Tit-kim Documen qxd
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mövzu 25. Hidrogenin kimyəvi xassələri və tətbiqi Аlt standart
- Təlim forması
- Dərsin gedişi
Hidrogeni laboratoriyada aktiv metallarla suyun qarşılıqlı təsirindən də alırlar. Na-un su ilə reaksiya tənliyi yazılır və «hidroksid» anlayışı izah olunur. Yeni sual: – Bəs çoxlu miqdar hidrogeni sənayedə necə alırlar? Maddələri sənayedə alarkən birinci növbədə onun iqtisadi sərfəliliyi düşü - nü lür. Maddənin istehsalı (sənayedə alınması) o halda sərfəli hesab edilir ki, maddəni almaq üçün götürülən ilkin material (xammal) təbiətdə çox olsun və ucuz əldə edilsin, tətbiq olunan üsul mürəkkəb və bahalı olmasın və istehsal za manı gedən proseslər ətraf mühiti (havanı, suyu, torpağı) çox çirklən dir mə - sin. Bu deyilənlər baxımından hazırda hidrogenin əsas tərkibi metan olan təbii qazdan və sudan alınması əlverişli hesab edilir. Dərslikdəki 1, 2 və 3-cü üsullar nəzərdən keçirilir, reaksiya tənlikləri yazılır. Biliklərin möhkəmləndirilməsi üçün şagird qruplarına dərslikdəki mövzu- nun sonunda verilən 2,5,6,7,8,10-cu bəndlərdəki suallardan və tap şı rıq lardan istifadə oluna bilər. Cavablara əsasən qruplar meyarlara görə (hidrogenin kimyəvi element ki - mi xarakterizəsi, bəsit maddə kimi hidrogenin xarakterizəsi, hidrogenin alınma reaksiyalarının tərtibi və şəraiti, əvəzetmə, turşu, duz və hidroksid anlayışla - rı nın izahı, hidrogenin toplanması və təyini) qiymətləndirilir, onların reytinqi (hansı qrupun neçənci yer tutması) elan edilir.
– hidrogenin mühüm kimyəvi xassələrinə aid reaksiyaların getməsi şə rai - tini şərh edir, reaksiya tənliklərini yazır; – kimyəvi tənliklərin tərtibi bacarığını inkişaf etdirir, əvəzetmə reaksiyası anlayışı barədə biliyini genişləndirir; – hidrogenin mühüm tətbiq sahələrini şərh edir. Təlim forması: kollektivlə, cütlərlə, qruplarla iş Təlim üsulu: illüstrativ şərh, Klaster, nümayiş təcrübələrin izahı, müzakirə İnteqrasiya: F.: 3.1.1., 3.1.2. Resurs: qaz alınan cihaz, plastik butulka, CuO, Fe 2 O 3 , sınaq şüşələri, spirt lampası
Çap üçün deyil Dərsin gedişi: Tədris praktikası göstərir ki, hidrogenin kimyəvi xassələ - ri nin öyrənilməsini təcrübələrin nümayişi ilə başlamaq və şagirdlərlə birlikdə onların gedişini təh lil etmək dərsdə daha böyük maraq yaradır. Təcrübələri aparmaq üçün əv vəl cə dən hazırlıq işləri görülməli, Kipp aparatı və ya qaz alınan cihaz işlək və ziyyətə gətirilməlidir. İlk öncə hidrogenin yandırılması təcrübəsi aparılır. Qazaparan borucuqdan kiçik sınaq şüşəsinə hidrogen doldurub alova yaxınlaşdırılır, «pax» səsi və ya gurultu eşidilərsə, deməli, yoxlanılan qaz qarışığıdır (H 2 + hava). Az sonra tək - rar yoxlama aparılır. Hidrogen səs çıxarmadan sakit yanırsa, deməli, o safdır. Bu halda hidrogeni qazaparan borucuğun ucunda da yandırmaq olar. Reaksiya tən liyi tərtib edilir. Maddələrin formullarının altında molekulların və molların sayı göstərilir: 2 H 2
+ O 2 (q) = 2H 2 O (m) + Q
2 molek. + 1 molek. → 2 molek. 2 mol + 1 mol → 2 mol
