3) Tənasübün qurulması ilə hesablama:
50q – 5q
100q – x
Hesablamalarda hər iki üsuldan istifadə edilməsi məqbul sayılır. Tənasüb
qurmaqla hesablama mühakimə əsasında aparıldığından yaddaşda daha uzun
müddətdə qalır. Bu üsul həm də təfəkkürü inkişaf etdirir.
Qısa müddətli (12–14 dəq.) bu cür şərhdən sonra şagirdlər qruplar şəklində
dərslikdəki 1–6 nömrəli məsələ tiplərinin həlli qaydaları ilə tanış olurlar
(15–16 dəq.). Tanışlıq bitdikdə qruplara həmin tiplərə uyğun məsələləri həll
etmək tapşırılır. Hər qrupa 2 məsələ verilir. Bu tapşırıqlar 26-cı mövzunun
sonundakı 1, 2, 4, 5, 7, 8, 9, 10, 11, 12 nömrəli məsələlərdən seçilə bilər.
Müzakirəyə vaxt ça
tış
ma dıqda təqdimatlar yığılır və növbəti dərsdə ev
tapşırığı kimi verilmiş məsə lə lərin həllinə siniflə birlikdə baxılır. Müzaki rə -
lərin nəticələri qiymət lən dirilir. Burada əsas meyar şagirdlərin həll olan
maddənin kütlə payına aid müxtəlif tipli məsələləri həll edə bilmək bacarığı
götürülür. Dərsin sonunda qruplar və şa girdlərin təlim nəticələri aşağıdakı me-
yarlarla qiymət ləndirilir: «Məhlulun qatılığı» anlayışının izahı, «Həllolmuş
maddənin kütlə pa yı» anlayışının şərhi, əsas məsələ tiplərinin həlli bacarığı,
qrupda əmək daşlıq.
Mövzu 31. Praktik məşğələ 3. Tələb olunan qatılıqda məhlul
hazırlanması
Аlt standart: 1.3.2., 1.3.1.
Məqsəd:
Şagird:
– tələb olunan qatılıqda faizli məhlul hazırlamaq üçün nəzəri hesablamalar
aparır;
– hesabladığı miqdarda maddəni tərəzidə çəkir, tələb olunan həcmdə suyu
menzurka (ölçü silindri) ilə ölçür və maddəni suda həll edir;
– işlədiyi yeri qaydaya salır və təmizləyir;
– apardığı təcrübə işi üçün hesabat hazırlayır.
Təlim forması: cütlərlə, qruplarla iş
Təlim üsulu: praktik iş – məhlul hazırlamaq
80
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
İnteqrasiya: F.: 2.1.4.; Riy. -V sinif: 1.2.1., 1.3.1.
Resurs: NaCl, KCl, KNO
3
, ZnSO
4
, CuSO
4
, tərəzi, su, kimyəvi qablar
Dərsin gedişi:
Tələb olunan qatılıqda məhlul hazırlamaq üçün şagird cütlərinə (kimya ka -
bi netinin imkanı məhdud olduqda qruplara) maddə, su, texniki tərəzi və ölçü
qabları paylanır (təcrübəni aparmaq üçün lazım olan materialları əvvəlcədən
də stolların üstünə qoymaq olar). Hazırlanacaq məhlulların miqdarı şagird cüt -
ləri üçün 25–50 q, qruplar üçün 250–300 q müəyyən edilir. Məhlulun miqdarı
ilə bərabər onun faizi də göstərilir. Məsələn:
20%-li 250 q xörək duzu (NaCl) məhlulu hazırlayın və yaxud
10%-li 40 q KCl məhlulu hazırlayın.
Məhlul hazırlanmasının şagirdlərdə maraq yaratması üçün onlar həyatda,
praktikada əhəmiyyəti olan məhlulların hazırlanmasına cəlb edilirlər. Bu
məqsədlə aşağıdakı məhlulların hazırlanması təklif oluna bilər:
1. Otaq bitkilərini tez böyütmək istədikdə onlara 0,2%-li kaliumlu-azotlu
gübrə verirlər. İstifadə üçün 300q 0,2%-li KNO
3
məhlulu hazırlayın.
2. 0,9%-li NaCl məhlulu tibdə fizioloji məhlul kimi işlənir. 250 q
0,9%-li məhlul hazırlamaq üçün nə qədər duz, nə qədər distillə suyunda həll
edilməlidir?
3. Göz xəstəliklərinin müalicəsində istifadə olunan «Göz damcı»sını hazır -
la maq üçün 150 q 0,2%-li sink-sulfat (ZnSO
4
) məhlulu hazırlayın.
4. Miss kuporosundan (CuSO
4
⋅ 5H
2
O) istifadə etməklə kütlə payı 0,1
(10%) olan mis(II)sulfat (CuSO
4
) məhlulu hazırlayın (bu məhlul bitkiləri
zərərvericilərdən qorumaq üçün istifadə olunur).
Məşğələnin sonunda şagirdlərə tapşırılır ki, görülən işlərə aid təqdimat
hazırlasınlar. Hazır olan təqdimatlar qiymətləndirilmək üçün yığılır, olmayan-
lar bu işi evdə davam etdirirlər.
Qiymətləndirmə meyarları: nəzəri hesablama ilə məsələlərin həlli, tə rə -
zidə çəkmə və maddəni suda həll etmə bacarığı, praktik işin nəticələrinə aid
hesabat tərtib etmə, əməkdaşlıq.
Ev tapşırığı: II yarımildə öyrəndiklərimizi təkrar edin, növbəti dərsimizdə
yoxlama yazı işi keçiriləcəkdir.
81
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
Mövzu 32. Yarımillik yoxlama yazı işi (Böyük Summativ
Qiymətləndirmə)
Аlt standart: 1.3.; 2.2.; 3.1.; 4.1.; 4.2.; 4.3.
Məqsəd: İkinci yarımildə öyrənilən tədris materiallarının mənimsənilmə
səviyyəsini müəyyənləşdirmək.
Təlim forması: kollektiv və fərdi iş
Təlim üsulu: yazılı testləşdirmə
Resurs: test variantları, videoproyektor və böyük kağızda sual-tapşırıqlar
Dərsin gedişi: test tapşırıqları təqdim edilir və fərdi şəkildə cavablandırılır
.
Test nümunəsi
1. Sərbəst halda oksigen harada daha çox yayılmışdır?
A) torpaqda B) havada C) kosmosda D) suda E) bitkilərdə
2. Əvəzetmə reaksiyası ilə laboratoriyada hidrogen alınmasının sxemi
hansıdır?
A)
B)
C)
D)
E)
3. Ozon oksigendən neçə dəfə ağırdır?
A) 2
B) 2,5
C) 1,5
D) 3
E) 3,5
4. Fəal metalla suyun qarşılıqlı təsirindən hansı mürəkkəb maddə alınır?
A) oksid
B) turşu
C) duz
D) əsas
E) spirt
5. Oksigeni sənayedə hansı maddədən alırlar?
A) hava
B) su
C) hidrogen-peroksid
D) kalium-permanqanat
E) kalium-xlorat
6. Oksigeni ilk dəfə kim kəşf etmişdir?
A) Prust
B) Dalton C) Lomonosov
D) Şeyele E) Lavuazye
7. Şəhərlərə, qəsəbələrə verilən içməli su hansı qazla zərərsiz ləş di rilir?
1) O
2
2) O
3
3) N
2
, 4) H
2
5) Cl
2
6) CH
4
A) 1,3 B) 2,5 C) 4,6 D) 1,4
E) 3,6
8. Hansı məhlula doymuş məhlul deyilir?
A) həll olan maddəsi çox olana
B) suyu çox olana
82
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
C) müəyyən temperaturda həll olan maddənin əlavə miqdarı həll olana
D) müəyyən temperaturda həll olan maddənin əlavə miqdarının həll ola
bilmədiyi məhlulа
E) içərisində bir neçə maddə həll olana
9. Oksigen qazının normal şəraitdəki sıxlığı neçədir?
A) 1,23
B) 1,43
C) 1,96
D) 2,15
E) 2,50
10. Metan qazında hidrogenin kütlə payı nə qədərdir?
A) 0,025
B) 0,25
C) 0,11
D) 0,05
E) 0,125
11. Kütlə payı 45% olan 200q natrium-nitrat məhlulu hazırlamaq üçün
neçə qram duz, neçə ml su götürülməlidir?
A) 45;155
B) 55;145
C) 35;165
D) 90;110
E) 60;140
12. 2,5 mol kömür (karbon) tam yandıqda neçə kilocoul (kC) istilik ay -
rı lar? Reaksiyanın termokimyəvi tənliyi belədir:
C + O
2
= CO
2
+ 393,5 kC
A) 983,75
B) 967,5
C) 951,25
D) 787,00
E) 118,05
13. Hidrogeni ilk dəfə kim kəşf etmişdir?
A) Lomonosov
B) Şeyele C) Lavuazye
D) Kavendiş
E) Prust
14. Hidrogen sərbəst halda harada daha çox yayılmışdır?
A) havada
B) kosmosda C) təbii suda D) torpaqda
E) bitkilərdə
15. Əvəzetmə reaksiyasının sxemini göstərin.
A) B)
C) D)
E)
16. Metalla turşu reaksiyaya girdikdə hansı mürəkkəb maddə alınır?
A) oksid
B) turşu
C) əsas
D) duz
E) hidroksid
17. Hidrogen qazı oksigen qazından neçə dəfə yüngüldür?
A) 4
B) 8
C) 12
D) 14
E) 16
18. Hidrogeni sənayedə hansı maddədən alırlar?
A) havadan
B) metan qazından
C) xlorid turşusundan
D) hidrogen-peroksiddən
E) natrium-hidroksiddən
83
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
19. Suspenziya hansıdır?
A) gil və su qarışığı
B) benzin və su qarışığı
C) şəkər və su qarışığı
D) bitki yağı və su qarışığı
E) neft və su qarışığı
20. Hidrogen qazının normal şəraitdəki sıxlığını (q/l) göstərin.
A) 0,05
B) 0,09
C) 0,19
D) 1,01
E) 1,09
21. 10 q natrium-hidroksid (NaOH) maddəsi 240 ml suda həll edil dik də
alınan məhlulun qatılığı neçə faizli olacaqdır?
A) 3
B) 4
C) 5
D) 6
E) 7
22. Hidrogen-peroksiddə hidrogenin kütlə payı neçə faizdir?
A) 6
B) 5,9
C) 4,5
D) 16
E) 3,5
23. 2,5 mol metan qazı (CH
4
) yandıqda neçə kilocoul istilik ayrılacaqdır?
Reaksiyanın termokimyəvi tənliyi belədir:
CH
4
+ O
2
= CO
2
+ 2H
2
O + 890 kC
A) 4450
B) 2225
C) 1780
D) 9340
E) 4005
24. Böyük şəhərlərdə havanı ən çox çirkləndirən nədir?
A) avtonəqliyyat
B) dəmiryol qatarları
C) məişət tullantıları
D) piyadalar
E) təyyarələr
25. Kalium şorasının (KNO
3
) 30°C-də alınmış doymuş məhlulunun
50 qramını buxarlandırdıqda 15,5q quru duz alınmışdır. Bu duzun
30°C-də həll olma əmsalını hesablayın.
A) 633
B) 456 C) 709
D) 506
E) 449,3
84
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
Qeyd:
Kiçik və böyük summativ qiymətləndirmə vasitələri (testlər)
hazırlanarkən sual və tapşırıqlar 4 səviyyədə olmalıdır (20% 1-ci, 30% 2-ci,
30% 3-cü, 20% 4-cü səviyyəyə aid olmaqla).
Şagirdlərin yarımillik qiymətləri aşağıdakı düsturla çıxarılır:
Burada, Y – şagirdin yarım il üzrə hesablanmış qiyməti;
–
şagirdin Kiçik Sum mativ Qiymətləndirmələrdə aldığı qiymətlər; n – ya rım il -
dəki Kiçik Summativ Qiymətləndirmələrin sayı; BSQ – Böyük Summativ Qiy -
mət lən dirmədə şagirdin aldığı qiymətdir.
Göründüyü kimi, yarımillik qiymət çıxarılarkən kiçik summativ qiymət -
lə rin nəticələrinin 40%-i ilə yarımilin sonunda keçirilən Böyük Summativ
Qiymətləndirmə nəticəsinin 60%-i cəmlənir.
Burada, Y
1
- 1-ci yarımildəki, Y
2
– 2-ci yarımildəki qiymətləri göstərir.
Testləşdirmə nəticələrinin qiymətləndirilməsi düzgün cavabların ümumi,
maksimum balın neçə faizini təşkil etməsinə görə müəyyənləşdirilir:
0 – 40% – «2»
41 – 60% – «3»
61 – 80% – «4»
81 – 100% – «5»
Düzgün cavablara verilən ballar sual və tapşırıqların çətinlik dərəcəsinə
(səviyyəyə) görə verilir:
1-ci səviyyə – 2–3 bal
2-ci səviyyə – 4–5 bal
3-cü səviyyə – 6–8 bal
4-cü səviyyə – 9–10 bal
85
Y
1
Y
2
Иллик
2
2
2
2
3
3
2
4
3
2
5
4
Y
1
Y
2
Иллик
3
2
2
3
3
3
3
4
4
3
5
4
Y
1
Y
2
Иллик
4
2
3
4
3
3
4
4
4
4
5
5
Y
1
Y
2
Иллик
5
2
3
5
3
4
5
4
4
5
5
5
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
İstifadə olunmuş ədəbiyyat
1. Abbasov M.M. Kimyadan abituriyentlər üçün vəsait. I hissə. TQDK,
2013, 418 səh.
2. Əliyev A.H. VIII sinifdə kimyanın tədrisi (müəllimlər üçün metodik və -
sait. Bakı, «Qamma Servis», 2004, 136 səh.
3. Əliyev A.H. Yeni pedaqoji texnologiyalar və kimyanın tədrisində on-
lardan istifadənin metodikası (Monoqrafiya). Bakı, «Mütərcim» nəşr,
2009, 240 səh.
4. Əliyev R.Y. Kimya tədrisinin ümumi metodikası. Bakı, 1991.
5. Test tapşırıqları. Kimya (ümumtəhsil məktəblərinin 8-ci sinif üçün dərs
və sai ti). Bakı, TQDK-Abituriyent, 2003, 150 səh.
6. Veysova Z. Fəal-interaktiv təlim. Bakı, UNESСO, 2000, 187 səh.
7. Əliyev A.H. Yeni pedaqoji texnologiyalar və kimyanın tədrisində on-
lardan istifadənin metodikası (Monoqrafiya). Bakı, «Mütərcim» nəşr,
2009, 240 səh.
8. http://kimya.imtahan.net/
9. http://derslik.az/site/
10. http://www.chemistry.az/
11. http://portal.edu.az/index.php?r=eresource/view&id=3&
mid=&lang=az
12. www.hemi.nsu.ru/
13. www.xumuk.ru/
14. http://hemi.wallst.ru/
15. http://www.chemistrylecturenotes.com/
16. http://chemistry.about.com/od/chemistryforkids/
17. http://www.middleschoolchemistry.com/
18. www. middleschoolchemistry .com/download/
19. http://www.ossmat.com/index.php/konu-anlatm/videolu-kimya-dersl-
eri.html
20. http://www.dersevi.net/dersevi-online-dersleri/internet-uzerinden-kimya-
dersleri.html
86
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
MÜNDƏRİCAT
Giriş.........................................................................................................................3
1. Kimya fənn kurikulumunun məzmunu barədə ....................................................4
2. Kimya fənn kurikulumunun təlim strategiyaları..................................................6
3. Təlim prosesində şagird fəaliyyəti və nailiyyətlərinin
qiymətləndirilməsinə dair tövsiyələr..................................................................11
4. Tədris materiallarının illik planlaşdırılması nümunəsi ......................................14
5. Dərs mövzularının tədrisi metodikası ................................................................18
Mövzu 1. Kimya nəyi öyrənir (Giriş)....................................................................18
I FƏSİL. İLK KİMYƏVİ ANLAYIŞLAR
Mövzu 2. Maddələr. Maddələrin xassələri. Qarışıqların ayrılma üsulları.............19
Mövzu 3. Praktik məşğələ 1 ..................................................................................21
Mövzu 4. Maddələrin tərkibi və quruluşu. Molekullar və atomlar .......................22
Mövzu 5. Kimyəvi element. İzotoplar...................................................................24
Mövzu 6. Kimyəvi elementlərin nisbi atom kütləsi ..............................................24
Mövzu 7. Yoxlama yazı işi (Kiçik Summativ Qiymətləndirmə)...........................26
Mövzu 8. Maddələrin təsnifatı ..............................................................................28
Mövzu 9. Kimyəvi formullar. Tərkibin sabitliyi qanunu. Valentlik ......................29
Mövzu 10. Nisbi molekul kütləsi. Kimyəvi formullara görə hesablamalar ..........31
Mövzu 11. Maddə miqdarı. Molyar kütlə..............................................................33
Mövzu 12. Avoqadro qanunu. Qazların molyar həcmi..........................................35
II FƏSİL. FİZİKİ VƏ KİMYƏVİ HADİSƏLƏR.
KİMYƏVİ TƏNLİKLƏR
Mövzu 13. Kimyəvi reaksiyalar. Kimyəvi tənliklər ..............................................38
Mövzu 14. Kimyəvi reaksiyalarda maddə kütləsinin saxlanması qanunu ............41
Mövzu 15. Yoxlama yazı işi (Böyük Summativ Qiymətləndirmə) .......................43
III FƏSIL. OKSİGEN. HAVA. YANMA
Mövzu 16. Oksigen kimyəvi element və bəsit maddə kimi ..................................47
Mövzu 17. Oksigenin alınması. Praktik məşğələ 2 ...............................................49
Mövzu 18. Oksigenin kimyəvi xassələri ...............................................................51
Mövzu 19. Ozon. Oksigenin tətbiqi və təbiətdə dövranı.......................................53
Mövzu 20. Kimyəvi tənliklərə görə hesablamalar ................................................55
Mövzu 21. Yoxlama yazı işi (Kiçik Summativ Qiymətləndirmə).........................56
87
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
Mövzu 22. Kimyəvi reaksiyaların istilik effekti. Entalpiya. Termokimyəvi
tənliklərə görə hesablamalar. Termokimyəvi tənliyin tərtibi .............58
Mövzu 23. Yanma. Yanacaqların səmərəli yandırılması .......................................61
IV FƏSİL. HİDROGEN
Mövzu 24. Hidrogen kimyəvi element və bəsit maddə kimi.
Hidrogenin alınması ............................................................................63
Mövzu 25. Hidrogenin kimyəvi xassələri və tətbiqi .............................................65
Mövzu 26. Yoxlama yazı işi (Kiçik Summativ Qiymətləndirmə).........................68
V FƏSİL. SU. MƏHLULLAR
Mövzu 27. Su, onun təbiətdə yayılması, təmizlənməsi, xassələri və tətbiqi .........71
Mövzu 28. Təbii suyun əhəmiyyəti. Su hövzələrinin çirklənmədən
qorunması............................................................................................74
Mövzu 29. Həllolma. Məhlullar ............................................................................75
Mövzu 30. Məhlulların qatılığının ifadəsi. Həllolmuş maddənin kütlə payı.
Məhlulun molyar qatılığı ...................................................................78
Mövzu 31. Praktik məşğələ 3. Tələb olunan qatılıqda məhlul hazırlanması.........80
Mövzu 32. Yarımillik yoxlama yazı işi (Böyük Summativ Qiymətləndirmə) ......82
İstifadə olunmuş ədəbiyyat ....................................................................................86
Ìöòÿëëèì Ìÿùÿððÿì îüëó Àááàñîâ
Àêèô Ùöìáÿò îüëó ßëèéåâ
ÊÈÌÉÀ
7-úè ñèíèô
(Ìöÿëëèì ö÷öí ìåòîäèê âÿñàèò)
Áàêû, «Àñïîëèãðàô», 2014.
Íÿøðèééàò ðåäàêòîðó Ýöëÿð Ìåùäèéåâà
Áÿäèè âÿ òåõíèêè ðåäàêòîðó Àáäóëëà ßëÿêáÿðîâ
Êîìïöòåð òÿðòèáàò÷ûñû Ñÿàäÿò Ãóëóçàäÿ
Êîððåêòîðó Öëêÿð Øàùìóðàäîâà
×àïà èìçàëàíìûøäûð 06.08.2014. Êàüûç ôîðìàòû 70õ100
1
/
16
.
Îôñåò ÷àïû. Îôñåò êàüûçû. Ìÿêòÿá ãàðíèòóðó. Ôèçèêè ÷àï âÿðÿãè 5,5.
Ó÷îò íÿøð âÿðÿãè 5,8. Ñèôàðèø 95. Òèðàæ 6900. Ïóëñóç.
«Àñïîëèãðàô ËÒÄ» ÌÌÚ
Áàêû, ÀÇ 1052, Ô.Õîéñêè êö÷., 121
Á
å-ìàèë: àñ_ïîëèãðàô@áîõ.àç
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
Çap üçün deyil
Dostları ilə paylaş: |