The world bank

Maliyyə institutları arasında iri məbləğli ödənişlərin köçürülməsi üçün bu təşkilatların AMB-

dəki hesablaşma hesablarından istifadə olunur. BFB, Xəzinədarlıq və bütün bankların AMB-

də hesablaşma hesabları mövcuddur. 

 

 

7.4 P

UL SIYASƏTI VƏ ÖDƏNIŞ SISTEMLƏRI

 

 

AMB-nin hazırkı pul siyasəti sürətli iqtisadi artımı dəstəkmək, maktoiqtisadi vəziyyətə uyğun 

inflasiya səviyyəsinin qorunması  və ölkənin beynəlxalq rəqabət gücünün artırılması 

məqsədini daşıyır. Pul siyasəti həmçinin qeyri-neft sektorunun sürətli inkişafını  dəstəkmək, 

həmçinin ev təsərrüfatlarının real gəlirlərinin artımına yardım etməkdir. 

 

Bank sistemindəki islahatlar bankların vasitəçilik funksiyasını daha da inkişaf etdirəcək və 

depozit cəlb edərək kredit vermək imkanlarını yaxşılaşdıracaqdır. Bunları  nəzərə alaraq, 

depozitlərin 2005-ci ildə depozitlər 30-35 faiz (fiziki şəxslərin depozitlər 50-60 faiz), 

kreditlərin 30-35 faiz artacağı proqnozlaşdırılır. 

 

Hədəflərə nail olmaq və bank likvidliyinin mümkün qədər effektiv idarəedilməsi tələbini 

ödəmək məqəsdilə 2005-ci ildə pul siyasət alətləri tətbiq ediləcəkdir. Bu alətlər məcmu pul 

ssenarilərinə uyğun tətbiq ediləcək və  əgər mənfi ssenarilər reallaşarsa, ciddi nəzarət 

tədbirləri həyata keçiriləcəkdir. Bu səbəbdən, steriliasiya lazım olarsa, AMB notlar emisiya 

etməli, banklardan manatla ifadə olunmuş depozitlər cəlb etməli və dövlət qiymətli kağızları 

əməliyyatlarını həyata keçirməlidir.  

 

AMB həmçinin bazarın nəzarətçisi və  iştirakçısı kimi maliyyə bzarının inkişafını  dəstəkləyir 

və bazarın nəzarət çərçivəsi və infrastrukturunun təkmilləşdirilməsində yaxından iştirak 

etməyə davam edəcəkdir. AMB Maliyyə Nazirliyi ilə birlikdə dövlət qiymətli kağızlar bazarının 

inkişafına yönəlmiş tədbirlər icra edirlər. 

 

 

7.5 Q

IYMƏT SIYASƏTI

 

 

 AMB-nin  ödəniş xidmətləri üzrə qiymət siyasəti yaranmış bütün xərcləri ödəmək üçün 

nəzərdə tutulmuşdur. AMB iştirakçılardan ad volarem tariflər tutur. 

 

• AZİPS–də minimum xidmət haqqı 0.1 AZN (təqribən 0.11 ABŞ dolları) olmaqla, tranzaksiya üçün  

ödəniş məbləğinin 0.043% təşkil edir. Xidmət haqqı tarifinin maksimum həddi 43 AZN (49 ABŞ 

dolları) təşkil edir. 

• XÖHKS-də, AMB hər bir fərdi ödəniş üçün məbləğin 0.005%-ni xidmət haqqı kimi tutur. 

      

  54

---

 

8 K

LIRINQ VƏ HESABLAŞMALAR SISTEMLƏRINƏ NƏZARƏT

 

 

8.1 N

ƏZARƏT ORQANIN ƏSAS FUNKSIYALARI

 

 

Qiymətli Kağızlar üzrə Dövlət Komitəsi (QKDK)  Azərbaycan Respublikasında qiymətli 

kağızlar bazarının tənzimlənməsi, idarə olunması üzrə dövlət siyasərinin hazırlanması və 

icrasına görə məsuliyyət daşıyır. QKDK əsas prioriteti investisiya, rəqabət və bazar 

iştirakçılarının hüquqlarının qorunması üzrə münbit mühitin yaradılmasıdır.  

  

QKDK aşağıdakı tədbirləri icra edə bilər: 

 

Monitorinq və yoxlama 

 

• Qiymətli kağız bazarı iştiriakçılarının iş yerlərini yoxlamaq. 

• Bazar 

iştirakçıların əməliyyatlarının auditini həyata keçirmək.  

• Qiymətli kağızlar bazarının iştirakçılarının sənədlərini təhlili etmək onların fəaliyyəti 

barədə hesabatlar hazırlamaq. 

• 

Bazar iştirakçılarından hesabatlar, digər sənədlər və məlumat tələb etmək. (sorğu 

bildirildikdən sonrakı 10 gün ərzində təqdim olunmalıdır).

 

•  Rəhbərlikdən məsələlələrin izahını əldə etmək. 

 

Yoxlamadan sonra hazırlanan hesabat (akt) komissiyanın üzvləri tərəfindən imzalanır. 

Hesabatın bir nüsxəsi bazar iştirakçısına təqdim edilir. Iştirakçi sənədi imzalamalı və istərsə öz 

şərhlərini əlavə edə bilər. Bundan sonra hesabat növbəti addım üçün QKMK-nin sədri və ya 

onun müavinlərinə təqdim edilir. 

 

 

Qoruyucu müdaxilə və direktivlər 

• Bazar 

iştirakçılarına məcburi direktivlər təmin etmək. 

 

Cərimələrin tətbiqi 

• Qanunu 

pozan 

şəxlsəri inzibati məsuliyyətə cəlb etmək. 

• Qanunu 

pozmuş  şəxslərə qarşı  əmlakın müsadirə edilməsi üzrə  məhkəmə idiası 

irəli sürmək. 

• Bazardakı şirkətlər və peşakarların lisenziyasını geri çağırmaq. 

• Qiymətli kağızlarla məşğul olan şirkətləri bağlamaq. 

• Bazar 

iştirakçıların fəaliyyətini məhdudlaşdırmaq. 

• Komissiyanın hazırladığı hesabat və  sənədləri  əlavə  tədbirlər üçün qanunvericilik 

və məhkəmə orqanlarına göndərmək. 

 

 

8.2

 

Ö

Z

-

ÖZÜNÜ TƏNZIMLƏYƏN TƏŞKILATLARIN NƏZARƏT VƏ MƏCBURETMƏ FUNKSIYALARI

 

 

BFB və MDM Azərbaycan Respublikasında özü-özünü tənzimləyən orqanlardır. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  55

---

9 

ƏLAVƏLƏR:

 

STATISTIK

 

CƏDVƏLLƏR 

 

(A) cədvəlləri Azərbaycanda ödənişlər və qiymətli kağızların klirinqi və hesablşamaları ilə 

bağlı statistik məlumatlar təmin edir və MDBÖT çərçivəsində hazırlanmış standart model 

əsaslanır. Məlumatın əldə edilməsi ilə bağlı məhdudiyyətlər olduğundan rəqəmlər qismən 

fərqli ola bilər.  

A Cədvəllər 

Ödəniş və Qiymətli Kağızlar üzrə Klirinq və Hesabalaşma Sistemlərinə dair Statistik 

Məlumatlar 

Cədvəl A1 Əsas Statistik Məlumatlar.......................................................................................... 

Cədvəl A2 Qeyri-bank təşkilatlarının istifadə etdikləri ödəniş vasitələri .............................. 

Cədvəl A3Depozit cəlb edən təşkilatların istifadə etdikləri hesablaşma vasitələri .............. 

Cədvəl A4 İnstitusional çərçivə ............................................................................................ 

Cədvəl  A5 Banknot və qəpiklər .......................................................................................... 

Cədvəl A6 Kassa, bankomat və 

EFTPOS 

Terminalları ......................................................... 

Cədvəl A7 Dövriyyədə olan ödəniş kartlarının sayı ............................................................... 

Cədvəl  A8 Nağdsız ödəniş alətlərindən istifadə göstəriciləri (həcmi) 

Cədvəl  A9 Nağdsız ödəniş alətlərindən istifadə göstəriciləri (məbləği) .... 

Cədvəl   A10  Banklarası Köçürmələr sistemləri tərəfindən emal olunan  ödəniş 

tapşırıqları (həcmi) 

Cədvəl  A11 Banklarası Köçürmələr sistemləri tərəfindən emal olunan  ödəniş tapşırıqları 

(məbləği) 

Cədvəl A12 MDM-də qeydiyyata alınan qiymətli kağızlar və hesablar 

Cədvəl A13 MDM-də saxlanılan qiymətli kağzılar  

Cədvəl A14 Qiymətli kağızlar üzrə hesablaşmalar sistemlərinin emal etdiyi köçürmə 

tapşırıqları (həcmi) 

Cədvəl A15 Qiymətli kağızlar üzrə hesablaşmalar sistemlərinin emal etdiyi köçürmə 

tapşırıqları (məbləği) .......................................................................................................... 

Cədvəl A16 Yerli təşkilatların SWIFT sistemində iştirakı 

Cədvəl  A17 SWIFT Messajlarının axını 

 

 

  56

---

Cədvəl A1 Əsas Statistik Məlumatlar  

 

  

2000 2001 2002 2003 2004 

Əhali (min nəfər) -

7980

8052

8115 

8187

ÜDM (milyard AZM)  

  23591 

  26578 

  30312 

  35733  

  41873 

Adambaşına düşən ÜDM 

(ABŞ dolları) 

665  

715 

775 

896,7  

  1041 

Mübadilə kursu AZM/$) 

    İlin sonuna 

-

4763

4894

4920 

4903

    Orta 

-

4657

4861

4911 

 4913

Mənbə: Azərbaycan Milli Bankı 

 

 

Cədvəl A2 Qeyri-bank təşkilatlarının istifadə etdikləri  

ödəniş vasitələri  (milyard manat) 

 

  

2000 2001 2002 2003 

2004 

Cəmi banknotlar və xırda 

pullar  

-

-

1759,5

2631,0 

2168,5

   İctimaiyyət olan 

1135,8

1349,8

1469,0

1668,7 2040,9

Yerli valyutada köçürülə 

bilən depozitlər 

268,5

279,3

286,7

357,1 551,3

Dar pul kütləsi M1 

1390,0

1577,5

1687,5

1967,4 

2499,1

Xarici valyutada köçürülə 

bilən depozitlər  

688,2

-

1678,5

1899,9 2501,6

Geniş pul kütləsi (misal 

üçün M2, M3) 

M2 1404,3

1629,1

1755,6

2025,8 

2592,2

M3 2092,5

2548,7

3434,1

3925,8 

5093,8

Mənbə: Azərbaycan Milli Bankı 

  57

---

 

Cədvəl A3 Depozit cəlb edən təşkilatların istifadə etdikləri  

hesablaşma vasitələri  

(milyon manat) 

 

  

2001 2002 2003  2004 

AMB-dəki məcburi ehtiyatlar 

148,3

221,2

237,8 

508,8 

  Yerli valyutada 

28,6

36,9

49,3 99,8 

   Xarici valyuta 

119,7

184,3

224,5 409,0 

AMB-dəki izafi ehtiyatlar: 

-

66,1

124,1 

1028,2 

AMB-nin tələbləri -

68,9

217,9 

298,3 

Digər təşkilatlardakı köçürülə bilən 

depozitlər 

N.A.

N.A.

N.A. N.A. 

Mənbə: AMB 

 

Qeyd: 

1. Yerli banklarda müxbir hesab açmaq Azərbaycanda qadağandır 

 

 

 

Cədvəl A4 İnstitusional çərçivə 

 

 

Number of 

Institutions 

Number of 

branches

Value of accounts 

(Bln. manat) 

 Mərkəzi Bank 

1

11

2118,0 

Banklar  

41

356

- 

 Bunlardan: 

 

 Özəl banklar 

26

-

- 

 Xarci banklar 

15

-

- 

Qeyri-bank maliyyə təşkilatları 77

-

- 

Poçt 1

1200 

- 

Mənbə: AMB 

 

 

Cədvəl  A5 Banknot və xırda pullar (milyon manat) 

 

  

2003 2004 

Emisiya edilmiş cəmi 

valyuta 2,168,520 2,631,036

Emisiya edilmiş cəmi 

banknotlar  

2,168,515 2,631,031

    Bunlardan: 

50’000 manat 

1217918

1706080

10’000 manat 

826507

799800

1’000 manat 

106379

109259

500 manat 

10528

8767

250 manat 

2643

2584

  58

---

100 manat 

2951

2954

50 manat 

1247

1245

10 manat 

260

260

5 manat 

63

63

1 manat 

19

19

Emisiya edilmiş xırda 

pullar 

5

5

Banklarda olan 

banknotlar və xırda 

pullar 

499,813

488,942

Banklarda kənarda 

dövriyyədə olan 

banknot və xırda pullar 

1,668,700 2,040,900

Mənbə: AMB 

 

 

Table A6: Kassa, Bankomat və EFTPOS terminalları 

 

  

2005 

Kassa və Bankomatlar

 

  Şəbəkələrin sayı 

2

   Milli  

2

   Regional  

-

  Terminalların sayı 869

EFTPOS:

  Şəbəkələrin sayı 

2

    Debit cartları 

  Terminalların sayı 2000

Mənbə:Azərkart və Millikartla müsahibə nəticəsində müəyyən edilmişdir 

 

 

 

Cədvəl A7: Dövriyyədə olan ödəniş kartlarının sayı 

 

  

2005 

Nağd pul funksiyası olan 

kartlar -

Debet /kredit funksiyası olan 

kartlar 790000

 Bundan: 

   Debet cartlar 

790000

   Credit cartlar 

100000

Çek-zəmanət funksiyası olan 

kartlar -

Pərakəndə və zəmanət 

kartları 

-

Saxlanılmış dəyəri olan 

-

  59

---

kartlar 

 

Mənbə:Azərkart və Millikarta sorğu nəticəsində müəyyən edilmişdir 

 

 

 

Cədvəl  A8 Nağdsız ödəniş alətlərindən  

istifadə göstəriciləri (həcmi) 

 

  

2002 2003 2004 

Kartla ödənişlər 

Yerli valyutada 

- 1429760

4604294

Xarici valyutada 

- 522108

713418

Kağızsız kredit 

köçürmələri 

436000 698000

907000

Birbaşa debitlər 

- -

-

Mənbə: AMB 

 

 

 

 

Cədvəl  A9 Nağdsız ödəniş alətlərindən  

istifadə göstəriciləri (məbləği) 

 

  

2002 2003 2004 

Kartla ödənişlər 

Yerli valyutada 

- 493,9

1216,1

Xarici valyutada 

- 540,9

765,3

Kağızsız kredit 

köçürmələri 

28870 40490

54220

Birbaşa debitlər 

- -

-

Mənbə: AMB 

 

  60

---

Cədvəl   A10  Banklarası Köçürmələr sistemləri tərəfindən  

emal olunan  ödəniş tapşırıqları (əqdlərin həcmi) 

 

 

  

2001 2002 2003 2004 

Xırda məbləğli ödənişlər 

XÖHKS 

 

 yerli valyutada 

 20000 

338000 

539000 

Iri məbləğli ödənişlər 

AZIPS  

 Yerli valyutada 

416000 360000 368000 

Mənbə:AMB 

 

 

Cədvəl  A11 Banklarası köçürmələr sistemləri tərəfindən emal olunan  ödəniş 

tapşırıqları (əqdlərin məbləği manatla) 

 

  

2001 2002 2003  2004 

Xırda məbləğli ödənişlər 

XÖHKS 

 yerli valyutada 

- 43

1390

3396

Iri məbləğli ödənişlər 

AZIPS 

 Yerli valyutada 

-

28827

39101

50824

Mənbə: AMB 

 

