Tilshunoslik asoslari



Yüklə 2,06 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə8/32
tarix24.06.2022
ölçüsü2,06 Mb.
#90050
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   32
Tilshunoslik-asoslari

e tti
(son) -
etd i
(fe’l); 
b od - bot, bob - bop,
m ard - m a rt
rus tilida 
p lo d
(meva) -
p lo t
(sol) kabi.
2. 
O m oform alar 
-
turli 
so‘z 
turkumlarining 
ayrim 
gram m atik shakllarida ro‘y beradi. Bu hodisa odatda turli 
turkum ga oid so'zlar o'rtasida sodir bo'ladi. Masalan, 
olma
(ot) -
olm a
(fe’l), 
y o r
(ot) - yor (íe’l) va boshqalar.
Omoformalar b o shqa grammatik shakllarda o'zaro omonimlik 
xususiyatini yo'qotadi, Masalan, 
Yorím dushm an safini yorib
o'tdi.
Bu m isolda 
yorím - yorib
so'zlari grammatik shakliaríni 
olgach, o'zaro omonimlik xususiyatini yo'qotgan.
3. 
Om ograflar ~ yozilishi bir xil, talaffuzi farqii bo'lgan 
so'zlardir. M asalan, 
to k
(uzum) -
to k
(elektr quw aü) 
kabi.
SINONIMLAR
Tilda 
sinonim larning 
ko‘p 
uchrashi 
so‘z 
boyligini 
ko'rsatadigan m uhim
dalildir. 
Sinonim so'zlardan unumli 
íoydalanish badiiy asarlarning inazmunli, ta ’sirli chiqishini, 
hamda ulam ing badiiyligini ta’minlashda muhim ahamiyat kasb 
etadi. Shuni ham aytish kerakki, tilda bir-biriga tamomila 
o'xshash, 
hech 
farq 
qilmaydigan 
so ‘zlam ing yonma-yon 
ishlatilishi tilni boyitm aydi. Masalan, o'zbek tilidagi 
traktorchi -
traktorist, gazeta
-
r o ‘znom a, buxgalter - hisobchi, aeroport -
tayyoragoh,
rus tilida 
sam olyot - aeroplan, ya zu ko zü a n ie ~
yazbikovedenie
kabi. Shuning uchun bunday so'zlar kam 
uchraydi. Til b u n d ay so'zlarning biridan to'liq foydalanib, 
ikkinchisini esa iste ’m oldan chiqsrib tashlashga intüadi.
Har bir tilning sinonimlari boshqa tillardan kirgan so'zlar, 
shuningdek, 
shu 
tilning 
o lz 
imkoniyatlaridan 
foydalanib 
yasalgan so'zlar hisobiga boyib boradi. Masalan, 
tajríba ~
arabcha, 
sin o v -
o'zbekcha; 
muhabbat, ish q -
arabcha, 
s e v g i-
o'zbekcha; 
chasbm a -
forscha-tojikcha, 
b u lo q -
o'zbekcha va 
boshqalar.
Sinonimlarning o'zaro farqii xususiyatlari talaygina bo'Iib, 
ulardan eng asosiysi ulam ing har birining m a’nosidagi farqii


belgilardir. Sinonimlaming o'zaro farqli belgisi, aw alo, ularning
m a’no hajmida, aniqrog'i, m a’no nozikligida ko'rinadi. M asa]an, 
o'zaro sinonim bo'lgan so 'zlard an biri biron-bir q o 'sh im ch a 
m a’no nozikligiga ega bo'lm asligi, boshqasi esa qandaydir farqli 
m a’no nozikligiga ega bo'lishi m um kin. 
Yuvosh, m o'm in, qobil,
royish
sinonimlaridan 
yu vo sh
s o ‘zi 
shaxsga, 
shuningdek, 
hayvonlarga nisbatan qo'Uanaveradi. 
Lekin 
m o'm in, 
q o b il
so'zlari faqat odamga nisbatan ishlatiladi. 
Royish
so'zida g ap g a 
ko'nadigan, aytganga yuradiganlik m a ’no nozikligi bor.
Demak, sinonimlaming o 'za ro farqli xususiyatlaridan biri 
ularning qo'shim cha ma’no nozikligiga ega yoki ega em asligida 
bo'lib, bu xususiyat shu sinonim ik qatordagi so 'zlam in g
qo'llanish doirasini, qo'llanish o 'rn in i ham belgilaydi.
Sinonimlar bildiradigan vaqt, 
harakat, 
belgi, 
m iq d o r 
kabilarda ularning har birida b elgin ing darajasi har xil b o 'lish i 
mumkin. 
Masalan, 

Yüklə 2,06 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   4   5   6   7   8   9   10   11   ...   32




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə