Tildagi ayrim so’zlar shakily jihatdan, ayrimlari ma’no jihatdan, bir xillari esa talaffuzi jihatidan o’xshash bo’ladi


– ni   qo‘shimchasi  bilan,  haqda,  -  da



Yüklə 1,29 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə15/60
tarix26.04.2022
ölçüsü1,29 Mb.
#86061
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   60
boshlangich sinf ona tili darsliklarida omonim antonim sinonim paronimlarning berilishi va ularni oqitish uslubiyoti

– ni
 
qo‘shimchasi 
bilan,  haqda, 
-  da 
qo‘shimchasi 
bo’ylab, ichra, bilan, -
 
dan
 
qo‘shimchasi 
sababli,  orqali,  tufayli,  osha,  bo’ylab,  uzra,  ichra,  bo’yicha, 
to’g’risida, bilan, uchun
 ko‘makchilari bilan sinonimik munosabatga kirishadi.  
R.Qo‘ng‘urovning  quyidagi  gaplariga  e‘tibor  beraylik:  «Hozirgi  o‘zbek  tilida 
 
maktab  tomon  kuzatib  bordi
,  deyish  mumkin  bo‘lgan  holda,  funksiyasi  bir  xil 
bo‘lishidan  qat‘iy  nazar, 
qarab,  qadar 
  kabi  ko‘makchilarning  belgisiz  tushum 
bilan 
maktab  qarab,  maktab  qadar 
tarzida  qo‘llab  bo‘lmaydi.  Bu  ko‘makchilar 
kelganda  tobe  so‘z,  albatta  belgili  qo‘llanilishi  kerak.  Aks  holda  fikr  noaniqligi 
kelib  chiqadi,  aytilmoqchi  bo‘lgan  fikr  eshituvchiga  yetib  bormaydi. 
Maktab 
so‘zini  jo‘nalish  kelishigi  qo‘shimchasisiz  yuqoridagi  ko‘makchilar  bilan 


 
25 
birgalikda  qo‘llab  ko‘raylik:  Karim  Salimani 
maktab  qadar
  kuzatib  bordi;  Karim 
Salimani 
  maktab  qarab 
kuzatib  bordi;  Karim  Salimani 
maktab  tomon
  kuzatib 
bordi.  Bu  gaplarning  faqat  uchinchisi  adabiy  til  normasiga  to‘liq  mos  keladi. 
Qolgan ikkitasi esa hozirgi o‘zbek tili normasiga unchalik mos kelmaydi» (
Q  o’ n 
g’  u  r  o  v    R.
  O‘zbek  tili  stilistikasidan  ocherklar.  –  Samarqand,  1975,  97-bet). 
Olimning  fikrini  qo‘llab-quvvatlagan  holda  faqat  bir  narsani  qo‘shimcha  qilish 
mumkinki,   
maktab  tomon 
  birikmasining  me‘yorlashuvi  uning  ko‘pchilik 
tomonidan  qo‘llanish  chastotasi  bilan  bog‘liq. 
Qadar,  sari 
  ko‘makchilari  o‘z 
sinonimlari 
qarab
 va 
tomon 
ga nisbatan nutqda, ayniqsa  so‘zlashuv nutqida kam 
qo‘llaniladi. So‘zlashuv nutqi esa til biriliklarining me‘yorlashuvi uchun eng qulay 
imkoniyat sanaladi. SHu ma‘noda hatto 
qarab
  ko‘makchisining 
qadar
  va 
sari 
 ga 
qaraganda 
–ga 
  o‘rnida  qo‘llanishning  ommalashib,  me‘yorlashib  borayotganini 
kuzatish qiyin emas. 
Bu  o‘rinda  xulosa  sifatida  shuni  qayd  qilish  mumkinki,  nutqiy  jarayonda 
so‘zlarning  o‘zaro  birikuvini  tashkil  qiluvchi  so‘z  o‘zgartuvchi  qo‘shimchalar  va 
ularning  ayrim  ko‘makchilar  bilan  sinonimiyasi  o‘zbek  tilining  fikrni  eng  nozik 
jihatlari  bilan  ifoda  etishdagi  imkoniyatlari  naqadar  kengligidan  dalolat  beradi. 
Binobarin,  ular  uslubshunoslik  uchun    qimmatli  material  bera  oladi.  Masalan, 
ularning  o‘zaro  almashinib  qo‘llanishiga    me‘yor  nuqtai  nazardan  qaraganimizda 
esa  grammatik  me‘yor  nomuvofiqligi  uslubiy  me‘yor  buzilishlariga  qaraganda 
nisbatan kam diqqatni tortad 
     Qo`shimchalar sinonimiyasi.

Yüklə 1,29 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   60




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə