, ba ı lanma için çok önemli yer 

tutarken Hıristiyanlıkta ise merhamet ve sevgi ön plandadır.

27

 

                                                                          



11

 http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness -(disambiguation). 

12

 Grider, Joseph Kenneth. Forgiveness. Baker’s Dictionary of Theology. Baker Book House. 4. Printing. USA. 1998. 



s. 226. 

13

  Bkz: Luka 17:1-4. 



 

14

 http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness -(disambiguation). 



15

 Grider. a.g.e. s. 226. 

16

 Sarıkçıo lu, Ekrem. Ba langıçtan Günümüze Dinler Tarihi. Fakülte Kitabevi, Geli tirilmi  5. Baskı. Isparta. 2000. s. 



335. 

17

 Grider, a.g.e., s. 226. 



18

 Bkz: Bakara; 160, Nisa; 17., Maide; 39., Tevbe; 104.,  sra; 25., Meryem; 60., Furkan; 70., Tahrim; 8.  

19

Bkz: Taberi, Tefsir,1, s. 292., Gazalî,  hyâ, c:4., S.9.,  bni Mace, Zühd:29. 



20

 Elmalılı, Hamdi Yazır. Hak Dini Kur'an Dili. C.V. s.3131.  

21

 Aliyyü'l-Kârî.  erhu'l-Fıkhı'l-Ekber. Çev.Yunus Vehbi Yavuz.  stanbul. 1979.s.415. 



22

 Rabbani. Mektubat-ı Rabbani. C.2. m.66, 87. 

23

 Serahsî, El-Mebsut. C. IX. s.176. 



24

Peker,  Hüseyin.  Din  Psikolojisi,  Samsun  1993.  s.  79.,  Hökelekli,  Hayati.  Din  Psikolojisi.  Türkiye  Diyanet  Vakfı 

Yayınları. Ankara 1993. s.112-115. 

25

  bn Mâce. Zühd. s.30. 



26

 Auerbach, Yehudith. Forgiveness and Reconciliation: The Religious Dimension. Bar Ilan University, Ramat Gan. 

Online Publication Date: 01 October, Israel. 2005. s.479. 

27

 Auerbach, a.g.e. s. 479. 




 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2 / 8    Summer  2009 

 

 



 

 

224 



                                                                                                                                                      Elif KARA

 

                                                                         



2. Psikolojik Açıdan Ba ı layıcılık  

Dinî  ba ı lama  yöntemleri  ma dur  olan  ki ilerin  psikolojik  durumları  üzerinde  derinlemesine 

incelemeler  içermemektedir.  Böylelikle  sadece  dinî  emir  oldu u  için  yerine  getirilen  affetme 

davranı ında  ma dur  durumdaki  ki inin  içsel  kırgınlıkları  çözümlenmemi   olabilir.

28

  Di er  taraftan 



psikoloji bilimi ba ı lama modellerinde ba ı lama ve ba ı layanın psikolojisini incelenmektedir. 

Psikologlar,  ba ı lamanın  motive  edilmesi  için  insan  sevgisi,  toplum  nazarında  ba ı lamanın 

saygınlı ı,  suç  i leyenle  empati  kurma  (Örne in  çok  ihtiyacı  oldu u  için  birinin  hırsızlık  yaptı ını 

dü ünmek)  gibi  ahlakî  de erlerden  yararlanılabilece ini  öne  sürmü lerdir.

29

  Bu  ba ı lama  modelleri 



dindar  insanların  dinî  de erlerini  yadsımamakta  ve  dinî  de erlerin  sürece  dahil  olmalarında  yarar 

görmektedirler.

30

  

Psikolojik  ba ı lama  yöntemlerinde  ba ı lama  kavramının  irdelenmesi  ve  kavrama  yeni 



açılımlar getirilmesi, ba ı layanın psikolojisi ve ba ı lamanın iyile tirici özelli i de erlendirilmi tir. Bu 

ba lamda yapılan ara tırmalar din psikolojisi adına da önemli görülmektedir.

31

 

Psikolojik yönüyle ba ı lamak, haksızlı a u rayan ki inin öfke, kırgınlık gibi olumsuz duygu ve 



dü üncelerinden  sıyrılması  olarak  de erlendirilmektedir.  Bu  duygu  ve  dü ünceleri  zihinden 

uzakla tırmak hem fiziksel hem de psikolojik sa lık açısından gerekli görülmektedir.