Avoqadro qanununa görə eyni şəraitdə müxtəlif qazların bərabər sayda molekulları (mol miqdarı) eyni həcm tutur. Buna əsasən yazarıq: 2H 2
2 = 2H
2 O + Q
2 həcm + 1 həcm Bu o deməkdir ki, hidrogen və oksigen 2:1 həcm nisbətində tam reaksiyaya gi rirlər və bu halda reaksiya daha sürətli gedir. Belə qarışığa alovla və ya qı - ğılcımla təsir etsək gurultu eşidiləcəkdir. Buna görə də V(H 2 ) : V(O
2 )=2:1 qarı - ş ı ğına «guruldayıcı qaz» deyirlər. Təcrübəni təhlükəsiz aparmaq üçün plastik butulka (və ya başqa plastik qab) götürüb onun həcmini üç bərabər hissəyə bölür, içini su ilə doldurur və suyu sıxışdırıb çıxarma üsulu ilə iki həcm H 2 , bir həcm O 2 ilə doldururlar. Butulkanı başı aşağı ştativə bərkidir, ştativi də sto la, yaxud divara bərkidirlər. Alovu (yanan çöpü, yaxud kibriti) butulkanın ağ zına tuturuq, əvvəl sakit yanma sonra partlayış (gurultu) baş verəcəkdir. Müəl lim əlavə məlumat verir: – Saf hidrogeni oksigendə yandırmaqla 3000°C -dək temperatur alırlar. Bundan da metalları kəsmək və qaynaq etmədə istifadə edir - lər. Buna hidrogen qaynağı deyilir. Hidrogen qaynağından həm quruda, həm də su altında istifadə olunur. Hidrogen qazının kükürdlə reaksiyası da maraqlıdır. Əriyənədək qızdırıl - mış kükürdün içərisinə hidrogen qazı buraxıldıqda lax yumurta iyi gəlir. Bu, reak siyada alınan hidrogen-sulfidin (H 2 S) iyidir. Hidrogen-sulfid zəhərli qaz - 66 Çap üçün deyil Çap üçün deyil Çap üçün deyil dır. Ona görə də təcrübə sorucu şkafda və ya açıq pəncərə qarşısında apa rıl - malıdır.
Hidrogen xüsusi şəraitdə başqa qeyri-metallarla da qarşılıqlı təsirdə olur. Xlorla (Cl 2 ) və azotla (N 2 ) hidrogenin reaksiya tənliklərini tərtib edin. Onların hidrogenlə birləşməsində xlor bir, azot üç valentli olur. Alınan HCl qazı suda həll edildikdə xlorid turşusu əmələ gətirir. NH 3 birləşməsi də qaz halındadır, ona ammonyak deyirlər. Kəskin iyli ammonyakın suda məhlulu tibdə naşatır spirti adı ilə ayıldıcı kimi işlənir. Hidrogen fəal metallar, az fəal və fəal olmayan metalların oksidləri ilə də reaksiyaya girir. Metallarla qarşılıqlı təsirindən hidrid adlanan bərk maddələr əmələ gəlir: Sənayedə hidrogenin metal oksidləri ilə reaksiyalarından metal alınması üçün istifadə olunur. Metal oksidlərindən metalların hidrogenlə əvəz olunması reaksiyaları öyrəndiyimiz hansı tip reaksiyalara aiddir? Bu reaksiyalar oksid - ləş mə reaksiyalarının əksidir. Bunlarda mürəkkəb maddədən oksigen ayrılıb hid rogenə birləşir. Oksidləşmənin əksi olan bu reaksiyalar reduksiya reaksi - ya ları adlanır. Bu reaksiyalarda əvəzedici element olan hidrogen reduksiya - edici adlanır. Tədqiqat sualı: Nə üçün hidrogen fəal metalların oksidindən metalı sıxışdırıb çıxara bil mir? Düşünün cavab verin. (Düzgün cavab: «fəal» metallar hidrogenin özü ilə bir ləşmə əmələ gətirdiyi üçün olmalıdır). Hidrogenin tətbiqi onun kimyəvi xassələri ilə əlaqəlidir. Aşağıdakı sxem çəkilir, şagird cütlərinə belə tapşırıq verilir:
Çap üçün deyil Çap üçün deyil Çap üçün deyil Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|