 

 

Cədvəl A12 QKDM-də saxlanılan qiymətli kağzılar 

 

 

2000 2001 2002 

2003 2004 

Qeydiyyata alınmış qiymətli 

kağızların sayı 

822 

992 

1 147 

1 265 

1 344 

İştirakçıların sayı 

55 007 

62 874 

78 304 

89 607 

95 945 

Hesabların sayı -

-

-

- 

108 

200

Xarici investorların sayı 

-

-

-

-  48

Mənbə: QKDM 

 

 

Cədvəl A14 Qiymətli kağızlar üzrə hesablaşmalar sistemlərinin emal etdiyi köçürmə 

tapşırıqları (həcmi) 

  

 

 

2000  2001 2002 2003 2004 

Xəzinə vekselləri 295,12

467,71

505,14

455,34 

79,1 

AMB Notları  

182,8 

Korporasiyaların səhmləri  

2965,2 

Korporasiyaların İstiqrazları 

   

61,4 

Mənbə:AMB, BFB və QKDM 

 

 

  61

---

 

 

Cədvəl A14 Qiymətli kağızlar üzrə hesablaşmalar sistemlərinin emal etdiyi köçürmə 

tapşırıqları (həcmi) 

 

 

2001 2002 2003 2004 

Xəzinə vekselləri 

-

-

-

-

AMB Notları 

-

-

-

-

Korporasiyaların səhmləri 2930

4139

4962

6945

Korporasiyaların İstiqrazları 

 

 

 

Mənbə: QKDM, BFB 

 

 

Cədvəl A15 Qiymətli kağızlar üzrə hesablaşmalar sistemlərinin emal etdiyi köçürmə 

tapşırıqları (əqdlərin məbləği milyard manatla) 

 

 2001 

2002 

2003 

2004 

 Dövlət qiymətli kağızları 

-

-

- - 

 Müəssisələrin səhmləri 149,3

99,7

218,7

252,6 

Mənbə: QKDM 

 

 

Cədvəl A16: Yerli təşkilatların SWIFT-də iştirakı 

 

 

2000 2001  2002  2003 

2004 

Yerli SWIFT istifadəçiləri 

 

26             37             47  

          45  

          43  

Bundan 

 

 

 

  

 

 Üzvlər 24

31

39

37 

39

 Alt-üzvlər 

2

2

3

3 

2

 İştirakçılar 5

5 

2

 

 

 

 

  

 

Qlobal SWIFT istifadəçiləri 

7,125

7,199

7,466

7,527 7,667

Bundan 

 

 Üzvlər 

3,542

3,847

4,006

4,085 4,224

 Alt-üzvlər 

2,978

3,027

3,079

3,051 3,019

 İştirakçılar 

605

325

381

391 424

Mənbə: SWIFT. 

 

  62

---

 

Cədvəl  A17 SWIFT Messajlarının axını 

 

 

2000 2001 2002 2003 2004 

Göndərilmiş cəmi mesajlar 

460,431  

1,051,406  

 1,097,135  

 981,759  

 1,031,993  

Bundan 

 

  Kateqoriya I 

 44,140  

 409,839  

 480,673  

 405,731  

429,485  

  Kateqoriya II 

 18,900  

 27,628  

 35,428  

 44,749  

 52,289  

 

 

Gəbul olunmuş cəmi 

mesajlar 

 519,027  

 1,117,565  

 1,191,523  

 1,117,868  

 1,198,804  

Bundan 

 

  Kateqoriya I 

 46,602  

 426,269  

 513,755  

462,033  

 495,409  

  Kateqoriya II 

 7,163  

 13,896  

 21,408 

 30,124  

 31,973  

 

 

Qlobal SWIFT axını 

 

1,274,856,642 

 1,533,906,047

 1,817,443,994

 2,047,564,360

 2,299,074,199

Mənbə: SWIFT 

 

  63

---

Document Outline

• Minnətdarlıq