32

  

Psikolojik  açıdan  ba ı lamaya  pek  çok  faktör  e lik  etmektedir.  Bunların  ba ında  ki ilik 



özellikleri  gelmektedir.  Ki ilik  özelliklerinin  ba ı lama  ya  da  ba ı lamama  durumunda  etkili  oldu u 

görülmü tür.  

Olumsuz  ki ilik  özellikleri  olarak  belirlenen  kronik  dü manlık,  öfkeli  ki ilik,  kin  tutmak  gibi 

özelliklere sahip olan ki ilerin ba ı lamakta zorlandı ı görülmü tür.

33

 Korku duygusu ya ayan ki ilerde 



bu duygu ile ba ı lamama davranı ı arasında dolaylı bir ili ki bulunmu tur. Korkunun nedeni acı veren 

olayın  tekrarlanması  endi esi  ise,  ba ı lamanın  gerçekle medi i  tespit  edilmi tir.

34

  Kendinden  nefret 



etme ve depresyon gibi olumsuz psikolojiler içinde olmak da ba ı lamama davranı ında önemli görülen 

di er hususlardır.

35

  

Olumsuz  ki ilik  özellikleri,  ba ı lamayı  olumsuz  yönde  etkilerken  uzla macı,  empatici, 



derinlemesine inceleyebilen, dı adönüklük gibi olumlu ki ilik özellikleri olan ki ilerin ba ı lamaya daha 

yatkın  oldukları  tespit  edilmi tir.

36

  Öte  yandan  canı  yanan  birinin  suçu  i leyen  ki iyi  ba ı lamasının 



istenmesi  gerçekçi  görülmemektedir.

37

  Fiziksel  olarak  incinen  ki inin  ba ı layıcı  olabilmesi  için,  zarar 



gördü ü  eylemin  tekrarlanmayaca ına  dair  söz  alması  ve  içine  dü ürüldü ü  kötü  durumdan  dolayı 

kendisinden  özür  dilenmesi  gerekmektedir.  Bunlar  ba ı lamada  gerekli  ilk  adımlar  olarak 

görülmektedir.

38

 



Yapılan  çalı malarda  ba ı lamanın  vakit  aldı ı,  kısa  bir  sürede  gerçekle medi i  tespit 

edilmi tir.Ba ı lamaya  yardımcı  olan  faktörlerin  içinde,  ki inin  kendi  hatalarını  anımsaması  ve 

kendisinin  de  ba kaları  tarafından  affedildi i  durumları  göz  önünde  bulundurması  önemli 

görülmektedir.

39

  

                                                                          



28

  Rye,  Mark  S.  ‘‘The  religious  path  toward  forgiveness’’.  Mental  Health,  Religion  &  Culture,  Online  Publication 

Date: 01 September. University of Dayton. Ohio, 2005. s. 213. 

29

http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness -(disambiguation) 



30

 Rye. a.g.e. s. 209-211.  

31

 Enright, R. D. Fitzgibbons R. P. Helping Clients Forgive: an Empirical Guide for Resolving Anger and Restoring 



Hope, A.P.A.,Washington DC, 2000. 

32

 Jones. a.g.e. s.50 -52. 



33

 Berry, Jack W. Worthington, Everett L. Jr. O’Connor Lynn E. Parrott III, Les. Wade Nathaniel G. ‘‘Forgivingness, 

Vengeful  Rumination,  and  Affective  Traits’’.  Journal  of  Personality,  vol:73:1  February.  Virginia  Commonwealth 

University, 2005. s.188. 

34

 Worthington. O’Connor. Parrott. Wade. a.g.e. s. 212. 



35

 Worthington. O’Connor. Parrott. Wade. a.g.e. s. 212. 

36

 Worthington. O’Connor. Parrott. Wade. a.g.e. s. 213. 



37

 Wade, Nathaniel G. Worthington, Everett L. Jr. ‘‘Overcoming  nterpersonal Offenses: ıs Forgiveness the Only Way 

to Deal With Unforgiveness’’. Journal of Counseling & Development, vol:81. summer 2003. s. 212. 

38

 Berry. Worthington. O’Connor. Parrott. Wade. a.g.e., s.186. 



39

 Worthington, Everett L Jr, Krusu, Taro A., Collins, Wanda, Berry, Jack W, Ripley, Jennifer S, Sahsa N. ‘‘Forgiving 

Usually  Takes  Time:  a  Lesson  Learned  by  Studying  nterventions  to  Promote  Forgiveness’’.  Baker  Journal  of 

Psychology and Theology, vol: 28, no:1. 2000. s.18. 



 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2 / 8    Summer  2009 

 

 



 

 

Dini ve Psikolojik Açıdan Ba ı layıcılı ın Terapötik De eri                                                                                  



 225 

Gerçek anlamda ba ı lamanın gerçekle mesi için, ki isel özelliklerin yanı sıra ba ka psikolojik 

ko ullar da vardır. Her  eyden önce ba ı lama nefret, öfke, kırgınlık, kendine kızma, intikam alma gibi 

olumsuz  hisler  bir  kenara  bırakılarak  gerçekle tirilmelidir.  Bir  ki i  ba ı ladı ını  söyledi i  halde  hâlâ 

daha olumsuz duygu ve dü ünceler ta ıyorsa ba ı lanma içselle tirilmemi  demektir. Psikolojik iyile me 

sa laması beklenen ba ı lama içsel olarak da gerçekle melidir.

40

 

Ki inin kendinî ma dur olarak görmesi ba ı lamayı engellemektedir. Ki inin zihninde ya adı ı 



olay  yıkıcı  bir  ekilde  yer  aldı ı  sürece  ve  bundan  dolayı  hissetti i  acı  veren  duygular  iyile medi i 

müddetçe  psikolojik  anlamda  beklenen  ba ı lama  gerçekle meyecektir.

41

.  Geçmi   ya amın  duygusal 



çatı maları,  yeni  deneyimlerin  ı ı ında  ve  yeni  biçimlerde  yorumlanabilir.  nsanın  kendini  sevmekten 

vazgeçmemesi  kendi  ile  ilgili  her  zaman  ümit  dolu  olması  ya ama  bu  ekilde  bakması,  vizyonunu 

de i tirmesi sa lanmalıdır.

42

 



Terapötik bakı  açısında ba ı lama günah i lemi  olmaktan ayrı olarak ‘nefretten kurtulma ve 

iyile me’  olarak  de erlendirilmeye  ba lanmı tır.

43

  Ki inin  acı  veren  deneyimlerini  süreklili i  ki inin 



ya amını devam ettirmesinin ve ki isel geli iminin önünde bir engeldir. Bununla birlikte acıları güncel 

tutarak  sürekli  bir  üzüntü  hali  içersinde  olmak  ve  sürekli  acı  veren  durumu  dü ünmek  de  sa lıklı  bir 

tutum de ildir. 

Buna kar ılık ba ı lama, hak etmedi ini dü ündü ü bir  ey ya amı  ve yıkıma u ramı  ki inin 

ya amın  bu  adaletsizli i  kar ısında  kendisine  yeniden  de er  vermesini  sa layan  sevgi  devrimi  olarak 

de erlendirilmektedir. Bu ba lamda ba ı lamak acı dolu geçmi i serbest bırakmadır.

44

  

Ma dur  ki inin,  dü üncelerini  sürekli  geçmi teki  üzücü  olaylar  üzerinde  yo unla tırması 



ku kusuz  gelecek  ya amını  da  olumsuz  etkileyecektir.  Ki inin  hayatına  devam  edebilmesi  için  zihnini 

olaydan  uzakla tırması,  intikam  dü üncelerinden  sıyrılması,  suçlunun  cezalandırılmasını  yasal  yollara 

bırakması, mümkün de ilse ilahi adalete güvenmesi önerilmektedir.

45

  



Ba ı lama  terapi  stratejisi  olarak  de erlendirilmi ,  bu  yolla  ya anılan  olumsuz  deneyimin 

tamamen  zihinden  çıkarılması  hedeflenmi tir.  Bu  dü ünce  ı ı ında  içselle tirme  durumuna  göre 

açıklanan ba ı lama, kararlı ve duygusal ba ı lama olarak iki  ekilde de erlendirilmi tir.

46

  



Kararlı  Ba ı lama:  Kararlı  ba ı lamada  ma dur  ki i  suçluyu  affetti ini  belirtse  de  hâlen 

suçluya  kar ı  olumsuz  duyguları  devam  ediyor  olabilir.  Ancak  sözel  ve  davranı sal  boyutta  affetme 

gerçekle mi  görünmekle beraber olumsuz hisler içsel olarak devam etti i sürece ki inin psikolojisi ve 

sa lı ı açısından yarar sa lamamaktadır.

47

  

Duygusal  Ba ı lama:  Suçluya  kar ı  olumsuz  hisler  beslemeden  yapılan  ba ı lama  duygusal 



ba ı lama  olarak  nitelendirilmektedir.  Duygusal  ba ı lama  bir  anlamda  affetmeyi  içsel  olarak 

kabullenmektir.  



NLP  Yöntemi:  Ba ı lama  modellerine  ilave  olarak,  NLP*  adı  verilen   yöntemde,  duygu, 

dü ünce  ve  davranı larımız  üzerinde  arzu  edilen  de i iklikleri  gerçekle tirmek  için  bilinçli  veya 

bilinçdı ı akıl yardımıyla yapılan, zihni yeniden düzenleme biçimleri

48

 vurgulanmaktadır.  



NLP,  ba ı lama  kavramını  da  içeren  geni   bir  sistemdir.  NLP’de  kullanılan  zihin  düzenleme 

yöntemlerinden  biri,  ‘‘zaman  çizgisi/time  line’’  adı  verilen  bir  tekniktir.  Bu  yöntemle  olumsuz 

duyguların kabullenilmesi ve olumsuz olayların zihindeki izlerinin silinmesi, gelece e güzel dü ünceler 

ve  niyetlerle  bakılmasının  sa lanması  hedeflenmektedir.  Bu  NLP  tekni inde  kırgınlıkları  ve  öfkeyi 

geçmi te  bırakmak,  affedilemeyen  ki ileri  ba ı layarak zihinden uzakla tırmak  ve  olumlu  bir  psikoloji 

için önemlidir.

49

 NLP dü üncesi içinde ki inin ya amına olumlu bir psikoloji ile devam edebilmesi için 



geçmi teki hatalarından dolayı kendinî affetmesi de yer almaktadır. Sürekli geçmi i üzerine yo unla an, 

                                                                          

40

 Auerbach. a.g.e. s.475-76. 



41

 Jones. a.g.e. s.48. 

42

Sayar, Kemal. Merhamet Kalbe Dönü   çin Son Ça rı. 2. Baskı, Tima  Yay.  stanbul.     2008. s60. 



43

 Jones. a.g.e. s.50. 

44

 Jones. a.g.e. s. 35. 



45

Rye. a.g.e. s.387. 

46

 Worthington, Everett L. Scherer, Michael. Forgiveness is an Emotion-Focused Coping Strategy That Can Reduce 



Health  Risks  and  Promote  Health  Resilience:  Theory,  Review,  and  Hypotheses,  Online  Publication  Date:  01  June, 

2004. s.386.  

47

 Worthington. Scherer. a.g.e. s. 386. 



48

 http://www.nlpat.com/ 

49

 http://www.nlpat.com/ 




 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2 / 8    Summer  2009 

 

 



 

 

226 



                                                                                                                                                      Elif KARA

 

                                                                         

kendinî geçmi indeki hatalarından dolayı de ersiz gören ki inin NLP yakla ımına göre tedavi edilmesi 

gerekmektedir.

50

 

Geçmi  ya amdaki olumsuzlukları terapötik anlamda iyile tirmek için önerilen yollardan biri de, 



istedikleri  sonuca  ula amayan  ki ilerin  ba ka  amaçlara  yönelmelerini  sa lamaktır.  Çünkü  insanların 

ula mak istediklerine ula amamaları halinde yeni bir ya am amacı edinmeleri gereklidir. Fakat insanların 

sevdikleri  eyleri de i tirmeleri ve u runa çaba sarf edecekleri yeni  eyler bulmaları da oldukça zordur. 

51

 Ancak yapacak ba ka bir  ey olmadı ında gerçekle meyen amaç yüzünden kırgınlık kızgınlık, öfke, 



kendinî  de ersiz  görme,  ba arısız  bulma  gibi  olumsuz  duygu  ve  dü üncelere  kapılmak  yerine  hedef 

de i tirilmesi önerilmektedir. Ula ılamayan hedefin de i tirilmesi, ki inin kendine kar ı olumsuz hisler 

ta ımaktan  vazgeçmesi  ve  yeni  bir  amaca  yönelmesi,  ‘‘geçmi i  unutma  yolu  ile    içindeki  kırgınlıkları 

ba ı lama süreci’’ içerisinde sa lanabilir.

52

 

Olumsuz  olayların  izlerini  silebilmek  için  acı  verenle  acı  çekeni  bulu turmak  bir  yakla ım 



olabilir. Suçlu ile ma durun bir araya gelece i aynı ortamda, acı çekenin neler ya adı ını ifade etmesi bir 

acı  sa altımı  olabilir.  Suçluda  empati  ve  ne  yaptı ını  idrak  etmesini  sa lamak  intikam  almaktan  daha 

etkili olabilir. Zulme merhamet ve bilgelikle direnmek gereklidir. 

53

 



 

3. Fizyolojik ve Psikososyal Açıdan Ba ı lamanın Yararları 

Bir  ki inin  kendisine  kar ı  suç  i leyen  ki iyi  içsel/duygusal  olarak  affetmemesi  ki inin  kendi 

zihinsel/bedensel sa lı ı için de zararlı görülmektedir. Ba ı lamamanın olu turdu u stres, vücutta zararlı 

maddeler  salgılanmasına  sebep  olmaktadır.  Ba ı lamamanın fizyolojik açıdan verdi i  zararlar arasında 

tansiyon  yükselmesi,  hormonal  dengesizliklerin  olu ması,  kalp  hastalıkları,  ba ı ıklık  sisteminin 

zayıflaması  ve  nörolojik  bozukluklar  sıralanabilir.

54

  Di er  taraftan  affetmek  stresi  azalttı ından, 



sa layaca ı psikolojik ve fizyolojik yararlardan dolayı terapötik görünmektedir.

55

 Ba ı layabilmekle ki i 



hem  kendi  içindeki  iyiyi  ortaya  çıkarır,  hem  de  kar ıdakinin  daha  iyi  olabilece ine  dair  umudu 

kaybetmemektedir. Affedebilen insanların beden ve ruh sa lı ı bu nedenle daha iyi durumdadır.

56

  

Ba ı layanın  huzursuzluk  ve  kırgınlık  gibi  olumsuz  hisleri  terk  etmesi  psikososyal  açıdan 



önemlidir.

  57


  Affetme  olgusu  suçu  i leyen  ki iyle  ba ı layan  ki i  arasındaki  ili kinin  tamir  edilmesi 

ümidinî ta ımalıdır.

 58

 

Ba ı lama  psikolojik  ve  fizyolojik  etkilerinin  yanında  sosyal  ili kiler  açısından  da  oldukça 



önemlidir. Ba ı layabilenlerin sosyal ili kilerinin daha sa lam oldu u ve daha sa lıklı ya adıkları tespit 

edilmi tir. Kin güden, insanların her yaptı ından olumsuz anlamlar çıkartan ki ilerin ise ya am süreleri 

boyunca  çok  sayıda  dost  yitirerek  mutsuz  oldukları  bilinmektedir.

59

  Ba ı lamak  sosyal  hayatı 



yükseltmektedir. Buna ilaveten ba ı layan ki ilerin dostluk ve evlilik ili kilerini yürütmekte daha ba arılı 

ki iler oldu u görülmektedir. Ba ı layıcı ki iler daha az kırıcı, daha az suçlayıcı, insanları utanca sevk 

etmeyen  ki iler  olarak  mevcut  ili kilerini  yürütme  ve  yeni  ili kiler  geli tirmede  daha  ba arılı 

olmaktadırlar. 

60

  

Ba ı lama  gerçekle mesi  kolay  bir  psikolojik  süreç  de ildir.  Bunun  için  affetme  egzersizleri 



yapmak  gerekir.  Ya anan  olumsuz  olaya  kar ı  hislerini  açıklamak,  olayı  anlamaya  çalı mak,  ba a 

çıkabilmek için acı olayı payla mak, affetmenin avantajlarını de erlendirmek ve dua ile destek bulmaya 

çalı mayı affetme egzersizi olarak görmek olasıdır.

 61


 

 

 



                                                                          

50

 http://www.nlpat.com/ 



51

 Worthington. a.g.e.1998. s. 61-62.  

52

 Worthington. a.g.e.1998. s. 63.  



53

 Sayar a.g.e. s.72-78. 

54

 Rye. a.g.e. s.356. 



55

 Worthington. Krusu. Collins. Berry. Ripley. a.g.e. s.18. 

56

 Sayar a.g.e. s.62. 



57

 Worthington. Scherer. a.g.e. s.386. 

58

 Auerbach. a.g.e. s.475-76. 



59

 Jones. a.g.e. s.398. 

60

 Jones. a.g.e. s.399. 



61

 Eadaoın. Daphne. a.g.e. s.481. 




 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2 / 8    Summer  2009 

 

 



 

 

Dini ve Psikolojik Açıdan Ba ı layıcılı ın Terapötik De eri                                                                                  



 227 

Örnek Bir Ba ı lama Süreci  Modeli 

Worthington  insanların  dinî  inançlarını  de i tirmeden,  dinî  ba ı lama  ritüeline  yeni  bir 

perspektif kazandırmayı hedeflemektedir. Bunun için ‘‘Reach’’ adını verdi i bir ba ı lama süreci modeli 

üzerinde çalı mı tır.  

 

‘REACH’ Ba ı lama Süreci Modeli 

a. Acıyı geri ça ırma



 

 

 

Recall the hurt 

b. Size acı veren ki i ile empati kurma



  

Empathize with  the one who hurt you 

c. Ba ı lamanın bir tür kendinden  

    ödün verme olarak dü ünülmesi  

Altruistic gift of  forgiveness  

d. Ba ı lamayı yerine getirmek 

 

Commitment to   forgive 

e. Ba ı lamayı bırakmamak  

 

Hold on to the forgiveness 

 

Ba ı layacak ki iye yardımcı olması için geli tirilmi  bu modelde, ilk olarak: 



Ki inin  bastırdı ı  takdirde  daha  çok  acı  verecek  olan  ya adı ı  kötü  olayı,  zihninde  tekrar 

canlandırması istenir. 

kinci olarak suçlunun hatırlanması ve o ki inin bunu neden yapmı  olabilece inin dü ünülmesi 

istenir. Suç i leyen ki inin korku ve acı hissetti i için ya da incinmi  oldu undan kötü bir  ey yapmı  

olabilece ini dü ünmek  o ki iyi ba ı lamaya yardımcı olabilir.  

Üçüncü olarak ba ı lamaya yardımcı bir di er bakı  açısı olarak, ya anan acı olayın bir hikmeti 

oldu unun ve yeni bir bakı  açısı kazandırdı ının dü ünülmesi istenir.  

Dördüncü olarak, ki inin ba ı lamak için kendine söz vermesi istenir. 

Be inci ve son olarak ba ı layan ki iden ba ı lamayı sürdürmesi istenir. Ba ı layanın intikam 

dü üncesinden ve kendine acımaktan vazgeçmesi istenir. Bu vazgeçmenin ba ı layanın kendi sa lı ı için 

daha iyi oldu unu anlaması istenir. 

62

 



 

3. Ba ı lama Olgusunda Tevbenin Yeri  

slâm  dinînde,  insan,  bilerek  ya  da  bilmeyerek  yaptı ı  tüm  günahlar  için  Allah'tan  her  zaman 

ba ı lanma  dileyebilir.  nanan  bir  ki i  kendi  adına  ba ı lanma  isteyebilece i  gibi  di erleri  adına  da 

ba ı lanma isteyebilir. Bunu gerçekle tirmek için, isti far ve tevbe birbirini tamamlayan birbirinin yerine 

kullanılan  kavramlar  olmu lardır.  Farkları  ise,  isti farın  daha  çok  tevbeye  içsel  hazırlık  olarak  kabul 

edilmesidir.  sti far, ba ı lanmak maksadıyla genel bir dua mahiyeti ta ırken, tevbede, i lenen belirli bir 

günaha kar ı alınan fiilî bir önlem, somut bir tutum söz konusudur. Tevbe, insanın kendi i ledi i belirli 

bir günah için Allah'ın rahmetine sı ınması ve bir daha o günahı i lememek için Allah'a söz verip O'ndan 

bunun için yardım dilemesidir.

63

 



Tevbe etmek için gerekli  artlar incelendi inde tevbe etmenin geli tirilen ba ı lama anlayı ları 

içerisinde  önemli  bir  yeri  olabilece i  görülmektedir.  slâm  anlayı ı  içersinde  yeni  bir  hayata  ba lama 

anlayı ı  ‘‘nefs  tezkiyesi’’  adı  altında  kar ımıza  çıkmaktadır.  Bu  anlayı la  ki inin  kendinî  hatalarından 

arındırması ve sonraki ya amında iyi davranı larda bulunması için imkân tanınmaktadır. Günah kavramı 

kendi içerisinde manevî hayatı da parçalayan bir eylemdir. Günah i lemi  olmakla müminin psikolojisi 

hasar görmektedir ve tamir edilmesi için inanan ki inin samimî bir  ekilde tevbe etmesi gerekir.

 64

 

                                                                          



62

 Rye. a.g.e. 206.  

63

 Yapıcı Asım.  slâm'da Tövbe ve Dinî Ya ayı taki Rolü. Beyan Yay.1997. s. 49-61. 



64

 http://www. slâmvetasavvuf.org 




 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2 / 8    Summer  2009 

 

 



 

 

228 



                                                                                                                                                      Elif KARA

 

                                                                         

Tevbede  aranan  özellikler  içinde,  pi manlık,  samimiyet,  yanlı   davranı tan  vazgeçme  niyeti, 

tevbe  edilen  yanlı   eylemi  tekrarlamamak  anlamında  kararlılık,  karar  verilen  iyi  eylemin  zihinsel  ve 

davranı sal devamı önemli görünmektedir.

65

  



Tevbe  iç  uyumsuzlu a  çözüm  sunmaktadır.  Tevbeye  yönelen  ki i  varolan  benle  (suç  i lemi ) 

ideal  benin  (olunmak  istenen)  arasındaki  uçurumun  farkına  varmaktadır.

66

  Hatalarını  anlayıp  kendinî 



de i tirmek isteyen insan için tevbe bir fırsattır. Günahın verdi i huzursuzluk hissi, utanma duygusu, iyi 

insan  olma  arzusu,  kaybedilen  de erlerin  farkına  varılması  gibi  psikolojik  süreçler  içeren  tevbenin, 

geçmi  ya amla arzu edilen ya am arasındaki farkı anlamak oldu u görülmektedir. Bundan sonraki adım, 

bilinçli bir  ekilde kendini yenilemek, günahkâr ve de ersiz addedilen geçmi  ya amdan uzakla maktır.

67

 

Tevbe olumsuz süreçleri iç huzuruna dönü türmektedir.



68

  

Bu yakla ımla  slâm tevbe eden ki iye olumsuz geçmi ini arkada bırakma fırsatı sunmaktadır. 



Ya adı ı  hatalarla  dolu  hayatı  devam  ettirmek  istemeyen  ve  bunun  ızdırabını  çeken  ki i,  tevbe  ile 

hayatının  yeni  bir  anlam  kazanaca ını  dü ünerek  tevbeye  yönelebilir.

69

  Tevbe  eden  ki i  geçmi i  telafi 



ederek, hatalardan arınmı  bir gelecek ümidi ile yarınlara ba layabilir.  

 

Sonuç  

Ba ı lama  kavramı  dinî  ve  psikolojik  açıdan  önemli  görülen  bir  kavramdır.  Dinler  bir  günah 

i ledi inde ki inin yaratıcısından ba ı lanma dilemesini emir ve tavsiye etmektedir. Psikoloji bilimi ise 

bir yandan bu süreci incelemekte, di er yandan ba ı lamaya yeni açılımlar getirmektedir.  

Ba ı lama hem suçlu hem ma dur açısından önemli bir süreçtir. Ba ı lama suçlu için geçmi  

hatalardan  arınmak,  ma dur  ki i  için  ise  kendisine  acı  veren  ki i  ve  olayları  affetme  yoluyla  zihinden 

çıkarmak ve geçmi te bırakmak anlamında önemli görülmektedir.   

Ba kasını  ba ı lamak  ve  içindeki öfkeyi  serbest bırakmak  ki inin kendi  tevbesi  içerisinde  yer 

almamaktadır.  Ancak  ma dur  olan  ki inin  psikolojisini  tevbe  anlayı ının  korumakta  oldu unu 

söyleyebiliriz. Tevbe anlayı ında ma dur ki i hakkını helal etmedi i müddetçe suçlunun Allah tarafından 

ba ı lanmayaca ını bilmektedir. Bu anlayı la ma dur ki inin kendisinin de ersiz oldu unu ve belki de 

bunu  hak  etti ini  dü ünmesinin  önüne  geçilebilir.  Tüm  dinler  ki inin  tevbe  eden  suçluyu  ba ı laması 

te vik edilmektedir. Bu  ekilde hem içsel huzur hem toplumsal huzur öngörülmektedir.  

 

 



KAYNAKLAR 

Aliyyü'l-Kârî,  erhu'l-Fıkhı'l-Ekber, Çev.Yunus Vehbi Yavuz,  st., 1979. 

Auerbach,  Yehudith.  Forgiveness  and  Reconciliation: The  Religious  Dimension.  Bar  Ilan  University,  Ramat  Gan. 

Online Publication Date: 01 October, Israel. 2005.  

Berry, Jack W. Worthington, Everett L. Jr. O’Connor Lynn E. Parrott III, Les. Wade Nathaniel G. ‘‘Forgivingness, 

Vengeful  Rumination,  and  Affective  Traits’’.  Journal  of  Personality,  vol:73:1  February.  Virginia  Commonwealth 

University, 2005. 

Blumenthal,  David.  ‘‘Repentance  and  Forgiveness’’.  Journal  of  Religion  &  Abuse.  Online  Publication  Date:  25 

October 2005. 

Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur'an Dili, c:V. 

Enright, R. D. Fitzgibbons R. P. Helping Clients Forgive: an Empirical Guide for Resolving Anger and Restoring 

Hope, A.P.A.,Washington DC, 2000. 

Gazali.  hya-i Ulum-id Din. Çev: Ahmet Serdaro lu, Bedir Yay. 10 Cilt.  stanbul. 1978.  

Grider, Joseph Kenneth. Forgiveness. Baker’s Dictionary of Theology. Baker Book House. 4. Printing. USA. 1998.  

                                                                          

65

 Yapıcı a.g.e. s. 178-179. 



66

 Peker. a.g.e. s.78-79. 

67

 Yapıcı. a.g.e. s.256-282. 



68

 Özdo an, Öznur,  simsiz Hayatlar Manevi ve Psikolojik Yakla ımla Arınma ve Öze Dönü . Özden Öze Yay., 2. 

Baskı 2007.s.153-155. 

69

 Hökelekli a.g.e. s.115-117. 




 

Uluslararası Sosyal Ara tırmalar Dergisi 

The Journal of International Social Research 

Volume 2 / 8    Summer  2009 

 

 



 

 

Dini ve Psikolojik Açıdan Ba ı layıcılı ın Terapötik De eri                                                                                  



 229 

Hökelekli Hayati. Din Psikolojisi. TDV. yay. 1993. 

Jones, L Gregory. Embodying Forgiveness: a Theological Analysis. by Mc Kaveny-Theology Today-. Scıence Pres. 

Pennsylvanıa, 1997.  

K. P. Huı Eadaoın. K. Y. Ho Daphne. ‘‘Forgiveness in the context of developmental guidance: implementation and 

evaluation’’. British Journal of Guidance & Counselling, Faculty of Education, vol:32, no. 4, November. University 

of Hong Kong, 2004. 

Mace, Sünen. Çev. Haydar Hatipo lu. Kahraman Yayınları, 9. cilt,  stanbul 1983. 

Rabbani. Mektubat-ı Rabbani C:2, m.66, 87. 

Özdo an, Öznur.  simsiz Hayatlar Manevi ve Psikolojik Yakla ımla Arınma ve Öze Dönü . Özden Öze Yayınları, 2. 

Baskı, 2007. 

Peker Hüseyin. Din Psikolojisi. Samsun. 1993.  

Rye,  Mark  S.  ‘‘The  religious  path  toward  forgiveness’’.  Mental  Health,  Religion  &  Culture,  Online  Publication 

Date: 01 September. University of Dayton. Ohio, 2005. 

Sarıkçıo lu, Ekrem. Ba langıçtan Günümüze Dinler Tarihi. Fakülte Kitabevi, Geli tirilmi  5. Baskı. Isparta. 2000. 

Sayar, Kemal. Merhamet Kalbe Dönü   çin Son Ça rı. 2. Baskı, Tima  Yay,  stanbul. 2008. 

Taberi. Tefsir. Çev: Kerim Aytekin, Hasan Karakaya.. Hisar yay. 9 cilt  stanbul 2007. 

Wade, Nathaniel G. Worthington, Everett L. Jr. ‘‘Overcoming  nterpersonal Offenses: ıs Forgiveness the Only Way 

to Deal With Unforgiveness’’. Journal of Counseling & Development, vol:81. summer 2003.  

Worthington, Everett L Jr, Krusu, Taro A., Collins, Wanda, Berry, Jack W, Ripley, Jennifer S, Sahsa N. ‘‘Forgiving 

Usually  Takes  Time:  a  Lesson  Learned  by  Studying  nterventions  to  Promote  Forgiveness’’.  Baker  Journal  of 

Psychology and Theology, vol: 28, no:1. 2000.  

Worthington, Everett L. Scherer, Michael. Forgiveness is an Emotion-Focused Coping Strategy That Can Reduce 

Health Risks and Promote Health Resilience: Theory, Review, and Hypotheses, Online Publication Date: 01 June, 

2004.  


Yapıcı, Asım.  slâm'da Tövbe ve Dinî Ya ayı taki Rolü. Beyan Yay.1997.  

http://www.informaworld.com/smpp/title~content=t792306954 

http://www. slâmvetasavvuf.org 

http://www.nationmaster.com/encyclopedia/ Forgiveness (disambiguation) 

http://www.nlpat.com/ 

 

 



 

Yüklə 169,46 Kb.

Dostları ilə paylaş:




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə